Nguyễn Quang Thiều: Làng Quê Là Một Cõi đi Về - Tài Liệu Text - 123doc

Tải bản đầy đủ (.pdf) (12 trang)

1. Trang chủ
>>
2. Khoa học xã hội
>>
3. Văn học - Ngôn ngữ học

Nguyễn Quang Thiều: Làng quê là một cõi đi về

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (319.56 KB, 12 trang )

TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 26/201839NGUYỄN QUANG THIỀU: LÀNG QUÊ LÀ MỘT CÕI ĐI VỀNguyễn Thị Thanh HuyềnTrường Đại học Thủ đô Hà NộiTóm tắt: “Có một kẻ rời bỏ thành phố” không đơn thuần là sự tập hợp những mảnh vỡnhức nhối của một con người luôn thấy mình không thích hợp với đời sống đô thị, mà đócòn là cuốn sách biện giải cho sự chối bỏ phố phường - một ẩn dụ của đời sống hiện đạiquá nhiều bụi bặm, mất mát để trở về làng quê - nơi còn giữ lại “Mùi của ký ức”thanhsạch, đủ sức làm dịu lại những vết thương sưng tấy trong tim. Sau tất cả, sự rời bỏ nơi ồnào để trở về bình yên không phải là sự quay lưng cực đoan “một đi không trở lại”, mà đólà một cách lựa chọn di dưỡng tinh thần để quay trở lại đối diện với thực tế một cáchmạnh mẽ hơn, tích cực hơn.Từ khóa: Nguyễn Quang Thiều, tản văn, Có một kẻ rời bỏ thành phố, Mùi ký ức, làngquê, đô thị.Nhận bài ngày 15.4.2018; gửi phản biện, chỉnh sửa và duyệt đăng ngày 15.9.2018Liên hệ tác giả: Nguyễn Thị Thanh Huyền; Email: 1. MỞ ĐẦULà cây bút đa năng thử sức ở nhiều thể loại (văn xuôi, sách dịch và một số kịch bảnsân khấu, kịch bản điện ảnh, tản văn, bút ký, ghi chép, tiểu luận…) nhưng với NguyễnQuang Thiều, “… thơ ca là nơi duy nhất để tôi giải phóng tôi và để tôi trú ẩn. Một điều tôimuốn nói đến là: có thể những bài thơ cụ thể nào đó không cứu rỗi được thế giới nhưngnhững gì mang tinh thần của thi ca đã và đang cứu rỗi thế giới”. Sáng tác trên nền tảngquan niệm nhân văn sâu sắc, Nguyễn Quang Thiều được ghi nhận bởi những giải thưởnglớn (Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 1993 cho tập thơ Sự mất ngủ của lửa; Giảithưởng Final cho tập thơ The Women Carry River Water của The National LiteraryTranslators Association of America năm 1998). Song bài viết này muốn đề cập tới mảngsáng tác vừa thể hiện phần con người thơ Nguyễn Quang Thiều, vừa bộc lộ những day dứtcủa một con người nhiều trăn trở về thời đại: tản văn, ghi chép, tiểu luận.Tính tới thời điểm hiện tại, Nguyễn Quang Thiều đã chính thức ra mắt bạn đọc bacuốn sách tản văn, ghi chép: Có một kẻ rời bỏ thành phố (2012), Người kể chuyện lúc nửađêm và những giấc mộng (2016), Mùi của ký ức (2017). Là tản văn, ghi chép hay tiểu luận,những bài viết nhỏ trong các tập sách đều là những câu chuyện hằng ngày chất chứa baosuy nghĩ về “cái đang diễn ra” và “cái sắp diễn ra”. Cách tiếp cận và khai thác đời sống của40TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘInhà văn lan tỏa trong mỗi người đọc một ý thức về nguồn cội và trách nhiệm của mìnhtrong thời đại này. Và cái sau cùng còn đọng lại trong tâm trí người đọc là một NguyễnQuang Thiều thiết tha, quyết liệt từ chối những bụi bặm, nham nhở, xô bồ của hiện tại đểtìm về miền ký ức bình yên nơi làng quê mong cứu rỗi tâm hồn. Điều gì đã thức dậy nhữngâu lo không ngừng trong nhà văn về hiện tại- hiện đại? tiếng nói sâu thẳm nào luôn thôithúc nhà văn rời bỏ phố thị, trở về làng quê theo nghĩa nguyên thủy nhất?2. NỘI DUNG2.1. “Cõi đi về” trong tản văn Nguyễn Quang ThiềuVới người yêu nhạc Trịnh, Một cõi đi về mang đầy ý vị triết lý nhân sinh. Người nhạcsĩ tài hoa ấy có lần nói một cách giản dị về ý nghĩa của bài hát: “Một cõi đi về là ý đồchính của bài hát, ai cũng có một cõi đi về. Từ hư vô người ta đến với cuộc sống và từ cuộcđời rong chơi một thời gian người ta lại trở về với hư vô”. Tuy nhiên, càng đọc tản văn củaNguyễn Quang Thiều lại càng thấy rõ cõi đi về của con người trầm lặng này là hành trìnhrời bỏ phố thị- hiện tại với ồn ào, ngột ngạt, bức bối để về chốn làng quê - quá khứ, bìnhyên, thanh thản; cõi đi về của Nguyễn Quang Thiều là góc nào đó vô thanh, có Mùi của kýức tràn ngập không gian sống và chỉ khi đắm mình trong cõi đó, tâm hồn ốm yếu mới đượcphục sinh, những vết thương của xúc cảm mới bớt nhức nhối.Nguyễn Quang Thiều tự nhận mình là “một người lạc lõng và hão huyền giữa thời đạimình đang sống”. Trong khi người người dồn về nơi phố phường mưu sinh thì ông luônbày tỏ thái độ nghi ngại về những gì gắn mác đô thị; người người đặt niềm tin vào sự pháttriển vượt bậc của những công nghệ 3D, 4D thì ông lại xếp những sản phẩm công nghệ caoxuống hàng dưới so với những gì vốn tồn tại giữa