Phương Pháp Xây Dựng Và Phân Tích Tháp Dân Số Trong Dạy Và Học ...

Tải bản đầy đủ (.pdf) (6 trang)

1. Trang chủ
>>
2. Giáo án - Bài giảng
>>
3. Địa lý

Phương pháp xây dựng và phân tích tháp dân số trong dạy và học địa lí dân cư ở bậc đại học

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (644.15 KB, 6 trang )

UED Journal of Sciences, Humanities & Education – ISSN 1859 - 4603TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI, NHÂN VĂN VÀ GIÁO DỤCPHƯƠNG PHÁP XÂY DỰNG VÀ PHÂN TÍCH THÁP DÂN SỐNhận bài:05 – 07 – 2015Chấp nhận đăng:25 – 09 – 2015 />TRONG DẠY VÀ HỌC ĐỊA LÍ DÂN CƯ Ở BẬC ĐẠI HỌCTrương Văn Cảnha*, Đoàn Thị ThôngbTóm tắt: Tháp dân số là loại biểu đồ được sử dụng rất rộng rãi trong dạy học Địa lí dân cư. Tuy nhiên,việc xây dựng tháp dân số trên Excel và hiểu được tháp dân số để phân tích là một thách thức khá lớnđối với cả giáo viên và sinh viên khi học về Địa lí dân cư. Bài báo tập trung vào việc hướng dẫn phươngpháp xây dựng tháp dân số trên Excel từ thế hệ 2007 - 2013 theo hai cách khác nhau: cách đơn giảnnhất là vẽ tháp dân số có một trục tung chung cho cả nam và nữ; cách thứ hai phức tạp hơn là vẽ haibiểu đồ thanh ngang của mỗi giới và quay lưng chúng vào nhau. Bên cạnh đó, bài báo cũng đã đề xuấtcác bước tiến hành và một số lưu ý cụ thể khi phân tích tháp dân số.Từ khóa: tháp dân số; dân số; địa lí dân cư; phân tích tháp dân số; Excel 2007 – 2013.Trong dạy học Địa lí dân cư, tháp dân số (hay tháptuổi) là loại biểu đồ quan trọng được sử dụng rất rộngrãi. Tháp dân số chứa đựng nhiều kiến thức về địa lí dâncư của một quốc gia, khu vực hay vùng lãnh thổ. Nhìnvào tháp dân số, người ta có thể đọc được các biểu hiệncủa dân số về mức sinh, mức tử, gia tăng tự nhiên, cơcấu dân số và các nhân tố tác động đến sự biến động dânsố trong lịch sử…nhau 5 năm một. Nó bao gồm những băng hình chữ nhậtnằm ngang thể hiện những lớp tuổi kế tiếp nhau theotrình tự lớp tuổi thấp nhất ở đáy, cao nhất ở đỉnh. Phầnbên trái của trục thẳng đứng ở trung tâm chỉ cơ cấu tuổicủa giới nam, bên phải là của giới nữ. Độ dài của băngchữ nhật, nằm ngang của mỗi lớp thể hiện số lượngtương đối (% so với tổng số dân), cũng có thể theo sốlượng tuyệt đối (nghìn hoặc triệu người). Hình dạng cụthể của tháp tuổi phụ thuộc vào số liệu dân số ở thờiđiểm xác định.Tuy nhiên, việc xây dựng tháp dân số trên excel vàhiểu được tháp dân số để phân tích là một thách thứckhá lớn đối với cả giáo viên, sinh viên và học sinh khihọc về Địa lí dân cư. Bài viết chia sẻ một số kinhnghiệm của tác giả khi vẽ và phân tích tháp dân số.Trong quá trình phát triển dân số của một quốc gia(khu vực hay từng vùng lãnh thổ), do các đặc trưng vềmức độ sinh, chết và chuyển cư mà tháp dân số có thểcó các hình dạng khác nhau. Nhìn chung có 3 kiểu thápcơ bản:1. Đặt vấn đề2. Khái quát về tháp dân số [3]Tháp dân số là một công cụ thông dụng để biểu thịsự kết hợp cơ cấu tuổi và giới của dân số dưới dạng biểuđồ. Tháp dân số được xây dựng theo các lớp tuổi cácha, b TrườngĐại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng* Liên hệ tác giảTrương Văn CảnhEmail: - Kiểu mở rộng: đáy tháp rộng, đỉnh tháp nhọn, cáccạnh thoai thoải thể hiện mức sinh cao, trẻ em đông, tuổithọ trung bình thấp, dân số tăng nhanh. Đây là kiểu cơcấu dân số trẻ.