Quan điểm Hồ Chí Minh Về Vai Trò Của Dân Chủ
Có thể bạn quan tâm
1. Dân chủ là mục tiêu và động lực của phát triển xã hội.
Từ chế độ dân chủ chủ nô tới chế độ dân chủ tư sản là những bước tiến vĩ đại của các thiết chế xã hội, của những phương thức tồn tại của nhân dân và nó biểu thị sự tiến bộ của xã hội loài người. Tuy nhiên, nhân loại vẫn phải tiếp tục tranh đấu cho một thiết chế xã hội mới, một phương thức tồn tại với một trình độ văn minh mới: dân chủ xã hội chủ nghĩa. Rõ ràng, trong lịch sử nhân loại, dân chủ là mục tiêu tranh đấu của nhân loại, là cuộc đấu tranh giải phóng chính bản thân con người, cuộc đấu tranh để vơn tới một xã hội triệu lần dân chủ hơn nền dân chủ tư sản với áp bức giai cấp, áp bức dân tộc và chiến tranh.
Hồ Chí Minh khẳng định nước ta là một nước dân chủ và là dân chủ mới để tiến đến chủ nghĩa xã hội. Tư tưởng đó của Người đã được ghi thành tiêu chí của đất nước ở thời kỳ tồn tại và phát triển của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà và hiện nay cũng là tiêu chí của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Xây dựng nhà nước dân chủ nhân dân làm nhiệm vụ lịch sử của chuyên chính vô sản để tiến đến xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân thực chất là để đạt tới mục tiêu xây dựng nước ta là nước dân chủ theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Từ mục tiêu phấn đấu xây dựng nước Viêt Nam độc lập, thống nhất, dân chủ, phú cường mà Hồ Chí Minh nêu lên từ Đại hội II của Đảng (năm 1951) đến mục tiêu Viêt nam hoà bình, độc lập, thống nhất, dân chủ và giàu mạnh được Người chỉ rõ sau năm 1954 và được ghi nhận như điều mong muốn cuối cùng để lại cho Đảng và nhân dân ta trong Di chúc, dân chủ luôn là mục tiêu phấn đấu không ngừng của cách mạng nước ta.[1]
Hồ Chí Minh khẳng định công việc đổi mới, xây dựng, kháng chiến, kiến quốc, tổ chức xã hội là trách nhiệm, công việc của dân, do dân và quyền hành, lực lượng đều ở nơi dân... Thực hiện dân chủ tức là sử dụng tất cả quyền hành và lực lượng to lớn của nhân dân để hoàn thành các nhiệm vụ vì lợi ích của nhân dân. Đất nước ta thoát ra từ chế độ thực dân, nửa phong kiến tồn tại nhiều thành phần kinh tế gắn với các giai cấp, tầng lớp xã hội khác nhau tất yếu hình thành trong xã hội các động lực bộ phận. Để phát huy đầy đủ khả năng của các động lực bộ phận tạo nên tổng hợp lực mạnh mẽ của đất nước phải giải quyết đúng đắn mối quan hệ về lợi ích của tất cả các thành phần trong xã hội, làm cho động lực của các bộ phận cư dân trong xã hội sắp xếp theo một hướng nhất định. Dân chủ là giải pháp hữu hiệu để tạo nên sự nhất trí căn bản về lợi ích của các thành phần kinh tế, các giai tầng và các cộng đồng dân tộc trong xã hội nước ta. Sự nhất trí đó tổng hợp thành sức mạnh của dân tộc, tạo nên nội lực mạnh mẽ đưa đất nước vượt qua tất cả khó khăn, thử thách. Hồ Chí Minh viết: "Có phát huy dân chủ đến cao độ thì mới động viên được tất cả lực lượng của nhân dân đưa cách mạng tiến lên"[2] và “Chế độ của chúng ta thực hiện dân chủ đồng thời thực hiện sự đoàn kết toàn dân”[3] . Do đó, Người cho rằng phải "vận động tất cả lực lượng của mỗi một người dân không để sót một người nào, góp thành lực lượng toàn dân, để thực hành những công việc nên làm, những công việc Chính phủ và đoàn thể giao cho"[4] .