tự nhiên; người người căng mình để traudồi kiến thức vi mô, vĩ mô của thế giới đương đại thì Nguyễn Quang Thiều hệt như ngườimộng du giữa những linh hồn xưa cũ đang bay lên từ ruộng đồng và ông thấy hình như họđang mỉm cười với mình. Thực tế, sự phát triển của bất kỳ một thành phố nào cũng cầnthiết và đúng quy luật; đã là phát triển thì hôm nay phải mới hơn hôm qua, cái vừa xuấthiện sẽ thay thế những cái đã tồn tại nhưng bằng sự trải nghiệm sâu sắc và thấm thía mộtcách thấu triệt các giá trị văn hóa giàu tính nhân văn của làng quê, Nguyễn Quang Thiềuluôn nhận thấy sự bất ổn tiềm ẩn trong đời sống nơi đô thị nói chung, Hà Nội nói riêng.Nên ở con người này tồn tại mâu thuẫn có tính phổ biến: vừa vươn về phía phồn hoa trongcông cuộc mưu sinh náo nhiệt lại vừa muốn quay trở về gốc gác ruộng đồng tìm thanh thảntrong tâm hồn. Trong đó, xu hướng trở về thanh sơ mạnh mẽ hơn, ám ảnh hơn.TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 26/2018412.2. Đô thị với những vết thương khó lànhSự mai một các giá trị văn hóa lâu đời là trăn trở thường trực trong tản văn NguyễnQuang Thiều. Ông đi tìm vẻ đẹp của Hà Nội thời Pháp thuộc vốn được lưu giữ lại trong bộtem tại một bảo tàng ở Paris và phát hiện cái đẹp của quá khứ ẩn mình trong “một câyhoàng lan già, một cái cổng nhà rêu phong, một mái ngói đặc trưng phố cổ, một ô cửa sổgỗ mòn bạc”, đặc biệt là lớp người cũ với lối sống thanh lịch và tao nhã mà nhà văn trânkính gọi họ là những “di sản sống” của đất Thăng Long. Nhưng những nét đẹp đó lại ít ỏiquá, những di sản đó tồn tại mỏng manh và yếu ớt quá, chúng “hiện ra như những cái vẫytay vĩnh biệt”. Nhà văn đau đáu về “những gì làm nên Hà Nội ngàn năm văn hiến và nhữnggì đang hủy hoại nền văn hiến ấy?”. Ông cũng đau đớn, bất bình với một xã hội có thể dễdàng chấp nhận một ngôi nhà làm “giống như một ngôi nhà đã xây ở đó từ 100 hay 200năm trước” chỉ vì “Người ta có thể làm nhái mọi thứ nhưng không làm nhái được văn hóa.Bởi văn hóa là tinh thần lan tỏa như khí lành, khí thiêng trong mỗi con người” (Những disản sống của đất Thăng Long). Có một tiếng thở dài khi nhà văn quan sát và nhận ra rằng“đô thị hóa và đời sống hiện đại như xóa đi tất cả”.Trong Những “sát thủ” ở một thành phố hòa bình, Nguyễn Quang Thiều nói về “cáichết của những con sẻ nâu bé bỏng”. “Sát thủ” của bầy sẻ nâu trong lòng một thành phốhòa bình tất nhiên không bụi bặm, hầm hố. Ngược lại, họ giàu có (sở hữu những khẩu súnghơi của Đức rất đắt tiền) và hầu hết họ “không phải những người ít được giáo dục”, họ điDylan hoặc SH, mặc sooc trắng, áo pull hàng hiệu, giày adidas… Sản phẩm của những sátthủ này là “dây chim sẻ nâu dài”, có khán giả là những người trong quán bia, quan caféphố nào đó “ồ lên thán phục” và chẳng ai trong số đó “cảm thấy day dứt về những conchim bị đạn chì bắn vỡ ngực”. Sản phẩm đó là đầu cung cấp cho nhu cầu của những vịkhách béo tốt, ăn mặc sang trọng “nhai rau ráu nững con sẻ nâu chiên vàng làm mỡ tứa rahai bên mép họ”. Câu chuyện sẽ “bé bằng hạt tấm” đối với các nhà quản lý thành phố đangbận biết bao việc lớn cho tới khi nhà văn kết luận rằng “việc hành xử với những con sẻ nâubé bỏng kia đã để lại một lỗ thủng không nhỏ trong tâm hồn con người và trong đời sốngvăn hóa của chúng ta”. Vì sao ư? Vì “nếu con người biết yêu một con chim sẻ thì sẽ biếtyêu một con người”. Đáng lo ngại hơn nữa là khi sự cay nghiệt, thói vô cảm trở thành cáchhành xử thường nhật của con người, chúng ta sẽ chẳng thấy mọi biểu hiện phản cảm trởthành chuyện nhỏ. Nhà văn cảnh báo hậu quả do những “chuyện nhỏ” gây ra, chúng lànhững “chấm hoại tử trong cơ thể văn hóa của một đất nước”, chúng bền bỉ phá hủy phongthái ứng xử có được sau hàng thế kỷ hình thành của người Hà Nội và nó cho thấy nhữngsai lầm trong chiến lược về con người, nói đúng hơn, giáo dục phải nhận trách nhiệm trongviệc tạo ra những sản phẩm thiếu hụt về ý thức cộng đồng. Có thể vì chú trọng tới những42TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘImục tiêu vĩ đại khác mà chúng ta quên mất cần phải dạy trẻ nhận thức mối quan hệ giữacon người với môi trường tự nhiên, cách hành xử với tự nhiên để không trở thành nhữngcon người bị khuyết tật tâm hồn.