- Kiểu thu hẹp: tháp có dạng phình to ở giữa, thu hẹpvề phía đáy và đỉnh tháp, tỉ suất sinh giảm nhanh, trẻ emít và đang giảm, tỉ suất chết thấp, tuổi thọ trung bình cao,gia tăng dân số có xu hướng giảm dần. Đây là kiểu thápchuyển tiếp từ dân số trẻ sang dân số già.Tạp chí Khoa học Xã hội, Nhân văn & Giáo dục, Tập 5, số 3(2015), 107-112 | 107Trương Văn Cảnh, Đoàn Thị Thông- Kiểu ổn định: tháp có dạng hẹp ở đáy và mở rộnghơn ở phần đỉnh, thể hiện tỉ suất sinh thấp, tỉ suất tửthấp ở nhóm trẻ nhưng cao ở nhóm tuổi già, song nhìnchung gần tương đương với tỉ suất sinh và trong nhiềunăm không thay đổi, tuổi thọ trung bình cao, dân số ổnđịnh cả về qui mô và cơ cấu. Đây là mô hình dân số củacác nước phát triển với dân số già và tăng chậm.Như vậy, hình dạng của tháp dân số không chỉ cungcấp các thông tin chung nhất về cơ cấu tuổi và giới củadân số vào thời điểm xác định, mà còn có thể chỉ ra cácyếu tố làm thay đổi qui mô và cơ cấu dân số ở thời kìtrước đó (chiến tranh, di dân...)Hình 1. Ba kiểu tháp dân số cơ bản3. Phương pháp xây dựng tháp dân số trênExcel 2007 - 2013Việc vẽ tháp tuổi cần có một số thủ thuật. Ta cóBảng dân số 2010 của nước ta như sau:Để vẽ tháp tuổi, ta có thể sử dụng cả số liệu thô làdân số phân theo giới tính và nhóm tuổi, nhưng thôngthường, số liệu thô này được xử lí ra %. Giáo viên nênhướng dẫn người học xử lí số liệu bằng các thuật toánđơn giản trên Excel để tính được tỉ lệ % mỗi nhóm tuổicủa mỗi giới trong tổng số dân.108ISSN 1859 - 4603 - Tạp chí Khoa học Xã hội, Nhân văn & Giáo dục, Tập 5, số 3(2015), 45-49Thực chất của tháp tuổi là hai biểu đồ thanh ngangquay lưng vào nhau có chung gốc tọa độ với trục tung làcác nhóm tuổi. Thường phía trái gốc toạ độ biểu diễndân số nam, phía phải - dân số nữ. Đương nhiên, cả haiphía của trục hoành, các trị số đều có giá trị dương. Tacó hai cách để vẽ được tháp dân số bằng Excel.Cách 1Ta cần chuyển các trị số về dân số nam (dù tínhbằng nghìn người hay bằng phần trăm) về giá trị âm(nhân với -1). Ta được cột Nam (1) và Nam (2) trongbảng 1.Sử dụng số liệu của các cột số liệu Nam (2) và Nữ(1), ta sẽ vẽ được tháp dân số. Đầu tiên cần bôi đen toànbộ khối dữ liệu có chứa các nhóm tuổi, cột Nam (2) vàNữ (1). Sau đó vào Insert → Chart → Bar chart. Tađược tháp dân số có hình dạng ban đầu như sau:màu cho các thanh ngang của mỗi giới tùy thuộc vàotính thẩm mĩ của người vẽ.Chúng ta còn thấy tình trạng các số ghi nhóm tuổingay sát trục tung, cản trở việc trình