Những Trường Hợp Từ "sai" Lại Thành "đúng" Trong Tiếng Việt

Không thể phủ nhận rằng, hệ thống chữ viết tiếng Việt vô cùng phong phú và đặc sắc. Tuy nhiên, do tiếng Việt có nhiều phương ngữ, thổ ngữ nên bên cạnh tính thống nhất cũng tồn tại những nét dị biệt khá rõ ràng - thể hiện ở cách phát âm, dùng từ giữa các vùng.

Điều này phần nào khiến cho các lỗi chính tả trở nên phổ biến hơn, đặc biệt là lỗi phụ âm đầu "d/gi".

Và giờ bạn hãy thử trả lời xem, câu sau có sai lỗi chính tả không?

"Đời phải trải qua giông tố nhưng không được cúi đầu trước giông tố"

(Trích Nhật ký Đặng Thùy Trâm)

hay:

"Trận siêu dông chiều qua đã "quần nát" cả một góc thành phố".

Hẳn nhiều người sẽ quả quyết rằng, chữ "giông tố" được sử dụng trong câu này có phần sai sai. Từ đúng phải là "dông tố" mới chính xác. Và điều này đồng nghĩa rằng, chữ "dông" trong "siêu dông" là đúng. Vậy hãy cùng tìm hiểu xem "cơn dông" hay "cơn giông", "dông tố" hay "giông tố" mới chính xác.

"Dông tố" hay "Giông tố"/ "Cơn dông" hay "Cơn giông"

Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia định nghĩa:"Dông - hay còn viết là giông - là hiện tượng khí tượng phức hợp gồm chớp và kèm theo sấm do đối lưu rất mạnh trong khí quyển gây ra. Nó thường kèm theo gió mạnh, mưa rào, sấm sét dữ dội, thậm chí cả mưa đá, vòi rồng. Ở vùng vĩ độ cao có khi còn có cả tuyết rơi..."

Từ điển mở Wiktionary chỉ đưa ra định nghĩa danh từ "dông" - chỉ hiện tượng khí quyển phức tạp, xảy ra đặc biệt vào các tháng 6-7-8, có mưa rào, gió giật mạnh, chớp và kèm theo sấm, sét.

Bạn cho rằng, "dông tố" hay "giông tố" mới là chính xác?

Hay trong từ điển Tiếng Việt của NXB Khoa học Xã hội Việt Nam 1988 định nghĩa: "dông" - có nghĩa là biến động mạnh của thời tiết bằng hiện tượng phóng điện giữa các đám mây lớn, thường có gió to, sấm sét, mưa rào, đôi khi có cả cầu vồng...

Các từ điển tiếng Việt từ nhiều năm trước chỉ có từ "dông" với nghĩa là gió lớn trong lúc chuyển mưa như từ điển của (Huỳnh Tịnh Của, 1896; Hội Khai Trí Tiến Đức, 1931; Lê Văn Đức, 1970) hay một số từ điển hiện nay cũng coi "dông" là dạng duy nhất đúng chính tả (Nguyễn Như Ý, 1999).

Tuy nhiên, một số từ điển như từ điển của Hoàng Phê (2006), Nguyễn Kim Thản (2005) lại chấp nhận cả hai phương án "dông" và "giông" - coi chúng như hai biến thể của cùng một từ.

Bởi lẽ đó mà không ít học giả cho rằng, từ "dông" mới là từ đúng nhất khi nhiều cuốn từ điển lại chỉ dẫn chiếu từ này.

Trong khi đó, từ "giông" chỉ bắt đầu xuất hiện và trở nên phổ biến hơn kể từ khi cố nhà văn Vũ Trọng Phụng lấy "Giông tố" là nhan đề cho cuốn tiểu thuyết của mình vào năm 1937.

Tác phẩm "Giông tố" của nhà văn Vũ Trọng Phụng.

Chắc sẽ không ít người nhận định, một nhà văn tầm cỡ như Vũ Trọng Phụng sẽ thật hiểu từ, nghĩa từ và dùng từ chính xác chứ sao có thể "nhầm lỗi chính tả" để đặt "Giông tố" làm tựa sách cho mình. Và rồi, cái "lỗi chính tả" tưởng chừng như cực có lý này phải phù hợp với cảm xúc của người Việt lắm nên mới dễ dàng được chấp nhận và còn được dùng mãi cho đến ngày nay.

