Nhà Lưu Niệm Chủ Tịch Hồ Chí Minh - UBND QUẬN 5

 

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tạm trú tại Sài Gòn trước khi ra đi tìm đường cứu nước. Trong thời gian đó Người ở tại cơ sở của phân cuộc Liên Thành thương quán tại số 1-2-3 Quai Testard (bến Testard) - Chợ Lớn. Sau đó kênh được lấp đi, năm 1915 đổi thành đường Tổng Đốc Phương, nay là đường Châu Văn Liêm - quận 5. Trong ba căn nhà đó, một căn được giữ lại di tích lưu niệm về Hồ Chủ Tịch. Đó là căn nhà số 5 đường Châu Văn Liêm.

 

Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc đó (1910) mang tên Nguyễn Tất Thành từ trường Dục Thanh - Phan Thiết vào Sài Gòn 19/9/1910. Người được sự giúp đỡ của ông Trương Gia Mô và ông Hồ Tá Bang. Tới Sài Gòn, Người được bố trí sống tại nhà ông Lê Văn Đạt - một người bà con bên mẹ của cụ Trương Gia Mô. Sau hai ngày, Người được đưa đến ở tại cơ sở của Liên Thành thương quán tại số 1-2-3 Quai Testard (công ty Liên Thành là một tổ chức hoạt động cách mạng gồm ba bộ phận với ba chức năng : Liên Thành Thương quán - làm kinh tế gây quỹ hoạt động, Liên Thành thư xã - tuyên truyền và truyền bá các sách báo có nội dung yêu nước, Dục Thanh học hiệu - mở trường dạy cho con em người yêu nước và lao động nghèo theo nội dung yêu nước và tiến bộ.

 

Hai cơ sở đóng ở Phan Thiết, còn Liên Thành thương quán đóng ở Sài Gòn. Ông Nguyễn Trọng Lợi và ông Nguyễn Quí Anh là hai con trai của cụ Nguyễn Thông là sáng lập viên đầu tiên của công ty Liên Thành, về sau còn có các ông Trương Gia Mô, Hồ Tá Bang, Nguyễn Hiệt Chi, Trường Quang Nghiêm. Ông Trương Gia Mô là bạn đồng liêu của ông Nguyễn Sinh Huy. Ông đã từng ra bản điều trần 5 điểm không được chấp nhận, đã từ quan về ở ẩn. Ông còn là tác giả của bài thơ phú bằng chữ Hán đề cao ý chí quật cường của giới sĩ phu, được người cùng thời truyền tụng. Ông Trương Gia Mô đã đưa Nguyễn Tất Thành vào dạy trường Dục Thanh và cũng chính ông và Hồ Tá Bang, Trần Lê Chất lo chuẩn bị cho Người vào Sài Gòn dưới tên Văn Ba).

 

Cơ sở của Liên Thành thương quán tại số 1-2-3 Quai Testard là nơi tạm trú của Người từ tháng 9/1910 đến tháng 6/1911. Trong thời gian này, Người thường gặp gỡ một số nhà nho yêu nước đương thời, Người khâm phục cụ Đề Thám, cụ Phan Châu Trinh, cụ Phan Bội Châu nhưng không hoàn toàn tán thành cách làm của một người nào cả. Vì cụ Phan Châu Trinh chỉ yêu cầu người Pháp thực hiện cải lương, điều đó sai lầm chẳng khác nào xin giặc rủ lòng thương. Cụ Phan Bội Châu hy vọng Nhật giúp đỡ để chống Pháp, điều đó nguy hiểm chẳng khác nào đưa hổ cửa trước, rước báo cửa sau. Cụ Hoàng Hoa Thám thực tế hơn vì trực tiếp đấu tranh chống Pháp nhưng theo lời người ta kể thì cụ còn mang nặng cốt cách phong kiến. Thấy rõ là cần quyết định con đường đi của mình, Người đã vào Sài Gòn để tìm cách ra nước ngoài.

 

Trong thời gian ở Sài Gòn, Người vừa dạy học vừa đi làm ở trường thợ máy (Eécole des Mécaniciens), vừa đi bán báo ở khu vực thương cảng để kiếm sống và tìm hiểu đời sống công nhân, nhân dân lao động cũng như các tàu ra vào cảng Sài Gòn. Đây là thời gian hết sức quan trọng để Người có bước chuẩn bị trực tiếp về vật chất, tinh thần, phương tiện và có quyết định cuối cùng cho việc ra đi tìm đường cứu nước của mình. Ngày 4/6/1911 Nguyễn Tất Thành lấy tên là Văn Ba rời phân cuộc Liên Thành thương quán xuống tàu của Pháp mang tên Amiral Latouche Treville. Ngày 5/6/1911 con tàu rời bến cảng Nhà Rồng đưa người thanh niên Việt Nam yêu nước ra đi tìm con đường giành độc lập tự do cho dân tộc.

 

Hiện nay căn nhà số 5 Châu Văn Liêm, phường 14 quận 5 là di tích lưu niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Di tích luôn được mở cửa để đón du khách tham quan. Di tích là căn nhà phố, có cửa sắt kéo, rộng 4m, dài 8,8m, có một tầng lầu, nền lót gạch bông, mái lợp ngói âm dương, có lót la phông bằng ván ép. Từ nền nhà đến trần cao 3m, chiều cao tầng lầu 4m, từ nóc đến mái cao 1m. Cầu thang lên lầu bằng gỗ. Trên lầu có ban công rộng 2m x 4m, cửa ra ban công bằng gỗ.

 

Di tích mới được trùng tu năm 1977. Tầng trệt của di tích đặt bàn thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trên lầu 1 trưng bày một số hình ảnh liên quan đến Công ty Liên Thành, hình ảnh về Sài Gòn thời kỳ 1910-1911... Di tích thường xuyên có khách đến tham quan. Những ngày lễ lớn, ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh 19/5, ngày Người ra đi tìm đường cứu nước 5 tháng 6... khách đến di tích dâng hoa để tưởng nhớ ơn Người, thăm lại di tích lưu niệm của Người.

 

Di tích số 5 Châu Văn Liêm được Bộ Văn hóa ký quyết định công nhận là di tích lịch sử số 1288-VH/QĐ ngày 16/11/1988.