bày trên vùng đồthị. Chúng ta nên để chúng sang bên trái của tháp dânsố. Cách sửa như sau:- Kích phải chuột vào số ghi nhóm tuổi trên tháp,chọn Format Axis. Trong thẻ lệnh Axis Options, ở mụcAxis labels, chọn Low. Nhấn OK. Dòng số sẽ đặt ở phầnphía trái của tháp dân số. Chỉnh sửa lại biểu đồ cho phùhợp, kết quả cuối cùng ta có được như sau:85+80-8475-7970-7465-6960-6455-5950-5445-49Nữ40-44Nam35-3930-3425-2920-2415-1910-145-90-4-6.0-4.0-2.00.02.04.06.0Hình 2. Tháp dân số Việt Nam 2010Lúc này cần có có các thủ thuật đặc biệt để chỉnhsửa tháp dân số cho phù hợp. Muốn chỉnh sửa tháp tuổi,cần làm như sau:- Click chuột phải lên vùng đồ thị chọn lệnh FomatData Series.Tuy nhiên, trong nghiên cứu và giảng dạy Địa lídân cư, ta thường hay gặp trường hợp phải so sánh haitháp dân số của hai lãnh thổ khác nhau, hoặc hai thápdân số của một nước, một vùng tại hai thời điểm khácnhau. Ta có thể hình dung qua bài tập dưới đây.- Khai báo Series Overlap = 100, Gap Width = 0.Nhấn Close.- Cũng trong thẻ lệnh này, ta có thể thay đổi nền109ISSN 1859 - 4603 - Tạp chí Khoa học Xã hội, Nhân văn & Giáo dục, Tập 5, số 3(2015), 107-112Bài tập: Hãy vẽ hai tháp dân số 1989 và 2010 theo bảng số liệu sau [2].• Nếu vẽ hai tháp dân số riêng rẽ, thì cần sửdụng thống nhất một tỉ lệ vẽ cả tỉ lệ chia trên trục hoànhvà độ lớn của 2 tháp. Ta có thể thực hiện như sau:- Vẽ tháp tuổi thứ nhất (năm 1989) (dùng tỉ lệ %dân số của từng nhóm tuổi).- Vẽ tháp tuổi thứ hai (năm 2010) và đặt tháp nàyngang hàng với tháp 1989.Nếu tỉ lệ ở trục hoành của tháp tuổi 2010 khôngcùng tỉ lệ chia như tháp 1989, ta có thể thay đổi bằngcách kích phải chuột vào dãy số trên trục hoành, chọnthẻ Format Axis. Trong thẻ lệnh Axis Options ta có thểthay đổi các thông số và khoảng chia cho phù hợp vàthống nhất giữa 2 tháp tuổi.- Chú ý là khi kéo tháp tuổi cho lớn lên, hoặc tora, ta nhấn giữ Shift và chọn cả 2 tháp để thay đổi cùngmột lúc.1989201085+85+80-8480-8475-7975-7970-7470-7465-6965-6960-6460-64Nữ55-59Nữ55-59Nam50-54Nam50-5445-4945-4940-4440-4435-3935-3930-3430-3425-2925-2920-2420-2415-1915-1910-1410-145-95-90-40-4-8-6-4-202468-8-6-4-20Hình 3. Tháp dân số Việt Nam 1989 và 2010 (%)1102468ISSN 1859 - 4603 - Tạp chí Khoa học Xã hội, Nhân văn & Giáo dục, Tập 5, số 3(2015), 107-112• Trong trường hợp vẽ hai tháp tuổi chồng lênnhau (để thấy rõ hơn sự thay đổi của cấu trúc tuổi - giớitính), thì chỉ cần lưu ý:- Các dãy số liệu đặt trong cùng một bảng.- Các cột số liệu về cùng một giới thì cùng dấu(chẳng hạn, trong ví dụ này, các trị số về dân số namnăm 1989 và 2010 đều là âm).- Các thao tác vẽ tháp tuổi như đã nêu ở trên.85+80-8475-7970-7465-6960-6455-5950-54Nữ-201045-4940-44Nam-201035-39Nữ-198930-34Nam-1989- Ta phải quay tháp dân số nam về phía bên trái. Đểthực hiện được điều này, ta kích phải chuột vào dãy sốtrên trục chọn Format axis và tích vào lệnh Value inReverse Order. Để hai biểu đồ thanh ngang có chung tỉlệ trên trục hoành ta làm tương tự như hướng dẫn ở trên.