Phim "Áo Lụa Hà Đông": Đẹp Hơn Nước Mắt - Công An Nhân Dân

Cau điếc đã mọc mầm, nhưng người đàn ông gánh trên vai gù cả một gia đình nghèo khó đã vĩnh viễn không thể cưới người đàn bà mình yêu.

Giữa phố xá Hội An, đám cưới đầy xác pháo với bó hoa đỏ rực và những chiếc áo dài trắng tinh khiết như mây xốp. Người đàn bà ấy đã mỉm cười. Họ cưới nhau trong mơ.

Có với nhau 4 mặt con, nhưng họ vẫn chưa có nổi một lễ cưới. Đám cưới ấy được mong chờ như mong chờ tai qua nạn khỏi, mong chờ một cuộc sống bình yên. Nhưng bom giặc phá nát ngôi nhà họ, cướp đi đứa con gái đầu trong chiếc áo lụa truyền đời và đưa gia đình anh Gù vào vòng lốc xoáy. Và vì mong có được một chiếc áo dài trắng cho con đến trường, Dần, người đàn bà đẹp ấy đã bị dìm xuống đáy sông giữa cơn cuồng nộ của đất trời… "Áo lụa Hà Đông" đã làm quá nhiều những trái tim Việt bật khóc!

Nhân vật nhiều hồn vía nhất, như một người dẫn chuyện, đó chính là chiếc áo dài bằng lụa trắng Hà Đông. Chiếc áo ấy chính là vật được quấn bên người Gù ngay từ lúc mới chào đời, như một thứ tài sản quý giá dành cho người nhặt Gù về nuôi. Và nó cũng là vật thiêng Gù trao cho Dần ngày họ quyết định trao thân cho nhau.

Dần mặc một lần duy nhất và cô giữ nó trong hành trình chạy loạn, trong một đời sống không thể nói gì hơn là kiết xác và vẫn mơ ngày cưới cô sẽ mặc nó đi giữa đường hoa. Chiếc áo dài mang trong lòng nó một tình yêu mãnh liệt của con người, nhưng cũng chứa cả bao nhiêu biến động của một kiếp nhân sinh, chứa cả những dấu ấn đầy bi kịch của một dân tộc trong thời đoạn chiến tranh.

Với Dần, chiếc áo dài thể hiện sự đoan trang và trong sạch. Nên hai cô con gái lớn của Dần đã mặc chung chiếc áo ấy đến trường và luôn nghĩ mình đang mặc một báu vật. Và cũng trong chiếc áo ấy, cô bé Hội An đã viết bài luận về áo lụa Hà Đông, về hành trình của nó.

Bài văn trong trẻo như chính chiếc áo trắng đã bị bom Mỹ cắt ngang. Cắt ngang cuộc đời chưa chớm vào thanh xuân của Hội An. Chiếc áo dài ấy đã thấm máu Hội An, thấm biết bao nước mắt của mẹ Dần, bố Gù và những đứa em. Chiếc áo dài, cuối cùng trở thành một biểu tượng, khi hai bố con bé Ngô quay lại mái nhà cháy, để tìm bằng được chiếc áo dài cũ sờn. Chạy loạn, chạy bom Mỹ, chiếc áo như một lá cờ bay quật cường giữa khói bom…

Những nhân vật đáng yêu khác, đó là ba cô con gái đầu của Dần. Các diễn viên nhí đã đóng bộ phim này như đi vào một cuộc đời, không diêm dúa, không có những câu thoại hay những cái nhún vai kiểu cách.

Phải rất lâu rồi, sau phim "Mẹ vắng nhà", điện ảnh Việt Nam mới tìm được những diễn viên không chuyên nhưng lại có những vai diễn thuyết phục như thế. Những gương mặt thánh thiện giữa nhốn nháo biến động. Như chiếc áo tinh khiết phải vật lộn một đời cùng người đàn bà nghèo khó chứ không phải được cất giữ trong những ngăn tủ thơm tho.