Ở trong lòng thành phố, đâu chỉ những chú sẻ nâu mới bị truy sát? Ngay cả không khíđể thở cũng bị bức tử. Không chỉ chàng thanh niên cộng sản bị giam trong bốn bức xà limmới bật kêu “Ngột ngạt quá, chết mất thôi”, ngay cả người nơi phố thị oằn mình dưới cáinắng đổ xuống mặt đường bê tông rồi hắt lên người đi đường cũng phải buột kêu lên nhưvậy. Những hàng cây xanh rợp mát biến mất. Những hồ nước xanh như ngọc trong lòngthành phố cũng dần bị những khối bê tông cao vút gặm nhấm biến mất. Đô thị hiện đại ư?Nếu hiện đại đòi hỏi phải “đối xử tàn nhẫn với những công trình văn hóa vô giá mà tổ tiên,ông bà chúng ta đã xây dựng lên” thì đó là sự nhân danh hiện đại mà hành động khôngquan tâm tới hậu quả, một cái giá đắt không thể tính toán hết. Nhưng đó, sự tàn nhẫn củanhững công trình đã và đang xuất hiện trong thành phố là có thật. “Rất nhiều công trìnhvăn hóa và lịch sử ở trong chính thành phố của chúng ta đang ngày càng bị xiết chặt nhưngười ta xiết sợi dây vào cổ một con người”. Nếu chọn chế độ chụp ảnh lấy nét, chúng tasẽ có một bức hình mà phông nền là những tòa nhà vút trời san sát đứng cạnh nhau, trênnền cảnh là dòng người nhạt nhòa như Vô Diện chen lấn nhả khói, bấm còi, càu nhàu, rúga ầm ĩ mỗi khi tắc đường. Hình ảnh sắc nét nhất cận kề đôi mắt người nhìn là “nhữngngười già tập dưỡng sinh vào một buổi chiều nhưng lại đeo khẩu trang. Một hình ảnh kỳ dịmà thương cảm”.Nhân nói chuyện cây xanh, tôi nhớ tới Chuyện hài hước từ những cái cây ở ban côngvà Trò chuyện về những cái cây đã chết. Nguyễn Quang Thiều nhận ra một “sự thật nựccười và thật tồi tệ”. Chuyện là “trong khi chúng ta chăm sóc thái quá những cái cây trênban công nhà mình thì chúng ta lại thi nhau tàn phá những cái cây khác”, sự tàn phá từnhững cây có trăm năm tuổi rợp bóng thành phố cho tới “những khu rừng nguyên sinhhàng ngàn héc ta”. Người chặt cây có lý do: Tránh bão làm đổ cây gây thiệt hại cho dân.Nhà văn phản biện: Vì sao không chống bão cho những cái cây cổ thụ? Rất nhiều thànhphố trên thế giới đã làm việc này từ lâu! Người chặt cây nói: Có thể trồng cây khác thaythế. Nhà văn đau đớn: “Khi một cái cây biến mất thì nó để lại nơi đó một lỗ thủng, một sựtrống rỗng không bù đắp được. Một ngôi nhà bị đổ có thể xây lại trong hai, ba năm. Nhưngmột cái cây 100 năm tuổi biến mất chúng ta phải đợi 100 năm nữa mới được nhìn thấy”.Tuy nhiên mâu thuẫn trong câu chuyện về cây xanh cũng chỉ là một trong muôn hình mâuthuẫn khác, đó có thể là chuyện ở nơi được coi là trung tâm văn hóa chính trị của cả nướcnhưng nơi nào cũng có thể bắt gặp tấm biển nhỏ “Xin (hãy)…” như một lời van vỉ nhưngkhông có tác dụng với người nhìn; chuyện người ở phố phải mất tiền thuê giúp việc lau sànTẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 26/201843nhà thật kỹ, thật sạch nhưng họ lại ngang nhiên đổ rác ra phố và tè bậy vào những bứctường có dòng chữ “cam dai bay”… Với Nguyễn Quang Thiều, đời sống và con người nơiphố thị là chứng cứ của một lối sống ích kỷ, vô trách nhiệm, thiếu hiểu biết, hợm hĩnh;là sự tương phản đến trào lộng với những câu ca xưa cũ về người Tràng An thanh lịch vàhào hoa.Phố phường ngày bước vào đoạn hiện đại hóa để nhanh chóng khoác tấm áo lộng lẫyđèn leed mỗi khi đêm về còn dễ đánh lừa thị giác những người chân ướt chân ráo mới tớikhiến họ bị mê hoặc sự hào nhoáng mà không hay biết còn vô vàn những khoảng tối tronglòng thành phố. Nguyễn Quang Thiều đã lặng người khi thầm quan sát người đàn bà làmcông việc ê chề một mình đứng trong khoảng tối vào ngày 8 -3, “khi biết bao nhiêu ngườiphụ nữ ở thành phố này bước đến những nơi ngập tràn ánh sáng, hoa tươi và những lờichúc mừng của những người thân trong một ngôi nhà ấm áp hay trong một nhà hàng sangtrọng” (Gửi người đàn bà đứng trong khoảng tối thành phố). Con người nơi đô thị bơ vơ,cô độc tới mức tưởng như việc họ bị đẩy ra đường làm công việc bán thân chính là hậu quảcủa sự lạnh lẽo, thiếu vắng sự quan tâm giữa con người với con người ở một thành phố bậnrộn, bụi bặm, ngột ngạt…Cũng cần công bằng để thấy rằng hình ảnh tương tự không có gìđặc biệt ở một thành phố đang phát triển. Và nếu cần liệt kê những khoảng tối trong lòngthành phố thì cần tới một cuốn tiểu thuyết, tản văn không đủ sức chứa. Điều đáng nói làtrong tản văn của mình, Nguyễn Quang Thiều đã chọn một lát cắt mặt trái của đời sống đôthị, vừa thương cảm xót xa vừa lý giải cho thái độ “chán ngán” nơi này.Một trong những câu chuyện nhức nhối của các đô thị lớn chính là không gian sốngchật chội do mật độ dân số cao. Những mẩu chuyện của Nguyễn Quang Thiều không quáquan tâm tới không gian sống tính bằng mét vuông, nhà văn gợi suy ngẫm về những khônggian chật hẹp mà con người hiện đại tự cầm tù mình trong đó. Nhầm lẫn tai hại nhất củachúng ta là luôn nghĩ rằng con cái luôn ở bên và nghe lời sai