Điều này càng được chứng minh rõ hơn khi chỉ cần 5s search Google, bạn sẽ nhận thấy có đến hơn 336.000 kết quả được tìm thấy cho từ "giông bão", trong khi "dông bão" lại chỉ nhận được có 172.000 kết quả.

Từ "Giông bão" có 336.000 kết quả...

... trong khi từ "dông bão" lại chỉ có 172.000 kết quả được tìm thấy.

Hay ngay cả trường hợp "dâu da", nhiều người thường viết là "dâu da" chứ ít khi viết là "giâu gia". Nhưng trong Từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê, mục từ "dâu da" (tr 241) lại viết là "dâu da x. giâu gia" (x. viết tắt từ xem). Lật tiếp sang mục từ "giâu gia" (tr.383) thì lại thấy ghi "giâu gia x. dâu da" - cây to cùng họ với trầu, lá hình bầu dục, quả tròn, mọc từng chùm, ăn hơi chua".

Trong "Đại từ điển Tiếng Việt" của Nguyễn Như Ý cũng cho thấy tình trạng tương tự, "dâu da Nh. Giâu gia" (Nh: như) và "giâu gia: Cây dại mọc trong rừng hoặc trồng lấy quả ăn, thân gỗ cao tới 12-15m, lá thường tụ ở cuối cành, hình bầu dục ngược hay hình thoi, hoa đực mọc thành chùm, quả mọng nhẵn, có 1-4 hạt ăn ngon ngọt (khi chín) gỗ trắng xám không bền, có thể dùng làm trụ mỏ, cột nhà".

Nhưng sự thật... bạn có hay - đây được coi là một hiện tượng trong thực tiễn sử dụng tiếng Việt hiện nay - mang tên "lưỡng khả" - nghĩa là viết cách nào cũng đúng.

Hiện tượng "lưỡng khả" trong cách sử dụng từ ngữ tiếng Việt

Theo Tiến sĩ Huỳnh Thị Hồng Hạnh - Phó trưởng khoa Văn học và khoa Ngôn ngữ học, trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn chia sẻ trong chương trình "Trong sáng cùng Tiếng Việt", hiện tượng "lưỡng khả" có nghĩa là người dùng chấp nhận cả hai khả năng, hai biến thể ngữ âm trong cùng một từ, từ đó sẽ có hai cách viết chính tả khác nhau.

Bởi vậy mà khá nhiều từ điển đã chấp nhận song song hai cách viết "dông tố" và "giông tố" trong từ điển của mình.

Chỉ tính riêng những từ có âm đầu "d/gi", ta cũng có thể thống kê được tới khoảng 50 trường hợp lưỡng khả - tức là đều có thể viết âm đầu là "d" hoặc "gi" được ghi nhận trong từ điển. Một số (cặp) từ tiêu biểu đó là: dàn/giàn (mướp); (trôi) dạt/giạt; (đánh) dậm/giậm; giậm/dậm (chân); dội/giội (nước); (mài) dũa/giũa...

Vậy nguyên nhân nào khiến cho hiện tượng lưỡng khả này "xuất đầu lộ diện". Theo một vài nghiên cứu của GS.TS.NGND Nguyễn Tài Cẩn - một trong những chuyên gia hàng đầu ngành Ngôn ngữ học Việt Nam, hiện tượng này xuất hiện vào đầu thế kỷ 17, hai âm được ghi bằng 2 ký tự và tổ hợp ký tự khác nhau là "d" – "gi" này dùng để ghi 2 âm khác nhau.

Nhưng về sau, do hai âm này đọc giống nhau, nên từ đó nảy ra hiện tượng bị lẫn lộn giữa 2 cách dùng. Và ở trong trường hợp này, chúng ta sẽ chấp nhận cả hai cách viết.

* Bài viết sử dụng tư liệu tham khảo từ các nguồn:

- Hoàng Phê - chủ biên (1995), Từ điển tiếng Việt, Trung tâm từ điển học, ĐN.

- Nguyễn Như Ý - chủ biên (1999), Đại từ điển Tiếng Việt, Nxb VHTT, HN.