Trương Ngọc Ánh vào thân phận đàn bà truân chuyên thứ ba của đạo diễn Lưu Huỳnh và cũng cho thấy cô dành quá nhiều công sức cho nó. Có nhiều ý kiến về vai diễn này, về ngoại hình Trương Ngọc Ánh quá Tây so với một người đàn bà thuần Việt chịu nhiều đau khổ. Nhưng trường đoạn cô lao đến, lật từng manh chiếu để tìm mặt con gái mình vừa hứng trận bom tàn sát của giặc Mỹ và tiếng thét đau buốt của gà mẹ mất con đã khiến người xem thực sự cảm động.

Còn Quốc Khánh đã khá thuyết phục với vai diễn người đàn ông bất hạnh ấy. Nó thể hiện cả sự nghèo khổ, sự hèn kém, sự tăm tối và tính ích kỷ, một nhân vật rất thật. Cảnh anh chạy giữa chùa Cầu đi tìm vợ là cảnh mà người ta sẽ nhắc nhiều về diễn xuất của Quốc Khánh sau này.

"Áo lụa Hà Đông" khá trung thành với cách kể chuyện truyền thống. Nhưng lôi cuốn được người xem bởi một kịch bản kỹ lưỡng, một câu chuyện xúc động và 30 phút sau cùng là sự bùng nổ mãnh liệt của cảm xúc. Lưu Huỳnh đã đi đến một thành công trong đoạn cao trào này.

Bộ phim đã khắc phục được những hạt sạn thường thấy trong phim Việt Nam và mang đến thật nhiều cảm xúc. Một bộ phim với quá nhiều nước mắt đã "ăn cướp" được nước mắt khán giả một cách thuyết phục. Hơn thế, có những điều đẹp hơn nước mắt về một phẩm chất và cốt cách Việt phía sau hình ảnh chiếc áo dài.

Dẫu vậy, dù được giải Khán giả bình chọn tại LHP Pusan 2006, dù được vinh danh nhiều giải thưởng và được giới phê bình ngợi ca, nhưng "Áo lụa Hà Đông" không phải là một tác phẩm hoàn hảo.

Thực chất, những bi kịch của nhân vật trong phim không mới, người xem dễ dàng nhận thấy nó đã xuất hiện trong văn học khá nhiều. Nhưng Lưu Huỳnh đã xâu chuỗi các bi kịch ấy vào một cuộc đời và cứ khiến cho bi kịch dồn đuổi nhân vật ngay cả sau khi cô chết đi, khiến bộ phim quá nặng nề và khán giả có cảm giác bị quá tải.

Phần đầu của phim quá dài mà không nói được nhiều điều. Đoạn Dần làm vú nuôi cho ông Thòn được đặc tả quá kỳ công cũng khiến khán giả sợ hãi. Hai nhân vật chính, những người không đọc được cả tên mình, đến nỗi cầm truyền đơn mà không biết chữ gì, để bị bắt và tra tấn đến thân tàn ma dại, lại có những trường đoạn ngồi tâm sự chuyện đời như hai… nhà văn, đó là điều phản cảm.

Hơn thế, những điều họ nói tự các chi tiết đã nói lên tất cả. Và đạo diễn Lưu Huỳnh tỏ ra quá tham lam với quá nhiều ý tưởng. Đoạn kết, tuyên ngôn về áo dài đại diện cho phụ nữ Việt Nam cho thấy rõ tác giả muốn chinh phục những khán giả phương Tây, nhưng với người Việt lại thấy sáo và gượng ép…

Nhìn từ mặt bằng chung của điện ảnh Việt Nam, có thể nói "Áo lụa Hà Đông" là một điểm nhấn nhiều ý nghĩa. Bộ phim được nhìn bằng con mắt khách quan, nên chiến tranh đã không phải là bản hùng ca của những người chiến thắng, mà dù nó ở đâu, xuất phát từ phía nào, thì vẫn là bi kịch đầy máu và nước mắt của những người dân vô tội.

Khép lại bộ phim là khép lại những phận đời đau khổ và tăm tối, nhưng lại mở ra một niềm hi vọng mới: Chúng ta vẫn có những bộ phim máu thịt để lay động những tâm hồn chai sạn nhất, sau một thời gian dài lãnh cảm với phim Việt