khiến của cha mẹ. Thực chấtcha mẹ “chỉ là những cái bóng” của con trẻ vì “chúng thật sự đã bỏ chúng ta lâu rồi vàđang sống trong một thế giới khác”, thế giới thu lại trong chiếc điện thoại cầm tay vàchúng kiên cường đóng cánh cửa phòng riêng ngăn chặn sự can thiệp của cha mẹ. Ngườilớn cũng gói mình lại trong cơm áo gạo tiền nên vô tình đẩy trẻ vào một thế giới khác- ởmột thế giới bao khó khăn, bất trắc, hoang mang ấy “chúng phải tự đi và tự giải quyếtnhững bế tắc, sợ hãi của chúng”. Nếu là một phụ huynh, đọc Chúng ta đang bỏ quên concái trong ngôi nhà của mình, bạn có có cảm giác thế nào khi nhận ra nếu “chúng ta bỏquên con cái trong chính ngôi nhà của mình thì chúng sẽ đi tìm một “ngôi nhà” khác. Vàkhông ai biết nơi chốn ấy có những gì đang đợi chúng”?.44TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI2.3. Đi thật xa để trở về nơi bình yênSau bấy nhiêu cảm giác bị đọa đày nơi phố phường, Có một kẻ rời bỏ thành phố đểmen theo “một con đường chạy thẳng ra cánh đồng… một cánh đồng liền với chân trời”.Con người khác biệt đó “ra đi như một kẻ cô độc tìm đến một chia sẻ, một vị tha và mộtđức tin”, rời bỏ thành phố về làng quê hòng tìm kiếm Mùi của ký ức. Những điều tốt đẹpđó nằm ở phía cuối con đường, một ngôi làng nhỏ đứng trên “đất đai nâu thẫm” và đượcbao quanh bởi cánh đồng “ngũ cốc vàng ấm” và quanh năm có “ngọn gió chứa trong nómọi hương thơm” của cỏ cây hoa lá đất đai, ngôi làng bồng bềnh giữa “một bản thánh cacủa thiên nhiên kỳ vĩ”, phía trên cao là “những đám mây tinh khiết của mùa thu trôi lộnglẫy và vĩnh hằng”, dưới đôi chân trần là những vạt cỏ xanh “dịu dàng thẳm sâu”…Tôi tựhỏi có ai viết về một vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ đẹp hơn Nguyễn Quang Thiềukhông? Một vẻ đẹp nồng nàn mùi cỏ và đất khiến người ta muốn lập tức rời nơi đông đúcđể về nằm dài trên thảm cỏ xanh ngắm mây trôi trên bầu trời cũng xanh thẳm.Ở Ba đoản khúc về ngày cuối cùng của năm cũ, Hơi thở từ ngôi mộ và món quà củangười đã khuất, Nguyễn Quang Thiều dành nhiều cảm xúc đặc biệt cho việc hồi tưởng vềnhững ngày cuối năm ở làng quê của ông: “Cứ đến những ngày giáp Tết lòng tôi lại vanglên một tiếng gì đó xúc động lạ thường. cái tiếng đó làm cho tâm hồn tôi xao động, thươngnhớ và trở nên thanh sạch lạ lùng”. Nếu đứng giữa lòng thành phố, gương mặt đó đămchiêu bao nhiêu thì quay đầu trở về làng quê, gương mặt đó nhẹ nhõm bấy nhiêu, như thểcon người đã gột sạch bụi bặm ngột ngạt ở ngoài cổng làng để vô thức đi theo tiếng gọi mơhồ từ sâu thẳm - tiếng gọi vô thanh và là“tiếng gọi của ai thì chẳng ai xác định được rõràng. Đó có thể là tiếng gọi của hồi tưởng, của khúc rốn ta mà bà ta đã chôn xuống mảnhvườn quê nội khi ta sinh ra, của những ngày ấu thơ, của một bếp lửa, của một mảnh vườnnở vàng hoa cải…”. Khung cảnh làng quê những ngày cuối năm xuất hiện trong tản vănNguyễn Quang Thiều vừa trang trọng cổ kính lại vừa đẹp như một giấc mơ thanh dịu.“Thường là trong những buổi chiều như thế, mưa xuân bắt đầu bay trên cánh đồng làng.Cánh đồng rộng lớn mờ ảo trong mưa bụi. Một không khí thiêng liêng và da diết dânglên…”. Ai cũng có một miền quê để trở về, ai cũng sẽ thấy hình ảnh làng quê của mình cónét rất gần với làng quê trong những trang văn của Nguyễn Quang Thiều, nhưng sao vẫnmuốn khóc khi đọc những lời từ tốn, trầm ngâm của ông khi nói về làng quê mình? Aicũng dễ dàng thấm thía cảm giác “tìm mọi cách để trở về dù chỉ là trở về trong thươngnhớ”. Cõi đi về là thế, là quê hương ruột rà máu mủ được vun gốc từ bao đời. “Nếu ai đókhông có một khoảnh khắc quay đầu nhìn về cố hương mình trong ngày ấy thì cũng sẽchẳng biết nhìn về đâu nữa”.Đọc tản văn Nguyễn Quang Thiều để thấy làng quê không chỉ đóng vai trò quan trọngnhư đất đai gốc gác máu mủ, đẹp như mơ và trong veo như sương sớm mai treo đầu ngọnTẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 26/201845cỏ, mà hơn hết, làng là cõi đi về để mỗi người đều tìm thấy sự ấm nồng của thân thiện, gắnbó – thứ mà những ngôi nhà cao tầng, tường rào cũng cao vút ở nơi đô thành không thểđem lại cho người ta. Người trong một làng gắn bó với nhau tới mức “sự thật là mỗi khi cómột người làng bỏ quê đi lâu quá trở về thì cả làng mừng như người đó chết rồi nay độtngột sống lại” nên đừng ngạc nhiên khi một ngày bạn từ thành phố về quê, người tronglàng kéo tới chật nhà chỉ để ngắm nhìn bạn, hỏi bạn những câu chuyện mà chính bạn cũngkhông biết phải trả lời thế nào. Rất đông đúc ồn ào nhưng nó cho bạn cảm giác mình thựcquan trọng