Rashomon- Nhận Thức Và Chấp Nhận

“Khi cái đẹp tuyệt đối ngự trị trên thân xác phù du” (Cuộc đời một kẻ ngốc- Akutagawa Ryunosuke) Akutagawa đã dành cả cuộc đời cho châm ngôn nghệ thuật của mình. Đi tìm cái đẹp tuyệt đối và chết trên con đường ấy. Sự dung hòa giữa lí trí của chủ nghĩa tự nhiên và lãng mạn của chủ nghĩa duy mĩ đã tạo nên trong truyện ngắn của Akutagawa nỗi u hoài phảng phất về nhân sinh bị bủa vây bởi cái ác nơi trần thế.

Xem thêm review sách của tác giả Akutagawa Ryunosuke: 

Cuộc đời một kẻ ngốc: Khi thiên tài bị xem là điên dại

Cuộc giằng co giữa thiện và ác

Rashomon được Akutagawa viết vào năm 1915 dựa trên câu chuyện “Tên trộm đã trông thấy người chết trên cổng Rashomon” trong “Konjaku Monogatari” (Truyện bây giờ đã xưa). Tuy nhiên, Akutagawa đã thay nhân vật tên trộm bằng gã nô bộc vừa bị đuổi việc, đang suy nghĩ xem mình nên ăn trộm hay chờ chết đói. Gã chưa từng làm ác, thế nhưng, sau cuộc đối thoại với bà lão, gã đã quyết định sẽ cứu lấy bản thân mình.

Không chỉ đơn thuần là cuộc đối thoại giữa gã nô bộc và bà lão, đó còn là cuộc giằng co giữa thiện và ác. Cái ác luôn biết cách bao biện cho mình. Bà lão nhổ tóc của xác chết, nhưng bà ta có lí do chính đáng cho mình: những kẻ đã chết nằm đây cũng toàn là một bọn đã làm những chuyện đề đáng bị như thế. Và gã nô bộc, người đang phân vân giữa lằn ranh thiện ác, đã xuôi theo lí lẽ bao biện của cái ác, cướp đi kimono của bà lão. Gã bước đi trên con đường trộm cắp để không bị chết đói.

Câu chuyện kết thúc với chiến thắng thuộc về cái ác. Không phải do con người không lương thiện. Thiện và ác luôn tồn tại song song trong bản thể mỗi con người. Gã nô bộc cũng từng phân vân xem mình nên trộm cắp hay chờ chết đói; gã cũng cảm thấy căm giận với hành vi của bà già. Thế nhưng, cái ác vẫn luôn tồn tại, như cái mụn trứng cá mưng mủ trên má phải của gã nô bộc, nó luôn ở đó, một thứ u nhọt tồn tại sẵn trong bản tính thiện lương của con người. Và trước hoàn cảnh, con người đã xuôi theo cái ác. 

Akutagawa không phải một nhà văn đi tìm và đánh thức cái thiện lương trong mỗi con người. Ông là người truy cầu cái đẹp hoàn mĩ, sẽ không chấp nhận cái u nhọt tồn tại cùng một chỗ với vẻ đẹp mà mình tìm kiếm. Thế nên, gã nô bộc đã xuôi theo hoàn cảnh mà trở thành tên trộm cắp, kết thúc không theo lối cũ nhưng rất hợp lí. Trước sống và chết con người luôn có suy nghĩ cầu sinh; cái thiện là điều tốt đẹp, nhưng nó quan trọng bằng một sinh mạng chăng?

Con người ý thức về cái ác trong bản thân mình

Con người trong tác phẩm của Akutagawa luôn là dạng con người tự ý thức. Họ nhận thức rõ bản thân mình và cả thế giới xung quanh. Như gã nô bộc và bà lão cũng là những con người tự ý thức hành vi của mình. Bà lão nhổ tóc của xác chết cho rằng có nhiều người làm như mình và những xác chết ấy xứng đáng bị như vậy vì khi sống họ cũng làm ác. Và sau khi nghe triết lí của bà, gã nô bộc cũng đưa ra lựa chọn, lột phăng chiếc kimono của bà đi.

