Nhạc Sĩ An Thuyên: Nếu Thu Tiền Bản Quyền Karaoke, Tôi đã Là Triệu ...

Nhưng ông thừa nhận, bài bát đầu tiên đã đưa tên tuổi An Thuyên vào đời sống chính là "Ca dao, em và tôi". Trong một buổi chiều muộn cuối giờ làm việc bận bịu của một Thiếu tướng, Hiệu trường trường Đại học Nghệ thuật quân đội, chúng tôi đã được nghe Nhạc sĩ An Thuyên bộc bạch về quá trình ông viết "Ca dao, em và tôi".

-Thưa nhạc sĩ An Thuyên, tôi vẫn nhớ năm 2007, Đài Truyền hình Việt Nam giới thiệu hành trình "Con đường âm nhạc" về ông với những ca khúc mang âm hưởng dân ca ngọt ngào, đằm thắm, trong đó bài "Ca dao em và tôi" được lấy làm đề từ xuyên suốt, Nhạc sĩ có thể cho biết, bài hát này được ông sáng tác trong hoàn cảnh nào?

+ Vào năm 1988, tôi được Nhà hát Nhạc Vũ kịch mời viết vở nhạc kịch "Trương Chi" do nghệ sĩ Gia Hội đóng vai Trương Chi, NSƯT Thúy Hà đóng vai Mị Nương.

Tứ của bài hát "Ca dao em và tôi" bắt nguồn từ khúc "Aria Trương Chi" mà tôi đã viết cho vở nhạc kịch. Ý đầu tiên của bài là "Cắt nửa vầng trăng tôi làm con đò nhỏ" là nói về nỗi đau của chàng ca sĩ của dòng sông Trương Chi, khi chàng đi gặp Mị Nương về thì tan vỡ tình yêu, thất vọng giữa một con người lý tưởng và một con người trong đời thực.

Hai con người đó ai cũng hình dung về người yêu của mình khác, gặp nhau thì vỡ mộng yêu đương. Tôi ấn tượng với câu nói Mị Nương cứ lặp đi lặp lại là "Hoàng Tử của em đâu, người này không phải là Trương Chi".

Trong vợ kịch, khi trở về bến sông, Trương Chi thốt lên "Cắt nửa vầng trăng", đây cũng chính là câu đầu tiên của Aria Trương Chi mà tôi đã viết. Đến năm 1997 thì tôi đã phát triển hoàn thiện cũng như lược bớt đi các yếu tố kỹ thuật để bài hát giản dị và dễ hiểu hơn.

Tuy nhiên, tư tưởng chính của bài "Ca dao, em và tôi" là hãy yêu những gì xung quanh mình, những gì cuộc sống mình có, đừng ảo tưởng hão huyền về những điều xa vời, có như thế cuộc đời mới có thể đạt được những ước vọng bình thường. Đấy cũng chính là lối sống và tư tưởng nghệ thuật mà suốt đời tôi theo đuổi.

- Nghe "Ca dao, em và tôi", tôi gặp lại được một khung cảnh đẹp như một bức tranh thủy mặc, có vầng trăng sáng trong, có mái chèo lướt sóng, có khúc dân ca quê mình, có ân tình sâu nặng… Tôi đang nghĩ không hiểu cảm xúc lúc đó đã đến với ông như thế nào mà ca từ của ông lại đẹp đến vậy?

+ Tôi là người xứ Nghệ. Những điều tôi viết đã ngấm vào tôi từ trong dòng máu. Quê hương, mẹ cha là những người mà ta không bao giờ trả hết nợ. Đó cũng chính là xúc cảm trực tiếp tác động để tôi sáng tác bài hát này một cách liền mạch.

Tuy nhiên, tôi cũng là một người thấm nhuần ca dao tục ngữ của cha ông khá nhiều, tôi sắp xếp lại và nói thêm những ý nghĩ của mình vào. Vì thế những hình ảnh trong bài hát rất gần gũi với số đông công chúng cũng là điều dễ hiểu. Chẳng hạn như câu "cắt nửa vầng trăng" cũng là xuất phát từ câu "Vầng trăng ai xẻ làm đôi/ Nửa in gối chiếc nửa soi dặm trường" (Nguyễn Du).