với cộng đồng chất phác, không có chỗ cho sự giả lả điêu trá; cái cảm giác đithật xa để trở về và luôn có những người đón chào bạn tỏng niềm vui thật thà. Vì thế “cóngười bỏ quê tha phương cầu thực một nửa thế kỷ mới trở về. Về đến đầu làng, người đógục xuống mà khóc. Người làng ai nhìn thấy cũng khóc. Tiếng khóc ấy là niềm hạnh phúclớn lao mà có người cả đời cũng không bao giờ được khóc như thế”(Ba đoản khúc về ngàycuối cùng của năm cũ).Này những người tự nguyện và không tự nguyện ở lại thành phố trong công cuộc mưusinh, hãy cứ sống trong muôn vàn lo âu của thường nhật bủa vây, lo sợ từ miếng ăn đếnkhông khí thở …thì đây, Nguyễn Quang Thiều sẽ dẫn dụ người thành phố về làng quê chỉvì sự mê hoặc, níu kéo của miếng ăn ngon tinh- sạch. Phần lớn những mẩu tản văn trongMùi của ký ức là sự hồi tưởng say sưa và tràn đầy niềm tự hào của Người làng Chùa. Phảilà làng quê đó mới có nhữnglà rau khúc, rau cải, bánh đúc riêu cua, cà dầm tương, Món gỏiđộc nhất vô nhị, xáo chuối, bánh trái, món tráng miệng của làng Chùa cho tới Mâm cỗngày thường của cha tôi…tất thảy ký ức đều theo máu tan vào thân xác những đứa trẻđược lớn lên thành người từ những món ăn mà ông bà cha mẹ đã làm ra. Để “sáu mươinăm sống trên thế gian này đủ thời gian cho đứa trẻ ngày ấy hiểu được một phần những vẻđẹp thiêng liêng và vô giá của đời sống (…) và lúc này, nó chỉ biết cúi đầu lạy tạ trong vôbờ của cảm xúc và thấu hiểu” (Xin cúi đầu lạy tạ).Cũng chỉ có trở về làng quê mới thực sự tìm thấy bình yên đúng nghĩa. Sự bình yêncủa không gian thoáng đãng nhiều màu xanh vườn tược đồng áng. Nhất là khoảnh khắc“làng quê yên tĩnh trong đêm. Chỉ có tiếng gió xào xạc thổi qua những vòm lá trong vườnvà tiếng chó sủa rấm rứt (…) tiếng một con dế kêu âm ỉ trong một bụi cỏ đâu đấy” (Đã mấtrồi những cái cây có ma). Bình yên trong tâm hồn sau những vật vã bởi “một đời sốngthực dụng với quá nhiều bon chen và mệt mỏi, với đố kỵ và ngờ vực, với vô cảm và tínhtoán…”. Chỉ cần “một mình trở về làng quê…ngồi xuống, với hy vọng một ngày nào đó,những cảm giác và trí tưởng tượng thuở xưa lại trở về…”, tìm lại mình của ngày trongsáng vô ngần sẽ được bình yên trong phút chốc. Sự trở về trong phút chốc ấy không giốngmột sự trốn chạy tìm nơi nương náu riêng mình, phải hiểu đó là lúc con người cảm giác rõ46TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘImình đuối sức vì cạn kiệt năng lượng, anh ta vội vã tìm về quê nhà “nạp” thêm năng lượngcủa tâm hồn để tiếp tục vận hành đời mình nơi thành phố. “Vì thế, có những buổi chiêu haynhững đêm tối, hắn rời bỏ thành phố để đến với cánh đồng liền với chân trời là để quay lạithành phố với một giấc mơ lớn hơn, một ý chí mãnh liệt hơn và một hành động quả cảmhơn cho thế giới Người đúng nghĩa của hắn” (Có một kẻ rời bỏ thành phố). Nguyễn QuangThiều viết về làng, nhưng thực chất ông đang viết về những giấc mơ của đời người. Conngười khi đủ trưởng thành để nhận biết, để nhìn thấy sự thoảng qua của cái đẹp, sự hữuhạn của đời sống, họ càng muốn tìm lại những giấc mơ đã mất. Làng chính là nơi mộtngười có thể tìm lại những giấc mơ của mình. Họ thấy mình cả trong quá khứ và cả trongtương lai.Nguyễn Quang Thiều thực sự say đắm những gì thuộc về vùng quê máu thịt của ông.Nhưng không vì tình yêu khắc khoải mà nhà văn không nhận thấy chốn đi về không cònbình yên. Có sự xâm lăng của đô thị khiến làng quê bị mai một các giá trị văn hóa cổtruyền. Sự mai một diễn ra lặng lẽ nhưng bền bỉ và mạnh. Bắt đầu từ sự khai tử đầm sen ởlàng: “Bây giờ đầm sen làng tôi đã chết thực sự. Những người già xưa của làng đã về cõithiên thu (…). Đời sống của những người nông dân của làng đã được cải thiện cả trăm lầnso với 40 năm trước. Nhưng đời sống của những đêm người làng ngồi trên sân để đónnhững ngọn gió từ đầm sen ướp đầy hương thơm thổi về và nói những câu chuyện xúcđộng về làng mình và người làng mình ở từng thế hệ thì không còn nữa” (Trong tiếng vọngnhững mùa sen đã chết). Tới những món ăn vang bóng một thời như bánh khoai, bánh sắn,bánh ngô của làng Chùa. Hay sự thẳng tay thay thế món xôi, oản chấm chà (loại nướcchấm được chế biến từ mật mía) bằng những cam, quýt Tàu hoặc oản công nghiệp bọc giấyphẩm màu. Giống như sự phát triển của đô thị, sự phát triển của nông thôn Việt Nam đangdiễn ra đúng quy luật. Chỉ có điều chúng ta thật dễ tính khi chấp nhận sự xuất hiện của mộtsố cái mới tệ hơn, thậm chí đối lập giá trị đích thực của một số cái cũ. Không ai trong sốchúng ta còn muốn quay trở lại thời nhà mái tranh, vách