Recaizade Mahmud Ekrem - Vikipedi

Recaizade Mahmud EkremOsmanlıca: رجائی زاده محمود اكرم
1909 yılında Ekrem.
Doğum	1 Mart 1847(1847-03-01)İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	31 Ocak 1914 (66 yaşında)İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Meslek	Yazar, şair, başmuavin, danıştay üyesi, öğretmen ve bakan
Dönem	II. Tanzimat
Edebî akım	Romantizm · Realizm

Recaizade Mahmud Ekrem (Osmanlıca: رجائی زاده محمود اكرم; d. 1 Mart 1847, İstanbul - 31 Ocak 1914, İstanbul), Türk şair ve yazardır.[1] 19. yüzyıl Osmanlı dönemi Türk edebiyatının önde gelen isimlerindendir. 1860’lı yıllarda Şinâsi ile başlayıp Namık Kemal ve Abdülhak Hamit Tarhan’la gelişen yenileşme hareketinin başlıca temsilcilerinden biridir. Yeni Osmanlılar Topluluğu üyeleriyle yakın ilişki içinde bulunsa da aktif politikaya karışmamış, faaliyetlerini daha çok edebiyatın yenileşmesi yönünde yapmıştır. Mekteb-i Sultânî’de ve Mekteb-i Mülkiyye’deki öğretmenliği sırasında otoriter kişiliğiyle öğrencilerin sevgisini kazanmış, bundan dolayı "Üstat Ekrem" olarak anılmıştır.[2]

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Mart 1847 tarihinde İstanbul'da doğdu. Babası Tanzimat'tan sonra Takvimhane nazırlığı yapan şair, hattat ve vak'anüvis Mehmed Şakir Recai Efendi, annesi sülalesi Timurtaş Paşa'ya dayanan Adviye Hanım'dır. 1868’de amcası Arif Efendi’nin kızı Güzide Hanım ile evlenmiştir. Bu evlilikten üç çocukları olmuştur. Ercüment Ekrem Talu'nun babasıdır.

Babasından Arapça ve Farsça öğrendi. 1858'de ilköğretimini tamamladı, özel öğrenim görerek yetişti. Mekteb-i İrfan'ı bitirdikten sonra (1858) girdiği Harbiye İdadisi'ndeki öğrenimini sağlık sorunları nedeniyle tamamlayamadı. Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi'nde memurluğa başladı (1862). Tanzimat ve Nafia dairelerinde başmuavinlik (1874), Şura-yı Devlet (Danıştay) üyeliği (1877), Mekteb-i Mülkiye ve Galatasaray Sultanisi'nde öğretmenlik (1880-1888), birkaç ay Evkaf ve Maarif Nazırlığı (1908), Meclis-i Âyân üyeliği (1908-1914) yaptı.[3]

Resmi görevle Trablusgarp'a gönderildi. 1908'de 2. Meşrutiyet'ten sonra kurulan Kamil Paşa kabinesinde Maarif Nazırı oldu. Namık Kemal'le tanışmasının ardından Encümen-i Şuara'ya katıldı. İlk yazıları Namık Kemal yönetimindeki Tasvir-i Efkar gazetesinde yayınlandı. 1870'lerden sonra kendisini tümüyle yazılarına verdi. Batı edebiyatından çeviriler yaptı. 1870'te ilk oyunu Afife Anjelik, 1871'de ilk şiir kitabı Nağme-i Seher yayınlandı. Yaşamını yitirdiğinde Meclis-i Âyan üyesiydi.

Ölümü nedeniyle okullar tatil edilmiş ve büyük bir cenaze töreni düzenlenmiştir. Mezarı, oğlu Nejad'ın kabri yanında, Küçüksu'dadır.

Edebî hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Namık Kemal'le tanışmasının ardından edebiyat çevresine girmiş ve onun Fransa'ya gitmesi üzerine, 1867'de Tasvir-i Efkar gazetesinin yönetimine geçmiştir. Recaizade, üç oğlunun, özellikle de çok sevdiği Necat'ın ölümünden duyduğu acıyı dile getirdiği şiirleriyle daha çok karamsar duygular işledi. Eski edebiyatı savunan Muallim Naci ve çevresiyle girdiği edebiyat tartışmalarıyla Edebiyat-ı Cedide akımının doğmasına zemin hazırladı. Başta Tevfik Fikret olmak üzere döneminin genç şair ve edebiyatçılarını çevresinde topladı. Tanzimat ve Batı düşüncesinin yeni kuşağa benimsetilmesinde önemli rol oynadı.