- Ông mất bao nhiêu thời gian để bài "Ca dao, em và tôi" hoàn thiện và đến với khán giả?

+ Bài hát này gắn với một sự kiện riêng, đó là việc ngày đầu tiên tôi mua máy tính và cài phần mềm Enco để soạn nhạc. Tôi đã sáng tác luôn trên máy tính và mất khoảng 4 tiếng đồng hồ là hoàn tất mà gần như không phải chỉnh sửa gì thêm.

- Nếu phân tích kỹ, thì bài "Ca dao, em và tôi" là một bài hát "thất tình", nhân vật "em" trong đó có phải là nhân vật có thật trong cuộc đời ông?

+ Nếu nói là không thì không đúng. Người đàn ông nào chả có những hình bóng của một người con gái nào đó trong cuộc đời với những mơ mộng, nghĩ suy. Và bản thân mỗi người sáng tác, cho dù ở bất kỳ thể loại nào cũng đều có một nhân vật trữ tình riêng của mình.

Tuy nhiên, khi đã trở thành hình tượng nghệ thuật thì nó không còn là của riêng mình nữa. "Ca dao, em và tôi" cũng có thể coi là một bài hát "thất tình", nói về một mối tình không đến được với nhau (của Trương Chi và Mị Nương) nhưng nó không ảm đạm, nó làm cho con người ta biết sống đẹp hơn, yêu đời hơn, yêu cuộc sống này hơn.

- Có khán giả từng phát biểu rằng: Nghe "Ca dao, em và tôi" người ấy đã tìm được bài hát của riêng mình, ông nghĩ sao về điều này?

+ Tôi thực lòng cảm ơn họ bởi hơn bao giờ hết, với một nhạc sĩ, điều làm nên hạnh phúc chính là bài hát của mình được khán giả yêu thích. Có lần một em sinh viên đã từng thống kê rằng, nếu thu bản quyền ở các quán Karaoke (chỉ 1 nghìn đồng cho một lần hát) thì cho đến nay tôi đã trở thành … triệu phú!

Điều này vô cùng có ý nghĩa với tôi, vì bài hát đã chứng minh rằng tôi đã thoát khỏi được cái riêng của tôi để đến với cái chung của mọi người, ở mọi lứa tuổi.

- Từ xưa đến nay, chất liệu âm nhạc của An Thuyên thường gắn với miền Trung, xứ Nghệ, nhưng dường như "Ca dao, em và tôi" đã thoát khỏi được cái âm hưởng vùng miền ấy và mang hơi thở của nhiều miền quê khác nhau?

+ Như tôi đã nói trên, tôi biết thấm nhuần để lẩy ca dao tục ngữ, nên nó gần gũi với số đông cũng là điều dễ hiểu. Tôi đi ra từ khu 4, trong tôi mang đậm tâm hồn của người xứ Nghệ, khi gặp văn hóa Bắc Hà tạo nên một chất xúc tác tạo nên 2 chất liệu âm nhạc được giao thoa với nhau, vừa có sự đậm đà, sâu lắng, "gàn" của chất Nghệ, vừa có sự bay bổng, lãng mạn của chất Bắc.

Sự gặp nhau đó tạo nên được nét đa dạng trong âm nhạc. Ngoài bài "Ca dao, em và tôi", tôi còn viết được nhiều bài khác như "Chú cuội chơi trăng", "Du xuân", "Chiều sông Thương"…

Nói vậy để biết, bài hát "Ca dao, em và tôi" đã đưa tôi đến gần hơn, nhiều hơn với công chúng nhưng cái quan trọng có ý nghĩa đặc biệt đối với tôi là nó mang đến một giai đoạn mới tiếp nhận nền văn hóa Bắc Hà, để làm nên một An Thuyên nói giọng Nghệ nhưng chuyển tải được tâm hồn Việt Nam.

- Nhạc sĩ sáng tác là người quan trọng, nhưng có một sự "đồng sáng tạo"- đấy chính là những ca sĩ. Trong số những người đã hát "Ca dao, em và tôi", ông thích ca sĩ nào nhất?