trát đất với ánh đèn dầu tù mù vàấu trĩ khi cho rằng đó là sự bảo tồn nét đẹp xưa cũ nhưng chúng ta thực cảm thấy buồnnhức nhối nếu lòng mình muốn trở về làng quê tìm chút thân mật gần gũi, tìm không gianxanh thoáng đãng, tìm bình yên, tìm một món ăn mang vị đậm mùi khói rơm rạ…mà tuyệtnhiên không thấy, chỉ thấy làng quê na ná nông thôn vừa lên đời. Có tưởng tượng thế mớidễ đồng cảm với nỗi lo âu, buồn bã, sợ hãi thoảng qua hồi ức của Nguyễn Quang Thiều khiquay về phía làng quê.2.4. Vài nét về nghệ thuậtXét từ góc độ nghệ thuật, tản văn của Nguyễn Quang Thiều thực sự có nhiều điềuđáng nói. Nếu quan niệm tản văn là thể loại tạo cơ hội để nhà văn bộc lộ rõ nhất cái tôi tácTẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 26/201847giả thì Nguyễn Quang Thiều đã thành công khi tự phác họa chân dung tinh thần bằngnhững nét phác đơn giản nhưng sắc sảo. Cả ba tập tản văn, ghi chép được lựa chọn khảosát đều hiện diện một nhân vật “tôi” chiêm nghiệm: “Tôi” không chỉ quan sát cuộc sốngcủa người khác mà còn quan sát cuộc sống của chính mình, từ vật chất đến tinh thần. “Tôi”quan sát những vật dụng trong cuộc sống của những người thành thị bận rộn, quan sát lốisống gấp, vội vã của con người đô thị. “Tôi” quan sát những sự vật, hiện tượng nhỏ béxung quanh con người, từ những chú chim nhỏ bé, những nhánh cỏ, cành cây đến những ditích lịch sử còn để lại. Nhưng “tôi” không quan sát rồi để đấy, không ném nó lại sau lưngmà suy ngẫm về những gì mình nhìn thấy, đi càng nhiều, quan sát càng nhiều thì sự chiêmnghiệm càng phong phú, giàu có. Điều đáng quý ở “tôi” đó là dù sống giữa những cám dỗ,dục vọng của lối sống đô thị, “tôi” vẫn tỉnh táo nhận ra không chỉ bản thân mình mà nhữngngười xung quanh cần từ bỏ nhiều thứ để trở về sống là mình, sống hạnh phúc đúng nghĩa.Đồng thời “tôi” cũng phê phán quyết liệt những hình ảnh, lối sống trong không gian ấy đểrồi vẫn tiếp tục sống trong đó, đối mặt một cách mạnh mẽ và quả quyết. Nó khác xa thái độtiêu cực của những người lớn tiếng phê phán rồi né tránh thực tế.Góc nhìn của nhà văn về hai phía: Đô thị trước mặt - làng quê sau lưng cũng là yếu tốquan trọng tạo chiều sâu trong mỗi tản văn. Nguyễn Quang Thiều nhìn thành phố từ sự trảinghiệm nông thôn: Nông thôn là làng Chùa - quê hương của tác giả hiện lên qua trang viếtvới những hình ảnh gần gũi nhất, tình cảm yêu thương tha thiết nhất dù đi xa, vẫn khôngnguôi nhớ. Một không gian yên bình, tươi tắn, trong trẻo với những con người nồng hậu,chất phác đã in sâu vào trong tâm hồn ông để rồi đến khi hòa mình vào dòng người tập nậpchốn thị thành, ông nhận ra nó không hấp dẫn như bao người vẫn tưởng. Thái độ phê phánquyết liệt của ông xuất phát từ thực tế đời sống đô thị, xuất phát từ cả cuộc sống tươi đẹpcủa ông khi còn nhỏ. Một người đã quá quen với hương đồng gió nội, xông xáo tìm đếnmột không gian mới để rồi ngộp thở, thất vọng. Những bài viết trong tập tản văn Có một kẻrời bỏ thành phố là góc nhìn thành phố từ trải nghiệm nông thôn của tác giả, là những tâmsự, tiếng nói lên án quyết liệt về một xã hội nhân danh văn minh, phồn hoa.Nhưng nếu tìm nguyên nhân của sức ám - gợi trong tản văn Nguyễn Quang Thiều,không thể bỏ qua sức ám ảnh của “phần âm” trong ông. Phần âm đó hiện hữu qua bao hìnhảnh chập chờn của những người đã chết, hình ảnh đoàn tàu bay như trôi trên cánh đồng lúcnửa đêm mang theo thanh xuân của những người lính trẻ và trả lại khoảng không tiếng gọi“mẹ ơi” da diết, đau đớn như “tôi cầm chiếc dao sắc xiết vào da thịt mình và thấy máu đỏtrào ra” (Bên ô cửa những toa tàu thời chiến). Theo nhà phê bình Chu Sơn, “nói về nó làcách anh khơi gợi lên sự phục sinh và cội nguồn của cuộc sống”. Có phải vì mục đích đómà phần thế giới kia trong các tác phẩm của Nguyễn Quang Thiều rất thực và chưa từng48TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘIđem lại cảm giác sợ hãi cho người đọc. Những ngày cuối năm, theo phong tục, người sốngra nghĩa trang thắp hương mời tổ tiên, những người đã khuất trong dòng họ về ăn tết vớicon cháu, có một người “như nhìn thấy rõ những người thân đã khuất của gia đình, dònghọ và cả những người làng đã mất tự ngàn xưa hiện về. Họ mặc đẹp đẽ và đứng trên cánhđồng với gương mặt hạnh phúc đợi cháu con đến đón về nhà ăn Tết” (Hơi thở từ ngôi mộvà món quà của ngươi đã khuất). Bằng cách rất vô hình, người sống nhận lấy từ nhữngngười đã khuất món quà vô giá, đó là “những an ủi lớn lao và tình yêu thương vô tận”.Tản văn của Nguyễn Quang Thiều có xu hướng lặn sâu