- Chọn Format axis đối với trục đứng (Categoryaxis)  Pattern  Tick-Mark Labels = None (điều nàylà cần thiết để đảm bảo không bị hai nhãn (labels) củahai biểu đồ trên trục đứng chồng lên nhau).- Ta nên để trắng chữ ở trục tung của 1 trong 2 biểuđồ, chỉ sử dụng 1 nhãn chung cho cả 2. Khi thực hiệncác thao tác kéo giãn hay dài ra của biểu đồ hoặc copysang Word, nên nhấn giữa Ctrl để thực hiện cùng lúc cả2 biểu đồ.- Sau đó, ta có thể thêm các tiêu đề (Title) và cácghi chú cho biểu đồ vừa hoàn thành.25-2920-2415-1985+85+10-1480-8480-84Nam5-9Nữ75-7975-790-470-7470-74-8-6-4-20246865-6965-6960-6460-64Hình 4. Tháp dân số Việt Nam 1989 và 2010 (%)Cần lưu ý rằng: về nguyên tắc không thể có dấu âmtrên trục hoành ở phần tháp biểu thị cho dân số Nam. Đểxoá được các dấu âm (-) trên trục hoành ta có thể chegiấu bằng cách Textbox có nền trắng hoặc khi copy biểuđồ từ Excel sang Word ta sử dụng Paste Special Paste as Picture. Với biểu đồ ở dạng Picture trong fileWord, ta có thể sửa nó bằng lệnh kích phải chuột vàchọn Edit Picture.Cách 2Các tháp dân số được trình bày trong các sách giáokhoa với hai trục tung song song với nhau và độ tuổiđược ghi chú ở giữa hai trục này. Trên nguyên tắc, đây làhai biểu đồ thanh ngang được đặt cạnh nhau, với các tỉ lệgiống nhau trên trục đứng và trục ngang, nhưng thước đotrên trục ngang được ghi theo hai chiều ngược nhau.Trở lại với bảng thống kê dân số phân theo độ tuổicủa nước ta năm 2010 đã nêu ở trên. Giả sử phải vẽ tháptuổi theo cơ cấu % dân số.Trước hết, chúng ta lần lượt vẽ tháp tuổi dân số nữvà nam theo tỉ lệ % dân số. Sau khi vẽ xong biểu đồthanh ngang cho dân số nữ và dân số nam, cần làm mộtsố việc sau:55-5955-5950-5450-5445-4945-4940-4440-4435-3935-3930-3430-3425-2925-2920-2420-2415-1915-1910-1410-145-9 5-90-4 0-464200246Hình 5. Tháp dân số Việt Nam 2010 (%)4. Phương pháp phân tích tháp dân sốRất nhiều người gặp khó khăn khi phân tích thápdân số. Đầu tiên phải hiểu rằng tháp dân số là công cụhữu hiệu cung cấp các thông tin căn bản về hiện trạngvà sự biến động cơ cấu tuổi và giới tính của dân số vàomột thời điểm hoặc thời kì nhất định. Thông qua đó, tacó thể đọc được các thông tin liên quan về mức sinh,mức tử, tỉ số phụ thuộc, các nhân tố lịch sử ảnh hưởngđến sự biến động dân số thể hiện trên tháp tuổi…Khi phân tích tháp dân số, có thể thực hiện theo cácbước sau:111Trương Văn Cảnh, Đoàn Thị Thông- Đầu tiên cần phải có nhận xét khái quát về hìnhdạng tháp tuổi: đáy, thân và đỉnh tháp có đặc điểm gì.Những đặc điểm đó biểu thị cho dạng tháp nào (trong badạng tháp cơ bản của dân số) và là đặc trưng của kiểu cơcấu dân số nào (trong ba kiểu cơ cấu dân số cơ bản: trẻ,chuyển tiếp và già). Ví du: khi nhìn tháp dân số của cácnước đang phát triển, hình dạng tháp thường là đáyrộng, đỉnh nhọn, cạnh thoai thoải, đó là hình dạng thápmở rộng, thuộc kiểu cơ cấu dân số trẻ.