Như vậy, là mục tiêu nhưng dân chủ đồng thời là động lực của sự phát triển xã hội. Vai trò động lực của dân chủ đã được thể hiện rất rõ rệt trong toàn bộ tiến trình cách mạng nước ta. Cuộc cách mạng dân tộc, dân chủ đưa nhân dân ta từ địa vị bị áp bức lên địa vị làm chủ đất nước, làm chủ xã hội và hoạt động với tư cách là các chủ thể tự giác xây dựng xã hội mới đã tập hợp được toàn dân tộc và khối đoàn kết đó đã đảm bảo cho tính hợp pháp của chế độ dân chủ cộng hoà mới được sáng lập sau cách mạng tháng Tám bằng Tổng tuyển cử dân chủ. Trong điều kiện cam go của đất nước sau cách mạng tháng Tám, quyền làm chủ của nhân dân được thực hiện thông qua bầu cử là vũ khí hữu hiệu duy nhất được sử dụng vào thời điểm đó để bảo vệ thành quả của cách mạng là chế độ dân chủ non trẻ ở tình thế ngàn cân treo đầu sợi tóc, với thù trong, giặc ngoài.
Dân chủ trong lĩnh vực chính trị còn được khẳng định bằng việc thực hiện từng bước dân chủ trong các chính sách về kinh tế, văn hoá, xã hội. Điều này thu hút ngày càng đông nhân dân tham gia vào thực hiện các nhiệm vụ của đất nước, hình thành những điều kiện làm sâu rộng thêm nền tảng dân chủ, tạo ra những tiền đề mạnh mẽ trên các lĩnh vực đa xã hội tiến lên một trạng thái mới. Cũng chính nhờ các phong trào dân chủ trong lĩnh vực kinh tế, văn hóa (như phong trào chống giặc đói - với thi đua sản xuất, thực hành tiết kiệm; phong trào chống giặc dốt - với phong trào bình dân học vụ, và việc hiện thực hoá nền dân chủ đất nước bằng phát động phong trào xây dựng đời sống mới...). Hồ Chí Minh đã tạo nên động lực mạnh mẽ của toàn dân tộc, đoàn kết toàn dân, làm hậu thuẫn vững chắc cho các hoạt động chính trị - ngoại giao của Nhà nước ta sau cách mạng Tháng Tám thắng lợi.
Như vậy, dân chủ đã tạo ra địa bàn để phát huy mọi tiềm lực, tập hợp các xu hướng lành mạnh trong dân tộc làm gia tăng và phát huy Thế và Lực của đất nước và cũng vì thế vai trò động lực của dân chủ có giá trị to lớn và lâu bền. Cuộc cách mạng dân tộc dân chủ do nhân dân tiến hành đem lại độc lập cho Tổ quốc và đáp ứng mơ ước ngàn đời của đa số cư dân Việt Nam là nông dân về ruộng đất, đưa tới sự tự do cho con người và vị trí của người làm chủ khi tham gia vào các hoạt động chính trị của đất nước đã đem lại nguồn nội lực cực kỳ vĩ đại cho hai cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện oanh liệt. Thắng lợi của dân tộc qua hai cuộc chiến tranh vệ quốc là minh chứng sáng tỏ nhất vai trò động lực của dân chủ theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Vai trò ấy đã được Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam phát huy và nó đã thể hiện bằng thắng lợi thực tế của cách mạng Việt Nam trong thế kỷ XX.
Thành công của công cuộc đổi mới ngày nay, xét tới cội nguồn, cũng được khởi đầu bằng quá trình dân chủ hoá trong các lĩnh vực đã tạo nên động lực mạnh mẽ đưa đất nước ta vợt qua thời kỳ khủng hoảng kinh tế - xã hội trong thập kỷ 80. Đây lại là một hiện thực sinh động nữa minh chứng về tầm quan trong và sự vững bền của động lực dân chủ đối với sự phát triển xã hội, đối với sự tiến hoá của dân tộc ta.
Tất cả các vấn đề trên làm sáng tỏ hơn nữa khái niệm dân chủ của Hồ Chí Minh khi Người coi nguồn gốc của quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân.
2. Thực hành dân chủ là chìa khoá của sự phát triển
Xuất phát từ quan niệm về quyền hành, lực lượng cũng như lợi ích đều thuộc về nhân dân, Hồ Chí Minh coi thực hành dân chủ là sự huy động và sử dụng được tối đa quyền hạn, lực lượng của toàn dân để thực hiện những nhiệm vụ của cách mạng vì lợi ích của nhân dân ở tất cả các thời kỳ phát triển.
