Phố Hàng Mắm - Ha Noi 360°

Sommaire

• Lược sử
• Panorama
• Di tích lân cận

Phố Hàng Mắm dài 188m, đi từ phố Trần Quang Khải về phía tây qua hai ngã tư Hàng Muối - Hàng Tre và Hàng Mắm - Nguyễn Hữu Huân rồi kết thúc ở ngã ba Hàng Bạc - Hàng Bè, sát ngõ Phất Lộc. Nay thuộc: phường Lý Thái Tổ, Q. Hoàn Kiếm, TP Hà Nội. Cách BĐX Bờ Hồ: 500m (hướng 2h). Trạm bus lân cận: 3 Hàng Muối (xe 04, 08a, 08act, 08b, 08bct, 08ct, 11, 14, 14ct, 18, 23, 31, 34, 86), 54 Nguyễn Hữu Huân (04, 08a, 08act, 08b, 08bct, 11, 14, 14ct, 18, 23)

Lược sử

Nơi đây xưa có hai con phố ngắn nối liền nhau, phân cách bởi cửa ô Mỹ Lộc và bức tường thành bằng đất. Bên trong cửa ô là phố Hàng Mắm (cũ) thuộc thôn Ưu Nghĩa, tổng Hữu Túc; bên ngoài là phố Hàng Trứng thuộc thôn Thanh Yên, tổng Tả Túc, sau đổi là tổng Phúc Lâm, huyện Thọ Xương cũ.

Đầu thế kỷ XIX, cửa ô Mỹ Lộc đổi tên là Ưu Nghĩa, có lính canh gác ban đêm, ngăn với thôn Thanh Yên ven sông Hồng. Trong sách “Vũ Trung Tuỳ Bút” danh sĩ Phạm Đình Hổ (1768-1839) có viết: “Vạn Hàng Mắm tức là bến sông, người làng sống dưới thuyền buôn mắm.” Vạn Nước Mắm là đoạn phố ngoài cửa ô xưa kia, sau mới gọi là phố Hàng Trứng vì có nhiều cửa hàng buôn bán trứng vịt do thuyền chở từ vùng Ninh Bình, Phát Diệm lên.

Phố Hàng Mắm cuối thế kỷ XIX

Sau khi chiếm Hà Nội, cuối thế kỷ XIX thực dân Pháp phá bỏ cửa ô Mỹ Lộc và tường thành cũ, sáp nhập hai phố trên làm một, đặt tên là Rue de la Saumure và nối thông với “Quai Guillemoto” mà dân ta hồi đó gọi là đường Bờ Sông (phố Trần Quang Khải bây giờ). Năm 1884, bác sĩ Hocquard đã mô tả: “...Trong cửa hàng bán mắm, vịt ướp, cá khô treo trên trần nhà. Mùi nước mắm, mắm tôm nồng nặc”. Năm 1934 tức nửa thế kỷ muộn hơn, ông Bonifaci cũng viết: “Phố Hàng Mắm bốc mùi khó chịu, trong nhà bán tôm, cá khô...”.

Theo nhà giáo Hoàng Đạo Thúy: sau Đại chiến thứ nhất (1914 - 1918), trên phố Hàng Mắm hãy còn nhiều cửa hàng bán mắm tôm đặc đựng trong chậu sành, gạt bằng xương sườn trâu; mắm tôm loãng đựng trong vại; nước mắm đựng trong những kiệu lớn cao bằng đầu người, chôn xuống đất, đậy nắp, vợi ra thùng gỗ bán dần; rồi cua rạm muối, v.v.. Bán buôn là chính, mỗi chuyến cất hàng năm bảy tạ do thương lái mang đi các tỉnh.