+ Khi viết xong bài hát này, tôi gọi điện cho NSND Thanh Hoa, tôi bảo với Thanh Hoa rằng tôi vừa viết một bài hát khá thú vị, nếu Hoa có thời gian thì sắp xếp để anh em cùng tập với nhau. Thanh Hoa đến ngay và sau khi nghe tôi hát thử thì Thanh Hoa xin mang về nhà nghiên cứu.

Một tuần sau Thanh Hoa điện lại và nói rằng "Anh ơi, lâu lắm rồi em mới lại có một bài hát trong tay thích như thế này. Em sẽ hát thật hay và thu cho anh, nhưng với một điều kiện là để em công bố trên Đài Truyền hình trước, rồi sau đó anh muốn đưa cho ai hát thì quyền của anh".

Tôi đồng ý. Ngay sau đó, trong buổi liên hoan ca nhạc các nước Đông Nam á, Thanh Hoa đã hát "Ca dao, em và tôi". Thật bất ngờ, ngay sau đó, bài hát đã nhận được nhiều lời khen ngợi. Sau này gặp tôi, Thanh Hoa nói, bài hát đầu mang tới sự thành công cho cô ấy là "Em chọn lối này" và đến "Ca dao em và tôi" lại là một bước ngoặt mới cho Thanh Hoa gây ấn tượng với khán giả.

Điều đó cũng làm tôi vui lây, vì thấy mình có ích đối với sự nghiệp của một ca sĩ. Sau này, Quang Linh, trong một lần ra Hà Nội đến thăm tôi cũng đã hát thử "Ca dao, em và tôi" và bất ngờ hơn là âm giọng Quang Linh hát khá ngọt ngào, bay bổng.

Nếu như Thanh Hoa là người có công mở đầu thành công thì người đã hậu biến, làm nó lan tỏa không chỉ ở trong nước mà cả nước ngoài chính là Quang Linh. Sau này có nhiều ca sĩ hát như Thu Hiền, Hương Mơ… và mỗi người đều có một vẻ riêng không trộn lẫn.

Tuy nhiên, tôi phải cảm ơn "một người thứ ba" - đó chính là công chúng khán giả, họ đã không chỉ hưởng thụ, cảm nhận mà còn sáng tạo văn hóa. Tôi cảm thấy mình may mắn và hạnh phúc vì điều đó.

- Theo như tôi biết thì "Ca dao, em và tôi" đã được láy lời đến vài chục bản khác nhau, điều đó có làm ông vui?

+ Tôi có biết điều này, nhất là trong các cuộc bia rượu vui với nhau thì lời bài hát đã được "phóng tác" đủ kiểu. Điều này cũng là bình thường khi một bài hát đã đi vào đời sống. Tuy nhiên, với tư cách là tác giả thì tôi cũng không thích điều này lắm, và tôi yêu cầu mọi người không công bố những văn bản này một cách chính thống.

Như có lần một tờ báo đã viết "Xin lỗi nhạc sĩ An Thuyên, chúng tôi xin phóng tác một bài hát phỏng theo bài "Ca dao, em và tôi" và nó đã làm sai lệch ý nghĩa tác phẩm quá nhiều.

- Gần đây ông sáng tác nhiều bài theo một phong cách trẻ trung, như cách gọi bây giờ là "dân gian đương đại", đó là cách ông tự "làm mới" mình chăng, ông có sợ mình sẽ khó lòng "địch" được với lớp trẻ không?

+ Tôi đang thể nghiệm viết các thể loại âm nhạc đương đại để không cho phép mình "lạc hậu" so với lớp trẻ, vì trong quá trình tham gia làm giám khảo các cuộc thi, tôi thấy nếu mình cứ mặc áo một cái áo cũ sẽ khó tiếp cận được với giới trẻ, để vừa truyền kinh nghiệm cho các em nhưng lại vừa học hỏi ở các em.

Tôi viết không nhằm để khẳng định một điều gì cả, càng không nghĩ là để hơn ai, "địch" với ai mà là nếu có chỉ là "địch" với chính mình.

- Xin cảm ơn nhạc sĩ An Thuyên!