Quyền Nhân Thân đánh Bại Quyền Tài Sản Trong Vụ Thần Đồng Đất ...

Quyền nhân thân đánh bại quyền tài sản trong vụ Thần Đồng Đất Việt và

cảnh báo nguy cơ chủ sở hữu quyền tác giả bị tác giả khởi kiện xâm phạm quyền tác giả

Email: vinh@bross.vn

2 vấn đề pháp lý trung tâm của vụ án quyền nhân thân đánh bại quyền tài sản

Vụ tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ giữa chủ sở hữu quyền tác giả và tác giả liên quan đến bộ truyện tranh nổi tiếng “Thần Đồng Đất Việt” kéo dài cả thập kỷ cuối cùng đã kết thúc bằng bản án sơ thẩm số 35/2019/DS-ST ngày 18/02/2019 của Tòa án nhân dân Quận 1, thành phố Hồ Chí Minh và bản án phúc thẩm số 774/2019/DSPT ngày 3/9/2019 của Tòa án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh.

Vụ án này chỉ có 2 vấn đề pháp lý trung tâm. Một là, Bị Đơn có tư cách đồng tác giả đối với hình thức thể hiện của 4 nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo hay không nếu Bị Đơn là người đầu tiên có ý tưởng và định hình trong đầu về 4 nhân vật, đích thân chỉ đạo và phân công nhiệm vụ cho Nguyên Đơn? Hai là, với tư cách là chủ sở hữu quyền tác giả, Bị Đơn có quyền sử dụng biến thể của hình thức thể hiện của 4 nhân vật để sáng tác tiếp từ tập 79 trở đi và các bộ truyện tranh khác không?

Vì sao quyền tài sản thua quyền nhân thân?

Theo hồ sơ vụ án, Nguyên Đơn hợp tác với Bị Đơn, Công ty TNHH thương mại và dịch vụ kỹ thuật tin học Phan Thị (“Công ty Phan Thị”) đại diện bởi bà Phan Thị Mỹ Hạnh, theo quan hệ hợp đồng lao động từ năm 2001 với vị trí là họa sỹ vẽ minh họa. Nguyên Đơn đã sáng tác khoảng 30 nhân vật và trong số đó chỉ 4 hình tượng nhân vật[1] Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo được chọn để sáng tác bộ truyện tranh có tên Thần Đồng Đất Việt. Do có mâu thuẫn nên Nguyên Đơn chấm dứt hợp đồng lao động với Bị Đơn sau khi hoàn thành đến tập 78.

Nguyên Đơn khởi kiện vụ án dân sự chống lại Bị Đơn cá nhân (bà Hạnh) và Bị Đơn pháp nhân (Công ty Phan Thị), yêu cầu tòa án công nhận Nguyên Đơn là tác giả duy nhất của 4 hình tượng nhân vật kể trên được thể hiện từ tập 1-78, yêu cầu tòa án bác yêu cầu công nhận tư cách đồng tác giả của bà Hạnh, và đề nghị tòa án buộc Công ty Phan Thị chấm dứt việc tự tạo ra và sử dụng các biến thể của 4 hình tượng nhân vật trên ở các tập tiếp theo Thần Đồng Đất Việt sau tập 78 và trên các ấn bản khác vì lý do việc tiếp tục sử dụng các biến thể đó xâm phạm quyền bảo vệ tính toàn vẹn tác phẩm theo khoản 4 Điều 19 Luật sở hữu trí tuệ dành cho Nguyên Đơn.

Ngược lại, về quyền nhân thân Bị Đơn cho rằng mình phải được coi là đồng tác giả vì là người đầu tiên có ý tưởng về 4 hình tượng nhân vật được định hình rõ ràng trong trí óc của Bị Đơn và Nguyên Đơn chỉ được thuê để vật thể hóa các ý tưởng đó ra thế giới bên ngoài. Về quyền tài sản, Bị Đơn khẳng định mình là chủ sở hữu quyền tác giả đối với 4 hình tượng nhân vật vì vậy việc sử dụng 4 hình tượng nhân vật để làm tiếp các tập truyện tranh từ tập 79 trở đi và các ấn phẩm khác như Thần Đồng Đất Việt Khoa Học, Thần Đồng Đất Việt Mỹ Thuật hiển nhiên thuộc quyền hợp pháp làm tác phẩm phái sinh theo điểm a khoản 1 Điều 20 Luật SHTT do đó Bị Đơn không xâm phạm quyền nhân thân của Nguyên Đơn.