- Thứ hai là nhận xét cụ thể những thể hiện của cácbộ phận tháp tuổi: đáy tháp thể hiện mức sinh, tỉ lệnhóm dưới độ tuổi lao động; đỉnh tháp thể hiện mức tử,tuổi thọ trung bình, tỉ lệ nhóm trên độ tuổi lao động;thân tháp thể hiện số lượng người trong độ tuổi laođộng, số phụ nữ bước vào độ tuổi sinh đẻ. Thông qua tỉlệ các nhóm tuổi có thể tính thêm các chỉ số như chỉ sốgià hóa, tỉ số phụ thuộc để nhận xét.- Tiếp đến là nhận xét về cơ cấu dân số theo giới,có thể tính toán tỉ số giới tính chung và tỉ số giới tínhcho từng nhóm tuổi căn cứ vào bảng số liệu hoặc cóthể nhận xét thông qua việc nhìn nhận độ dài của cácthanh ngang của mỗi nhóm tuổi của mỗi giới trên thápdân số.- Cuối cùng có thể lồng những nhận định về thuậnlợi và khó khăn của các đặc điểm dân số ảnh hưởng đếnsự phát triển kinh tế - xã hội. Ở đây cũng phải lưu ý làcần phải có tính địa lí cao, nên gắn vào từng hoàn cảnhcụ thể của các quốc gia cho phù hợp, không nên nhậnđịnh kiểu chung chung.Cần lưu ý một số điểm sau:- Nếu là phân tích tháp dân số ở quá khứ và hiện tạihoặc tháp dân số hiện tại và xu hướng biến động trongtương lai cần để ý đến sự biến động trong hình dạngtháp để đưa ra nhận định. Nên nhận xét tháp dân số ởmột thời điểm trước, sau đó mới nhận xét đến sự biếnđộng của nó và đưa ra dẫn chứng. Ví dụ: năm 1989,tháp dân số Việt Nam có đáy rộng biểu hiện cho mứcsinh cao, số lượng trẻ em lớn (dẫn chứng), nhưng sự thuhẹp của ba thanh ở đáy tháp của cả nam và nữ năm 2010chứng tỏ mức sinh và tỉ lệ người dưới tuổi lao động củanước ta giảm liên tục và nhanh.- Nên để ý đến những điểm đặc biệt thể hiện trên thântháp, đó có thể là những ảnh hưởng của lịch sử (chiến tranhhoặc di dân…) tác động đến cơ cấu dân số. Dân số củanhững vùng nhập cư thường có thân rộng vì số lượngngười nhập cư chủ yếu là người lao động và ngược lại đốivới vùng xuất cư. Chiến tranh cũng có thể khiến cho thântháp bị thu hẹp và tạo ra sự chênh lệch giữa hai giới (nhưtrên tháp dân số Việt Nam hoặc Nga…).5. Kết luậnĐịa lí dân cư là một trong những phần kiến thức rấtquan trọng của Địa lí kinh tế - xã hội. Để hiểu rõ cácthông tin về dân số, nhất là cơ cấu tuổi và giới tính củamột lãnh thổ nào đó thì tháp dân số là một công cụ rấthữu ích và không thể thiếu được. Tuy nhiên, việc xâydựng và phân tích tháp dân số đối với sinh viên và giáoviên còn gặp nhiều khó khăn. Bài viết tập trung hướngdẫn cách xây dựng tháp tuổi trên Excel áp dụng chophiên bản 2007 – 2013 và có những lưu ý khi phân tíchtháp tuổi.Tài liệu tham khảo[1] Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Sách giáo viênĐịa lí 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội.[2] Tổng cục Thống kê (2011), Điều tra biến độngdân số Việt Nam năm 2010.