vào tận đáy những suy nghĩnên rất giàu triết lý. Bắt đầu từ những chiêm nghiệm về “gương mặt đời” mà chúng tamang. Có rất ít người có được “gương mặt mình” trong cuộc đời này. Mỗi ngày đi qua,mỗi người dùng đến bao gương mặt khác nhau để phù hợp với cảnh huống khác nhau.Nguyễn Quang Thiều gọi đó là những kẻ “mang mặt nạ”, ông tò mò muốn tìm gương mặtthật phía sau lớp lang ngụy trang. “Tôi đã tiếp cận được kẻ đeo mặt nạ. Tôi chộp lấy cáimặt nạ của hắn để lật tung ra. Nhưng tôi kinh hãi hơn bao giờ hết khi nhận ra: Cái mặt nạấy đã dính liền vào da mặt hắn vì hắn đã đeo cái mặt nạ ấy quá lâu. Và ngay cả bây giờ,cho dù chính hắn muốn tháo cái mặt nạ ấy ra thì hắn cũng không thể nào tháo được”(Kẻmang mặt nạ). Ra vậy, tất cả chúng ta ai rồi cũng sẽ khác bởi chức phận chính là lớp hóatrang dày, là chiếc mặt nạ da người gắn chặt ta, khiến diện mạo của ta ngày hôm nay khôngthể giống ta ngày xa xưa. Cách Nguyễn Quang Thiều tiếp cận và lý giải con người bằnghình tượng vừa lạ lùng, vừa dễ hiểu khiến ta đau xót khi nhận ra câu trả lời cho những bănkhoăn lâu nay về sự thay đổi của chính mình. Trên hành trình đi tìm lẽ sống không mỏimệt, Nguyễn Quang Thiều luôn được dẫn dắt bởi những trải nghiệm giàu có từ thuở nàonơi làng quê. Sự trải nghiệm hằn thành vệt sâu trong tâm thức khiến con người ấy trongmọi hoàn cảnh đều quay trở về làng một cách tự nhiên. “Tôi không có ý định nhờ các nhàtâm lý học hay các bác sỹ chuyên ngành thần kinh lý giải cho tôi vì sao tôi lại có thể đitrong khi ngủ. Nhưng một hiện thực cho thấy, cho dù khi mộng du, đôi mắt tôi nhắmnghiền thì chắc chắn có một đôi mắt khác mở to và dọi thẳng về phía trước con đường mànhững bước chân tôi sẽ tới. Đôi mắt đó có thể là của ký ức. Bởi trước đó, khi thức, tôi đã đibiết bao lần trên lối đi đó và toàn bộ cảnh vật trên lối đi đó đã được ký ức hóa trong tôi.Việc ký ức hóa có phải là sự mã hóa sơ đồ con đường không? Đúng là vậy ở một góc cạnhnào đó. (Một lối đi của thế gian). Nguyễn Quang Thiều cũng xây dựng một khái niệm đơngiản về trách nhiệm mỗi ngày của một con người. Với bất kỳ ai, cuộc sống mỗi ngày thựcchất là “một bài tập” mà ai cũng phải làm cho dù “mỗi người có thể làm những bài tậpkhác nhau”. Ngay cả sự trốn làm bài như một trò lười biếng thì “đó cũng là một bài tập vàđều bị cuộc đời này chấm điểm”. Câu chuyện học hành thường nhật của con trẻ bỗng nhiêntrở thành câu chuyện muôn đời của kiếp người khi nhà văn khái quát độ dài- ngắn cuộc đờiTẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 26/201849bằng số lượng bài kiểm tra: “Mỗi năm là bài kiểm tra học kỳ. Mỗi chúng ta có số lượng bàikiểm tra học kỳ khác nhau phụ thuộc vào thời gian chúng ta sống trên thế gian này. Vàcuối cùng là bài thi hết năm học. Chúng ta chỉ có thể kết thúc bài tập này khi chúng ta giãtừ thế gian. Đến lúc đó, điểm trung bình cho cuộc đời chúng ta mới được công bố”. Chắcrằng nếu ai cũng hình dung cuộc sống như Quang Thiều, hẳntất thảy đều nỗ lực thực hiệnnhững bài tập nhỏ hằng ngày. Đừng băn khoăn đúng, sai mà hãy quan tâm tới thái độ thựchiện vì đó mới là thứ đáng kể để đánh giá một con người nê “điều cuối cùng tôi muốn nóivới bạn là: hãy làm bài tập hằng ngày của mình với lòng đắm mê và bền bỉ cho dù ngàynào chúng ta cũng sẽ làm sai một câu hỏi trong bài tập ấy”(Bài tập của mỗi người). Cónhiều điều không hẳn là triết lý, nói đúng hơn thì đó là những điều nhà văn muốn chânthành chia sẻ, nhắn nhủ với bạn đọc bằng giọng điệu nhẹ nhàng, sâu lắng. Sự kiện BarackObama được nước Mỹ lựa chọn làm tổng thống không khiến nhà văn rơi vào việc bày tỏcảm quan chính trị, mà ông nhìn thấy nhu cầu “sáng tạo lại”. Chỉ vì “quả thực, thế giới đãquá già nua mà chúng ta không biết. Hiện thực cho thấy, mỗi một ngày trôi qua chúng ta đãtrở nên già nua ngay khi những giây cuối cùng của ngày cũ kết thúc”. Sự lựa chọn mộtngười da màu làm tổng thống ở một đất nước vốn có kỳ thị màu da khắc nghiệt như nướcMỹ xét tới cùng đó là sự “sáng tạo không ngừng nghỉ trong tâm hồn của một cộng đồng”,thậm chí đó còn là cách nước Mỹ “giải cứu sự khủng hoảng tâm hồn của một dân tộc”. Từcách cắt nghĩa rất riêng, nhà văn truyền đi một thông điệp: “ và khi thức dậy trước ban maicủa một ngày mới, chúng ta lại phải sáng tạo lại chính bản thân minh” (Một đất nước cầnđược sáng tạo lại).Sẽ là thiếu sót nếu xem xét yếu tố nghệ thuật trong tản văn của Nguyễn Quang Thiềumà không nhận thấy sự giao thoa rất nhuần nhuyễn giữa văn xuôi và thơ ca. “Bản chất củaNguyễn Quang Thiều là một