Vai trò quan trọng đó được Hồ Chí Minh thực hiện rất thành công trong thực tiễn cách mạng nước ta. Thực hành dân chủ trong lĩnh vực chính trị bằng cách tổ chức cho nhân dân tham gia xây dựng nhà nước dân chủ đầu tiên ở Đông Nam Á, Hồ Chí Minh đã khơi dậy và nâng cao động lực tinh thần làm chủ đất nước của mỗi người và cả dân tộc, trong đó mỗi người dân sử dụng lá phiếu của mình như một bảo đảm cao nhất để giữ nền độc lập dân tộc mới giành được. Nền dân chủ mới ngay sau khi đợc thiết lập đã lập tức thể hiện bản chất, vai trò của mình: phát động toàn dân tham gia thực hiện thành công các nhiệm vụ chống giặc đói, chống giặc dốt và chống giặc ngoại xâm, đưa đất nước và chế độ mới vượt qua bước hiểm nghèo của lịch sử. Chính phong trào do nhân dân thực hiện trên các lĩnh vực đã khẳng định vị trí là chủ và làm chủ của mỗi người dân trong một quốc gia độc lập và điều đó tạo ra sức mạnh tổng hợp vô cùng lớn lao đưa cách mạng Việt Nam vượt qua thác ghềnh hiểm nghèo để tiến lên.
Đó cũng là sự thành công đầu tiên của tiến trình dân chủ hoá ở nước ta trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội. Điều đó cho thấy, mỗi bước tiến của dân chủ đem lại cho con người, cho xã hội một sức sáng tạo mới, một khởi động lực mới cho sự phát triển của con người và xã hội.
Thành công của Hồ Chí Minh là ở chỗ, tất cả các nhiệm vụ của dân tộc đều được xây dựng thành các phong trào quần chúng, phong trào của cả dân tộc thông qua việc phát động toàn dân thi đua vì lợi ích của chính nhân dân: phong trào tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm; hũ gạo cứu đói; tuần lễ vàng; phong trào bổ túc văn hoá xoá nạn mù chữ; phong trào đời sống mới; phong trào thi đua ái quốc, phong trào thi đua giết giặc, phong trào trồng cây, phong trào rèn luyện sức khoẻ, phong trào thi đua lao động, sản xuất mỗi người làm việc bằng hai vì đồng bào miền Nam ruột thịt... Đó thực sự là các phong trào dân chủ được phát triển rộng rãi trên mọi lĩnh vực đã đoàn kết và động viên được tất cả các lực lượng, trí tuệ, sáng kiến của nhân dân để thực hiện thành công các nhiệm vụ của cách mạng nước ta.
Theo Hồ Chí Minh "Dân chủ, sáng kiến, hăng hái, ba điều đó rất quan hệ với nhau. Có dân chủ mới làm cho cán bộ và quần chúng đề ra sáng kiến. Những sáng kiến đó được khen ngợi thì những người đó càng hăng hái và người khác cũng học theo.
Và trong khi tăng thêm sáng kiến và hăng hái làm việc thì những khuyết điểm lặt vặt cũng tự sửa chữa được nhiều"[5] . Như thế, thực hành dân chủ đa lại tác dụng giải phóng tiềm năng sáng tạo của nhân dân và trở thành động lực của sự tiến bộ và phát triển không chỉ đối với toàn xã hội mà đến với từng tập thể và mỗi con người. Trái lại, Người cho rằng, nếu trong cán bộ, nhân dân "ít sáng kiến, ít hăng hái là vì nhiều lẽ. Mà trước hết là vì: cách lãnh đạo của ta không được dân chủ"[6].
Như vậy, thực hành dân chủ, một mặt khẳng định hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân lao động, mặt khác tạo ra điều kiện khắc phục những hạn chế của sự vi phạm dân chủ, phát huy sáng tạo cá nhân và tập trung được trí tuệ của toàn dân. Đây chính là quá trình tạo ra những tiền đề chính trị đưa xã hội tiến lên trạng thái mới phát triển hơn nữa nền dân chủ xã hội.
Quan điểm và sự chỉ đạo thực tiễn trên đây của Hồ Chí Minh cho thấy: Người không chỉ phát huy tác dụng của thực hành dân chủ mà còn đưa nó trở thành các phong trào nhân dân, sử dụng quyền hành, lực lượng và phát huy trí tuệ của nhân dân để đạt tới mục tiêu ai cũng được hưởng quyền tự do, dân chủ, vì lợi ích của nhân dân. Nhờ thực hành dân chủ mà việc thực hiện các nhiệm vụ cách mạng được tổ chức thành các phong trào nhân dân rộng rãi, Hồ Chí Minh đã phát huy tối đa nội lực của dân tộc để thành công trong cả quá trình vận động và thực hiện các nhiệm vụ của cách mạng. Đưa nhân dân trở thành chủ thể tự giác tham gia vào các hoạt động cách mạng và xây dựng xã hội mới thông qua các phong trào dân chủ là tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh, Người nói: "Có phát huy dân chủ cao độ thì mới động viên được tất cả lực lượng nhân dân đa cách mạng tiến lên"[7] và "Chỉ có dưới chế độ dân chủ nhân dân và xã hội chủ nghĩa, dưới chế độ mà nhân dân lao động làm chủ nước nhà, thì mới có phong trào thi đua"[8]. Khi trở thành phong trào thi đua của nhân dân, xã hội tự nó đã tiến lên một điểm xuất phát mới với trạng thái mới, do đó, quá trình dân chủ hoá mở ra sự phát triển mới cho xã hội.