Hàng Mắm - Trần Quang Khải. Photo ©NCCong 2014

Chí sĩ Lê Đại (1875 - 1951), tự Siêu Tùng, hiệu Từ Long, gốc làng Thịnh Hào, đã từng đỗ đầu xứ, tham gia Ban Tu thư trường Đông Kinh Nghĩa Thục, dịch tân thư và thơ văn yêu nước của Phan Bội Châu từ nước ngoài gửi về. Năm 1908, ông bị thực dân Pháp bắt đầy ra Côn Đảo sau vụ Hà Thành đầu độc. Năm 1925 ra tù, ông hành nghề báo rồi viết câu đối thuê, mở cửa hàng ở số 37 phố Hàng Mắm.

Những năm 1930, phố có thêm cửa hàng buôn các đồ hải sản như vây cá mập, bóng cá dưa, bóng cá thủ, sá sùng, tôm, mực khô, v.v.. Hàng Mắm còn có cửa hàng bán đồ đá; nhà Ba Ký (hiệu Lê Trung Ký) ở góc phố, số 24, là nhà bán đồ đá lâu đời và phát đạt nhất.

Hàng Mắm - Nguyễn Hữu Huân. Photo ©NCCong 2014

Tên cũ phố Hàng Mắm được thị trưởng Hà Nội là bác sĩ Trần Văn Lai chính thức cho sử dụng lại từ năm 1945. Tuy nhiên sau đó ở trên phố này không còn thấy bán mắm mà mặt hàng chủ yếu lại gồm các thứ khác hẳn như: bia mộ, tiểu sành, quan quách, đủ loại bằng đá, đất nung, composite.

Phố Hàng Mắm gồm nhiều ngôi nhà nhỏ, mặc dù vụ cháy lớn đầu năm 1891 đã thiêu huỷ toàn bộ nhưng dân đã sửa chữa lại, chỉ một ít nhà làm mới. Trong thời kỳ đầu chiến sự Pháp - Việt 1946-1947 phố cũng không bị thiệt hại mấy, thời chống Mỹ lại càng không. Nhưng từ cuối thế kỷ XX, sự thay đổi chóng mặt theo kinh tế thị trường đã làm cho không thể giữ được hình ảnh khu phố cũ nữa.

Ngõ Phất Lộc—Hàng Mắm ©2013 NCCong

Cây cầu Chương Dương được xây đã làm cho khu vực sát phía bắc phố Hàng Mắm trở thành một đầu mối giao thông quan trọng của Hà Nội. Nhân dịp Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, con đường Gốm Sứ dọc bờ đê cũ đã được khánh thành và vinh danh. Tuy nhiên chỉ hơn mười năm sau, thực tế đã cho thấy quá trình thi công công trình này không được giám sát tốt vì nhiều chỗ đã bị hỏng nặng.

Panorama

• Ngã tư Hàng Mắm - Hàng Muối. Panorama ©NCCong 2015
• Ngã tư Nguyễn Hữu Huân - Hàng Mắm. Panorama ©NCCong 2014
• Ngã tư Hàng Tre - Hàng Mắm. Panorama ©NCCong 2014

Hàng Mắm - Hàng Tre. Photo ©NCCong 2014

Di tích lân cận

Phố Hàng Mắm chỉ dài 188m, trên phố hiện không có đình, đền cũ nhưng tại các phố ngay bên cạnh thì vẫn còn nhiều. Dấu vết của ngôi đình và miếu thôn Thanh Yên là ở tại số nhà 14A trong ngõ Nguyễn Hữu Huân. Ngoài ra ở xung quanh còn có:

• Đền Cây Si: số 158 phố Trần Quang Khải, gần đầu phố Hàng Mắm.
• Đền Hương Tượng: góc phố Lương Ngọc Quyến - Mã Mây.
• Đền Tiên Hạ: số 46 ngõ Phất Lộc.
• Đình, đền Hương Nghĩa: góc phố Chợ Gạo - Đào Duy Từ.
• Đình Mỹ Lộc: số 45 phố Nguyễn Hữu Huân.

©NCCông 2011-2014, Hang Mam (Brine street)