Những Chiếc “quạt Giấy” Mang Trong Mình Văn Hóa Việt

Nghề làm quạt ở Việt Nam đã tồn tại từ rất lâu và được nhiều nước trên thế giới biết đến, có thể kể đến: làng Chàng Sơn (Hà Tây); quạt Hới của làng Hải Yến - Hưng Yên, có nan bằng trúc; quạt nan làng Vẽ (huyện Từ Liêm) chỉ làm bằng tre, nứa đan thành hình lá Vả, hình thang; làng Ân Thi (Hải Dương); làng Vác (Hà Nội); Quạt lông ngỗng của làng Đơ Đình (Hà Đông); làng Chi Lăng (Huế),...

Một trong những làng nghề truyền thống nổi tiếng về làm quạt giấy ở Việt Nam là làng Kẻ Vác (hay còn gọi là làng Canh Hoạch) ở xã Dân Hòa, huyện Thanh Oai, Hà Nội. Quạt làng Vác có từ nửa cuối thế kỷ XIX, do ông Mai Đức Siêu khởi nghiệp và được coi như ông tổ của nghề làm quạt trong làng.

Làng Chàng Sơn cũng là một làng làm quạt truyền thống nổi tiếng nhất nhì của tỉnh Hà Tây cũ, nay thuộc xã Chàng Sơn, huyện Thạch Thất, Hà Nội. Nghề làm quạt của người làng Chàng Sơn đã có hàng trăm năm nay. Ngay từ thế kỷ XIX, quạt Chàng Sơn đã nổi tiếng trong và ngoài nước. Người Pháp đã từng nhiều lần mang quạt Chàng Sơn vượt đại dương xa xôi sang Paris triển lãm. Sử sách còn ghi chép rằng, người làm quạt giỏi của làng còn được phong chức Bá Hộ (phẩm hàm cấp cho hào lý hoặc người giàu có thời phong kiến).

Quạt tay có công dụng chính là dùng để làm mát, ngoài ra quạt còn được dùng để che nắng khi cần thiết, dùng quạt bếp hay dùng để làm vật trang trí cũng đều được. Ở thời xưa, chiếc quạt tay còn được dùng để ghi văn tự. Có thể thấy chiếc quạt tay có rất nhiều công dụng khác nhau tùy theo người sử dụng và tùy theo từng thời kỳ.

Ngoài tác dụng thực tế, quạt xếp cũng là món hàng lưu niệm để đề thơ, vẽ cảnh. Thời hiện đại quạt xếp cũng như quạt phiến còn dùng làm vật quảng cáo, cổ vũ, quà tặng để quảng bá tên thương hiệu bằng cách in logo trên mặt quạt. Vì sẵn có mặt rộng để minh họa, cây quạt đã biến thành vật mỹ thuật dùng trang trí trong nhà, có thể treo lên vách như tranh hoặc gác trên giá gỗ đặt trên bàn.

Ngày nay, Việt Nam trên con đường đổi mới đã có không ít những sản phẩm công nghệ tiện dụng, thay thế hoàn hảo công năng quạt mát cho những chiếc quạt tay. Đó là sự phổ biến của những chiếc quạt máy, hay máy điều hòa nhiệt độ cũng đã trở nên quen thuộc trong nhiều căn nhà, nhưng những chiếc quạt tay vẫn còn tồn tại ở nước ta. Vì không phải bất cứ lúc nào, ở đâu cũng có điện mà mang theo quạt máy, nhất là ở các vùng sâu, vùng xa của đất nước.

Ngoài ra, chiếc quạt tay vẫn còn đó những giá trị lịch sử, giá trị thẩm mỹ mà khó có thể tìm thấy ở những sản phẩm hiện đại, mãi mãi không có thiết bị công nghệ nào có thể thay thế được sự tinh tế, mềm mại, đẹp đẽ của những chiếc quạt tay. Ngày nay những chiếc quạt tay còn được sử dụng như một tặng vật lưu niệm có giá trị thẩm mỹ cao với các hoa văn, họa tiết mang đậm văn hóa Việt Nam được các nghệ nhân tài hoa làm nên. Đây là một điểm độc đáo giúp việc quảng bá văn hóa Việt được mở rộng đến với khách du lịch trong và ngoài nước.

Bên cạnh đó nhu cầu sử dụng quạt thủ công trong hoạt động nghệ thuật, tôn giáo, sinh hoạt,... của người Việt hiện vẫn còn và không dễ để mất đi, dù là trong cuộc sống của xã hội văn minh, hiện đại. Chiếc quạt tay vẫn mãi có một chỗ đứng không thể thay thế được trong tâm hồn và văn hóa của người dân Việt Nam.