Vì vậy, Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh tới vấn đề phát triển và thực hành dân chủ trong xây dựng chế độ dân chủ mới, xây dựng nhà nước, xây dựng Đảng, cũng như các tổ chức quần chúng xã hội, xây dựng khối đoàn kết toàn dân... Theo Người, "phải thực hành dân chủ, phải làm cho quần chúng hiểu rõ, làm cho quần chúng hăng hái tham gia thì mới chắc chắn thành công. Quần chúng tham gia càng đông, thành công càng đầy đủ, mau chóng"[9].
Những vấn đề này cho thấy, Hồ Chí Minh đã hiểu rõ trình độ của một nền dân chủ chính là thể hiện ở mức độ tham gia của nhân dân vào các hoạt động của xã hội, của đất nước. Và như thế, Hồ Chí Minh đã nhìn thấy các mục tiêu dân chủ được chính nhân dân thực hiện bằng những phong trào dân chủ sẽ liên tục xây đắp được những nấc thang trình độ dân chủ mới với sự nỗ lực và phát triển ngày càng cao của khối đoàn kết toàn dân. Do đó, với dân chủ, nhân dân có thể thực hiện được bất cứ nhiệm vụ nào vì sự nghiệp giải phóng của chính bản thân nhân dân.
Vì vậy, Hồ Chí Minh tổng kết: "Thực hành dân chủ là chìa khoá vạn năng để giải quyết mọi khó khăn"[10].
Chú thích
[1] Cụm từ Dân chủ và Giàu mạnh được Hồ Chí Minh dùng đầu tiên ở Lời kêu gọi trong buổi lễ mừng quốc khánh vào ngày 2 - 9 - 1955 và lần cuối xuất hiện trong Di chúc. Cụm từ này xuất hiện 82 lần trong Hồ Chí Minh Toàn tập.
[2] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9, đ d , tr 593.
[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9, đ d, tr 591
[4] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5, đ d, tr. 698.
[5] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5, đ d, tr. 244.
[6] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5, đ d, tr. 243.
[7] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 8, Nxb CTQG, H, 1996, tr. 592.
[8] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9, đ d, tr. 198.
[9] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 6, đ d, tr. 495.
[10] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 12, Nxb CTQG, H, 1996, tr. 249.
Từ khóa » Tính Chất Dân Chủ Mới Là Gì
-
48. Dân Chủ Mới | Việt Nam
-
Dân Chủ Là Gì? Khái Niệm, Vai Trò Và Bản Chất Của Dân Chủ?
-
Dân Chủ Là Gì ? Quyền Dân Chủ Là Gì ? Các Hình Thức Dân Chủ Là Gì ?
-
Dân Chủ – Wikipedia Tiếng Việt
-
Cần Hiểu đúng Về Bản Chất Dân Chủ, Nhân Quyền Và Việc Lợi Dụng ...
-
Dân Chủ Là Bản Chất Của Chế độ XHCN, Vừa Là Mục Tiêu, Vừa Là động ...
-
Dân Chủ Và Thực Hành Dân Chủ Trong điều Kiện Một đảng Cầm Quyền ...
-
[PDF] Và Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa
-
Dân Chủ Là Bản Chất Của Chế độ Xã Hội Chủ Nghĩa - Chi Tiết Tin Tức
-
MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN VỀ DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA ...
-
Dân Chủ Và Việc Thực Hiện Quyền Dân Chủ
-
Tư Tưởng Hồ Chí Minh Về Dân Chủ Và Phát Huy Quyền Làm Chủ Của ...
-
Tư Tưởng Hồ Chí Minh Về Dân Chủ Và Yêu Cầu Củng Cố Mối Quan Hệ ...
-
Dân Là Chủ - Bản Chất Và Sức Mạnh Của Cách Mạng Tháng Tám