Tòa án cả 2 cấp đều bác bỏ yêu cầu công nhận Bị Đơn có tư cách đồng tác giả vì văn bản thỏa thuận ghi tên Bị Đơn là đồng tác giả khi đăng ký với Cục Bản quyền là vô hiệu. Tòa sơ thẩm nhận định rằng Bị Đơn là chủ sở hữu quyền nhân thân “công bố hoặc cho phép người khác tác phẩm” và toàn bộ quyền tài sản trong đó có quyền “làm tác phẩm phái sinh” trong khi Nguyên Đơn là chủ sở hữu quyền nhân thân trong đó có quyền “bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không cho người khác sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hai đến danh dự và uy tín tác giả”. Theo đó, Tòa sơ thẩm cho rằng việc Bị Đơn thay đổi hình thức thể hiện gốc của 4 nhân vật để phù hợp với cốt truyện, bối cảnh và nội dung của từng tập truyện từ tập 79 trở đi cũng như với bộ truyện tranh Thần Đồng Đất Việt Khoa Học và Thần Đồng Đất Việt Mỹ Thuật là hoạt động làm tác phẩm phái sinh có sữa chữa bản gốc nhưng không có thỏa thuận với Nguyên Đơn. Đồng ý với quan điểm của Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm kết luận rằng Bị Đơn được quyền làm tác phẩm phái sinh nhưng không được sửa chữa, cắt xén hình thức thể hiện của 4 nhân vật hoặc xuyên tạc các tác phẩm này dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của Nguyên Đơn.

Cảnh báo nguy cơ bùng nổ các vụ kiện tác giả ngăn cản quyền định đoạt của chủ sở hữu quyền tác giả sau vụ Thần Đồng Đất Việt

Hệ quả đầu tiên từ vụ Thần Đồng Đất Việt là thỏa thuận đứng tên làm tác giả hoặc đồng tác giả ký giữa chủ đầu tư, người sử dụng lao động hoặc bên nhận chuyển nhượng quyền tác giả với bên kia là tác giả sáng tác tác phẩm theo các quan hệ hợp đồng nhà thầu độc lập, hợp đồng lao động hoặc hợp đồng chuyển nhượng đều sẽ bị tòa án tuyên vô hiệu tuyệt đối khi có tranh chấp vì pháp luật Việt Nam quy định quyền nêu tên và quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm là không thể chuyển giao và không thể chuyển nhượng bất luận tác giả không còn nắm bất kỳ quyền tài sản nào nữa.

Hệ quả thứ hai đáng quan ngại hơn cả là cảnh báo chủ đầu tư, người sử dụng lao động, bên nhận chuyển nhượng quyền tác giả luôn có rủi ro bị kiện xâm phạm quyền độc quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm khi tác giả lạm dụng quyền nhân thân khởi kiện họ với lý do làm tác phẩm phái sinh có sữa chữa bản gốc.

Bross & Partners, một công ty sở hữu trí tuệ được xếp hạng Nhất (Tier 1) năm 2021 bởi Tạp chí Legal 500 Asia Pacific, có kinh nghiệm giải quyết tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ bao gồm nhãn hiệu (thương hiệu), quyền tác giả, sáng chế, giống cây trồng ở Việt Nam và nước ngoài.

Vui lòng liên hệ: vinh@bross.vn; mobile: 0903 287 057; Zalo: +84903287057; Skype: vinh.bross; Wechat: Vinhbross2603.

[1] Về pháp lý, hình tượng nhân vật mà Nguyên Đơn yêu cầu cũng như các đương sự nêu trong vụ án này thực ra phải được gọi chính xác là “tác phẩm mỹ thuật ứng dụng” của “hình thức thể hiện 4 nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo” nhưng chúng tôi đôi lúc vẫn giữ nguyên khái niệm này để tiện dẫn chiếu theo hồ sơ của vụ án. Theo khoản 2 điều 15 Nghị định 100/2006/NĐ-CP tác phẩm mỹ thuật ứng dụng quy định tại điểm g khoản 1 Điều 14 của Luật Sở hữu trí tuệ là tác phẩm được thể hiện bởi đường nét, màu sắc, hình khối, bố cục với tính năng hữu ích có thể gắn liền với một đồ vật hữu ích, được sản xuất hàng loạt bằng tay hoặc bằng máy như: biểu trưng; hàng thủ công mỹ nghệ; hình thức thể hiện trên sản phẩm, bao bì sản phẩm