[3] Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên), Nguyễn ViếtThịnh, Lê Thông (2006), Địa lí kinh tế - xã hộiđại cương, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.[4] Lê Thông, Nguyễn Minh Tuệ (1996), Địa lí dâncư, Nxb Giáo dục, Hà Nội.METHODS FOR CONSTRUCTING AND ANALYZING POPULATION PYRAMIDS INTEACHING AND STUDYING POPULATION GEOGRAPHY AT UNIVERSITYAbstract: The population pyramid is a type of chart that is very widely used in teaching population geography. However, how toconstruct a population pyramid in Excel and to knowledgeably analyze the population pyramid is quite a big challenge to bothteachers and students in learning population geography. This paper focuses on guidelines for a method of constructing populationpyramids in Excel 2007 - 2013 in two different ways: the simplest one is to draw a population pyramid with a vertical axis shared byboth men and women; the second one is more complex in that two horizontal bar charts representing both genders respectively aredrawn and turned their backs to one another. Besides, the paper also proposes steps to be taken and specific notice for analyzingpopulation pyramids.Key words: population pyramids; population; population geography; analyzing population pyramids; Excel 2007 - 2013.112

Tài liệu liên quan

• Hoàn thiện phương pháp Xây dựng và Quản Lý đơn giá tiền lương ở cty công trình giao thông 482-Tổng cty XD công trình giao thông 4
  • 86
  • 979
  • 4
• Vận dụng một số phương pháp thống kê để phân tích hiệu quả sản xuất kinh doanh của công ty cơ khí ô tô và xe máy công trình thời kỳ 1997 - 2004
  • 91
  • 752
  • 0
• Vận dụng một số phương pháp thống kê để phân tích giá trị sản xuất công nghiệp trên địa bàn Hà Nội giai đoạn 1997-2007 và dự đoán đến năm 2009
  • 66
  • 1
  • 0
• HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP XÂY DỰNG VÀ QUẢN LÝ QUỸ
  • 18
  • 317
  • 0
• SỰ CẦN THIẾT PHẢI HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP XÂY DỰNG VÀ QUẢN LÝ QUỸ TIỀN LƯƠNG TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC
  • 19
  • 698
  • 0
• vận dụng một số phương pháp thống kê để phân tích hiệu quả sản xuất kinh doanh của công ty cơ khí ô tô và xe máy công trình thời kỳ 1997-2004
  • 76
  • 690
  • 2
• vận dụng một số phương pháp thống kê để phân tích tình hình sản xuất công nghiệp trên địa bàn hà nội
  • 62
  • 900
  • 1
• Các phương pháp xây dựng các phân bố thống kê lượng tử
  • 42
  • 633
  • 1
• Một phương pháp xây dựng và giải các đẳng thức và bất đẳng thức đại số từ đẳng thức và bất đẳng thức lượng giác
  • 80
  • 428
  • 0
• Kho tài liệu tự chọn Phương pháp xây dựng và tổ chức phục vụ-Mộỉ vài kinh nghiệm ờ Trung tâm thông tin.PDF
  • 5
  • 351
  • 1

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về

(644.15 KB - 6 trang) - Phương pháp xây dựng và phân tích tháp dân số trong dạy và học địa lí dân cư ở bậc đại học Tải bản đầy đủ ngay ×