nhà thơ. Tác giả đến với văn chương bắt đầu từ thơ. Dù có dichuyển liên tục giữa hai địa hạt văn xuôi- thơ, Nguyễn Quang Thiều vẫn không thoát khỏicái bản ngã của một nhà thơ. Trong văn anh luôn tràn đầy sự lãng mạn, tư duy hình ảnh,suy ngẫm và tưởng tượng” (Nguyễn Thị Minh Thái). Vì là nhà thơ nên khi sang chiếu vănxuôi, ông chọn tản văn hay vì tản văn đã có sẵn chất thơ như một bản năng, ngay cả khingười viết không phải một nhà thơ đích thực thì chất thơ vẫn ăm ắp trong mỗi dòng chữ?Tôi cho rằng cả hai giả định đều đúng với Nguyễn Quang Thiều. Có biết bao đoản văn màlời đẹp như một áng thơ vắt dòng, cảm xúc nén đầy chật căng trong con chữ. Người kểchuyện lúc nửa đêm và những giấc mộng là sự xác tín cho thủ pháp kết hợp văn xuôi vàthơ ca. 25 khúc đoản văn thống nhất về kết cấu: Phần đầu là văn xuôi, phần cuối là phụ lụcdiễn đạt bằng một bài thơ. Hai phần của một sáng tác tương hỗ cho nhau một cách hài hòa:nếu phần văn xuôi biện giải tỉ mỉ cho sự xuất hiện của phần thơ sau thì phụ lục thơ lạikhiến những suy ngẫm trong văn xuôi cất cánh bay lên nhờ những biểu tượng và ngôn từ50TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘIthật đẹp. Chất kết dính chặt chẽ giữa hai phần chính là cảm xúc nhất quán và mạnh mẽcủa cái tôi tác giả. Những minh chứng cho cảm nhận này tôi sẽ giành riêng cho một bàiviết khác.3. KẾT LUẬNGiống như nhiều độc giả khác yêu thích sáng tác của Nguyễn Quang Thiều, tôi đọc,tôi nghĩ và tôi nhớ. Nhớ thời thơ ấu của mình với những con đường nhỏ có bờ cỏ xanh nondẫn mình tới trường, nhớ đầm sen cạn trơ thân gầy đổ gục xuống bùn, nhớ mùi rơm rạcháy ngai ngái trên cánh đồng chiều, nhớ và thương vô chừng cha mẹ già…Tôi không chốibỏ đô thị nhưng lại khắc khoải muốn ngay lập tức lên đường trở về ngôi làng với cánhđồng lúa rì rào hòa lẫn vào âm thanh chuông nhà thờ mỗi hoàng hôn. Chẳng riêng gìNguyễn Quang Thiều, trong chúng ta, ai cũng có một cõi đi về - về để được thanh lọc tâmhồn bằng những yêu thương thật lòng rồi sống mạnh mẽ, ý chí hơn. Chỉ là ta có thực muốntrở về, đủ sự giàu có của tâm hồn để mua lấy tấm vé ký ức trở về đó hay không mà thôi.TÀI LIỆU THAM KHẢO1.Nguyễn Tham Thiện Kế (2012), Chiếc bình rượu của Nguyễn Quang Thiều, nico-paris.com2.Nguyễn Quang Thiều (2012), Có một kẻ rời bỏ thành phố, - Nxb Hội Nhà văn.3.Nguyễn Quang Thiều (2017), Mùi của ký ức, - Nxb Trẻ.NGUYEN QUANG THIEU: OUR HOMETOWN-A PLACE FORLEAVING AND RETURNINGAbstract: “The guy- leaving the city” is not simply the assemble of shards with great painin city life where he found he didn't belong to, it is a book explaining the reject of thestreet and district life, a metaphor of modern life with much dirt and loss to return to hiscountryside - the place where “The smell of memory” is still pure and noble. The nobilityof life is still strong enough to relieve the remained swollen pain in his heart. After all,the leaving from a noisy place to return to a peaceful and quiet place is not the ultraismlike “gone without turning back”, it is the choice to raise his spirit up to face up thereality strongly and positively.Keywords: Nguyen Quang Thieu, essay, the guy-leaving the city, the smell of memory,village, urban city.

Tài liệu liên quan

• Điều gì làm thay đổi tư duy và lối sống của bạn?Con người luôn luôn phải ppt
  • 6
  • 415
  • 1
• la thu cua mot con nguoi
  • 19
  • 170
  • 0
• Nhà sư phạm nổi tiếng V.A. Xu-khôm-lin-xki có viết: "Niềm tin và thế giới ..... điều không xứng đáng". Theo bạn, đối với một con người có đạo đức và tâm hồn đẹp đẽ, những điều gì là không xứng đáng?
  • 3
  • 708
  • 0
• Tả quang cảnh làng quê giữa ngày mùa
  • 1
  • 856
  • 0
• Người chiến sĩ cách mạng là một con người như mọi người, nhưng họ lại có thêm những phẩm chất mà con người thường chưa có dược. Hãy chứng tỏ điều đó qua tâm trạng người chiến sĩ cách m
  • 2
  • 905
  • 0
• “Nhân dân Việt Nam vốn bình dị, hiền hòa nhưng khi Tổ quốc kêu gọi, mỗi con người luôn biết “hiến đời mình để làm một chiến công”.
  • 2
  • 2
  • 1
• Chuyện lạ có thật về một con người - Cao Hùng
  • 72
  • 766
  • 1
• Đặc điểm văn xuôi nguyễn quang thiều qua truyện ngắn và ký
  • 85
  • 903
  • 8
• Truyện ngắn, tản văn nguyễn quang thiều từ góc nhìn phê bình sinh thái
  • 106
  • 833
  • 13
• Một số tín hiệu thẩm mĩ trong thơ nguyễn quang thiều
  • 95
  • 195
  • 0

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về

(319.56 KB - 12 trang) - Nguyễn Quang Thiều: Làng quê là một cõi đi về Tải bản đầy đủ ngay ×