Kendisinin yetkin tiyatro oyunu olarak bilinen Çok Bilen Çok Yanılır, ölümünden sonra yayımlandı. Sanatta güzellik ilkesine bağlı kaldı. "Sanat sanat içindir" anlayışını savundu. Doğaya dönük, insanı doğa içinde ele alan şiirler yazdı. Aşk ve ölüm temalarını işledi. Eski-yeni edebiyat tartışmalarının merkezinde yer aldı. Tek romanı, Türk edebiyatında realizmin ilk örneklerinden sayılan Araba Sevdası adlı eseridir.[4] Yazar bu eserde ailesinin parasını zevk ve eğlencesine harcayanları eleştirdi. Bu eseri yazdığı dönemde ailesini karşısına almış ve baba mirasından olacağını bile bile eserini yazmaya devam etmiştir.

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şiir Nağme-i Seher (1871) Yadigâr-ı Şebâb (1873) Zemzeme (3 cilt, 1883-1885) Tefekkür (düzyazı ile karışık, 1888) Pejmürde (düzyazı ile karışık, 1893) Talim-i Edebiyat (1897) Nijad Ekrem (2 cilt, anılarla birlikte, 1900-1910) Nefrîn (1914) Takdir-i Elhan (1886) Takrizat (1896) Ah Nijad Bir Kuş Roman Araba Sevdası (1896) Öykü Saime (1888) Muhsin Bey Yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi (1890) Şemsâ (1895)

Tiyatro Afife Anjelik (1870) Atala Yahut Amerika Vahşileri (1873) Vuslat Yahut Süreksiz Sevinç (1874) Görev Çağrısı (1914) Çok Bilen Çok Yanılır (1916) Muhsin Bey (1915) Diğer Eserleri Nâçiz Ta‘lîm-i Edebiyyât (1872) Takdîr-i Elhân (1886) Kudemadan Birkaç Şair (Biyografi/1888) Takrîzât (1896)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Tonga, Necati (26 Ekim 2023). "Recaizade Mahmut Ekrem'in Kitaplaşmamış Mektupları". Edebi Eleştiri Dergisi. 7 (2): 318-362. doi:10.31465/eeder.1350113. ISSN 2602-4616. 13 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Mayıs 2025. 
2. ^ ABDULLAH UÇMAN, "RECÂİZÂDE MAHMUD EKREM 21 Şubat 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", TDV İslâm Ansiklopedisi (15.06.2025).
3. ^ "RECÂİZÂDE MAHMUD EKREM". TDV İslâm Ansiklopedisi. 21 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2025. 
4. ^ Sözlüğü, Türk Edebiyatı İsimler. "Recaizade Mahmut Ekrem". teis.yesevi.edu.tr. 13 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2025. 

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]

• Dr. Adem Çalışkan, “Recâizâde Mahmûd Ekrem’den Bir Na’t ve Tahlili”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 19, [Ankara] Bahar 2004, ss. 331-348.
• Christopher Ferrard, “Recā’īzāde Mahmūd Ekrem’in Ta‘līm-i Edebīyāt’ı ve Osmanlı Edebiyat Eleştirisine Katkısı. Kısım I”, (Çev.: Yrd.Doç.Dr. Adem Çalışkan), Studies of Ottoman Domain, C. 3, S. 4, Şubat 2013, ss. 1-23.

g t d Maârif-i Umûmiye nâzırları

Abdurrahman Sami Paşa (1857-1861) Ahmed Kemal Paşa (1861-1862) Mustafa Fazıl Paşa (1862-1863) Mehmed Nevres Paşa (1863) İbrahim Edhem Paşa (1863) Ahmed Kemal Paşa (1863-1865) Mehmed Nevres Paşa (1865) Abdüllatif Suphi Paşa (1867-1868) Mehmed Esad Safvet Paşa (1868-1871) Mehmed Emin Derviş Paşa (1872) Ahmed Vefik Paşa (1872) Ahmed Cevdet Paşa (1873-1874) Mehmed Esad Safvet Paşa (1874-(1875) Ahmed Arifi Paşa (1875) Ahmed Cevdet Paşa (1875) Yusuf Ziya Paşa (1876-1877) Mehmed Tahir Münif Paşa (1877) Ahmed Vefik Paşa (1878) Abdüllatif Suphi Paşa (1878) Mehmed Tahir Münif Paşa (1878-1880) Kâmil Paşa (1880-1881) Ali Fuad Bey (1881-1882) Mustafa Nuri Paşa (1882-1884) Ahmed Zühdü Paşa (1891-1902) Mehmed Celaleddin Paşa (1902-1903) Mustafa Haşim Paşa (1903-1908) Recaizade Mahmud Ekrem Bey (1908) İbrahim Hakkı Paşa (1908) Recaizade Mahmud Ekrem Bey (1908) İbrahim Hakkı Paşa (1908) Abdurrahman Şeref Efendi (1908-1909) Yusuf Ziya Paşa (1909) Abdurrahman Şeref Efendi (1909) Mustafa Nail Bey (1909-1910) Emrullah Efendi (1910-1911) Babanzade İsmail Hakkı Bey (1911) Emrullah Efendi (1912) Gelenbevizade Mehmet Said (1912) Mehmed Şerif Paşa (1912-1913) Ahmet Şükrü Bey (1913-1917) Ali Münif Bey (1917-1918) Doktor Nâzım (1918) Gelenbevizade Mehmet Said (1918) Rıza Tevfik Bey (1918-1919) Yusuf Ziya Paşa (1919) Ali Kemal Bey (1919) Fahreddin Reşad Bey (1920) Bağdatlı Mehmed Hadi Paşa (1920) Mustafa Reşid Paşa (1920) Raşid Bey (1921) Mustafa Arif Bey (1921) Abdullah Lami Bey (1921)