Akutagawa đã cho thấy, tội ác hay lương thiện không phải hoàn toàn do hoàn cảnh mà đó là một sự lựa chọn. Họ ý thức được đâu là thiện và đâu là ác. Có điều, học không ý thức để chống lại nó, mà là để chấp nhận và sống chung với nó mà thôi. Thật đáng buồn! Nhưng có vẻ, chấp nhận cũng là con đường duy nhất có thể đi. Bởi, nếu lựa chọn đứng về cái thiện, gã nô bộ rồi sẽ chết đói. Dưới hoàn cảnh “chốn kinh sư tiêu điều xơ xác khác thường” những người lao động lương thiện như gã nô bộc hay bà lão của trước kia rồi cũng đi đến bước đường cùng.

Không than vãn hay trách cứ, cũng không phê phán hay trào phúng, nhưng dưới ngòi bút của Akutagawa ta vẫn nhận thấy được xã hội đương thời đang dần đẩy con người đến bước đường tha hóa. Họ không đấu tranh hay kêu gào cứu giúp, họ chỉ chấp nhận; nhưng chính thái độ chấp nhận này đã cho thấy rõ bi kịch của những kiếp người tự ý thức và không tìm ra lối thoát trong hoàn cảnh xã hội suy tàn.

Nghệ thuật kể chuyện độc đáo

Không chỉ sử dụng ngôi kể thứ ba với góc nhìn bên ngoài, mang tính khách quan mà khi kể chuyện, Akutagawa còn linh hoạt vận dụng điểm nhìn nhân vật để khai thác sâu sắc hơn nôi  tâm nhân vật. Nhân vật gã nô bộc được mổ xẻ nhiều về tính cách và tâm lí thông qua các đoạn độc thoại nội tâm. Những băn khoăn của gã về việc có nên trộm căp hay không, hay lúc gã xông ra để năng chặn bà lão; gã đã cùng chính lương tâm mình đối thoại nhiều lần. Và qua những điểm này, Akutagawa cũng làm rõ sự tự nhận thức của nhân vật.

Bên cạnh việc độc thoại của nhân vật, chính tác giả cũng có những câu độc thoại cho mình trong truyện ngắn. Chẳng hạn như: “Vừa nãy tác giả vừa viết rằng “gã nô bộc đang chờ tạnh mưa”. Nhưng dù trời có tạnh mưa đi nữa, gã nô bộc này cũng chẳng có việc gì để làm. Thông thường dĩ nhiên là gã nô bộc sẽ đi về nhà chủ. Nhưng gã lại mới bị chủ cho thôi việc từ bốn năm hôm nay. Như đã viết ở trên, lúc bấy giờ Kyoto đã suy tàn lắm rồi. Gã nô bộc này bị người chủ mà gã hầu hạ lâu năm cho thôi việc, thật ra cũng là ít nhiều do sự suy tàn ấy mà ra chứ chẳng phải gì khác. Vì thế thay vì viết “gã nô bộc đang chờ tạnh mưa”, phải viết là “gã nô bộc không đi đâu được vì trời mưa, và gã đã đến bước đường cùng chẳng biết về đâu nữa“ mới đúng.”. Không chỉ để nhân vật tự đối thoại với mình, chính tác giả cũng đối thoại trong chính mẩu truyện, đây là một cách viết độc đáo.

Chính cách kể chuyện này, đã tạo nên sự gần gũi tối da, phá vỡ rào cản giữa người đọc và tác phẩm, giúp người đọc thâm nhập sâu hơn và hiểu rõ hơn về tác phẩm. Truyện dẫn dắt theo lối khách quan, pha chút thờ ơ, nhưng tác giả lại rất khéo trong việc dẫn dắt cảm xúc người đọc bằng việc đan xen những lời độc thoại.

Là một người tài hoa trên con đường đi tìm vẻ đẹp thuần túy, nhưng điều chờ đợi Akutagawa lại là thế giới không tồn tại vẻ duy mĩ ông hằng mong ước. Dưới ngòi bút phân tích tài tình của mình, Akutagawa giải phẫu cuộc đời và phát hiện đầy xấu xa và ích kỉ, Rashomon là một minh chứng. Cái thiện đúng là có tồn tại, nhưng khi đứng nguy cơ của cái chết, con người đã không lựa chọn nó. Thế nên, dù có viết bằng giọng điệu thờ ơ, thì sau khi đọc xong một tác phẩm của Akutagawa ta vẫn thấy phảng phất nỗi u hoài.