g t d Evkaf-ı Hümâyun nâzırları

Ahmet Sadık Ziver Paşa (1837) Mehmed Şevki Efendi (1839-1840) Numan Mahir Efendi (1840-1842) Mustafa Kani Bey (1842-1844) Mehmed Hasib Paşa (1844-1848) Mehmed Arif Paşa (1848) Ali Şefik Paşa (1848-1850) Bursalı Ali Rıza Efendi (1850-1851) Abdurrahman Nafiz Paşa (1851) Mehmed Halid Efendi (1851-1852) Ahmed Sadık Ziver Paşa (1852-1854) Ali Galib Paşa (1857-1858) Musa Safveti Paşa (1859) Bursalı Ali Rıza Efendi (1859-1860) Ali Şefik Paşa (1860-1861) Abdüllatif Suphi Paşa (1861) Ebubekir Mümtaz Efendi (1861) Ahmed Vefik Paşa (1861-1862) İsmail Hakkı Paşa (1862-1863) Abdülhamid Ferid Paşa (1863-1865) Şirvanizade Mehmed Rüşdi Paşa (1865) Hüseyin Mecid Efendi (1866) Abdülhamid Ferid Paşa (1866-1868) Ahmed Tevhid Efendi (1868) Ahmed Hamdi Paşa (1868-1869) Mehmed Hurşid Paşa (1869-1870) Mehmed Sadık Paşa (1870) Ahmed Kemal Paşa (1870-1871) Şirvanizade Mehmed Rüşdi Paşa (1872-1873) Ahmed Cevdet Paşa (1873) Ahmed Kemal Paşa (1873-1877) Ahmed Cevdet Paşa (1877-1878) Abdüllatif Suphi Paşa (1878) Abdülhalim Efendi (1878-1879) Kâmil Paşa (1880) Mehmed Nazif Paşa (1880) Asım Mehmed Paşa (1882) Mustafa Zihni Paşa (1885) Mustafa Nuri Paşa (1886-1890) Hüseyin Rıza Paşa (1890) Mustafa Zihni Paşa (1890-1891) Abdullah Galib Paşa (1891-1904) Turhan Hüsnü Paşa (1904-1908) Mehmed Ali Paşa (1908) Recaizade Mahmud Ekrem Bey 1908) Mehmed Şemseddin Paşa (1908-1909) Ziya Bey (1909) Halil Hammâde Paşa (1909-1910) Ali Haydar Efendi (1910) Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi (1910-1912) Mehmed Fevzi Paşa (1912) Mehmed Ziya Paşa (1912-1913) Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi (1913-1916) Pirizade İbrahim Hayrullah Bey (1916-1917) Musa Kazım Efendi (1917-1918) Abdurrahman Şeref Efendi (1918) Ahmed İzzet Bey (1918-1919) Vasfi Efendi (1919) Mehmed Ali Bey (1919) Elmalılı Muhammed Hamdi Efendi (1919) Gelenbevizade Mehmet Said (1919) Elmalılı Muhammed Hamdi Efendi (1919-1920) Ömer Hulusi Efendi (1920) Osman Rifat Paşa (1920) Hilmi Paşa (1920) Mehmed Nuri Efendi (1920-1921) Hüseyin Kazım Bey 1921) Gelenbevizade Mehmet Said (1921-1922) Raşid Bey (1922)

Otorite kontrolü	BNF: cb13023466r (data) GND: 118962892 ISNI: 0000 0001 0948 6965 Koha Kütüphane: 4570 LCCN: n85821266 MusicBrainz: 63b8b4c7-2a0c-49d2-ab88-428268dc8355 NLI: 987007596604405171 NTA: 081501102 SUDOC: 085961078 TDVİA: recaizade-mahmud-ekrem VIAF: 2606364 WorldCat (LCCN): n85-821266