Rèn Luyện Tư Duy Logic Cho Học Sinh Lớp 5 Thông Qua Dạy Học Môn Toán

Tải bản đầy đủ (.doc) (136 trang)

1. Trang chủ
>>
2. Luận Văn - Báo Cáo
>>
3. Thạc sĩ - Cao học

Rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học môn toán

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (607.38 KB, 136 trang )

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOTRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH----------------------------THÁI THỊ HƯƠNG THẢORÈN LUYỆN TƯ DUY LOGIC CHO HỌC SINH LỚP 5THÔNG QUA DẠY HỌC MÔN TOÁNLUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤCNGHỆ AN, 20152BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOTRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH----------------------------THÁI THỊ HƯƠNG THẢORÈN LUYỆN TƯ DUY LOGIC CHO HỌC SINH LỚP 5THÔNG QUA DẠY HỌC MÔN TOÁNCHUYÊN NGÀNH: Giáo dục học (Bậc Tiểu học)Mã số: 60.14.01.01LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤCNgười hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Châu GiangNGHỆ AN, 20154LỜI CẢM ƠNĐề tài “Rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5 thông qua việc dạyhọc môn Toán ” được hoàn thành là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứunghiêm túc của tác giả với sự giúp đỡ rất lớn của các thầy cô giáo, đồngnghiệp và người thân.Tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc đếnTS. Nguyễn Thị Châu Giang, người đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôitrong suốt quá trình thực hiện đề tài và hoàn thiện luận văn.Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo khoa Giáo dục, các thầy côgiáo khoa Sau Đại học, trường Đại học Vinh về sự dạy bảo tận tình và nhữngđịnh hướng sát thực.Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các đồng chí lãnh đạoPhòng Giáo dục, Ban giám hiệu và tập thể giáo viên, học sinh các trường Tiểuhọc Hưng Dũng 1, Trường tiểu học Lê Mao đã tạo mọi điều kiện, tận tìnhgiúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này.Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đối với gia đình và người thân đãtạo điều kiện giúp đỡ, động viên, khích lệ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.Luận văn này đã được tác giả nỗ lực, say mê nghiên cứu và hoàn thiện,tuy nhiên khó tránh khỏi những khiếm khuyết nhất định. Kính mong nhậnđược sự chỉ bảo, góp ý của các thầy cô và các bạn!Vinh, tháng 10 năm 2015Tác giảThái thị Hương ThảoDANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮTGV:Giáo viênHD:Hướng dẫnHS:Học sinhHSTH:Học sinh tiểu họcKN:Kĩ năngKNHD:Khả năng hướng dẫnKT:Kiến thứcPGS. TS:Phó giáo sư tiến sỹPPDH:Phương pháp dạy họcSGK:Sách giáo khoaSGV:Sách giáo viênSLQN:Suy luận qui nạpTH:Tiểu họcTS:Tiến sỹMỤC LỤCTrangLỜI CẢM ƠN...................................................................................................5MỞ ĐẦU1. Lý do chọn đề tàiHồ Chí Minh người thầy vĩ đại của Đảng của Cách mạng Việt Nam đãnói: “Muốn có đạo đức Cách Mạng thì phải có tri thức”. Muốn có tri thức thìphải học và phải học thật tốt. Để có được tri thức ấy thì phải học tất cả cáclĩnh vực và các môn học.Và một trong những môn học quan trọng đó là mônToán ở tiểu học nói chung và Toán ở lớp 5 nói riêng. Bên cạnh đó, tục ngữ cócâu “Sai một li, đi một dặm” hoặc “Sai một con tính, bán một con trâu”.Tínhtoán là một vấn đề quan trọng bậc nhất đối với con người. Vì vậy, môn Toánlà một môn cần thiết cho người lao động, cần thiết để các em học tập các mônhọc khác. Bởi vậy, việc dạy học môn Toán góp phần bồi đắp kiến thức, kĩnăng toán học, rèn luyện phát triển óc sáng tạo và các phẩm chất tư duy chohọc sinh.Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ II(khóa VIII) đã xác định một trong những mục tiêu giáo dục của nước ta tronggiai đoạn hiện nay là phải đào tạo thế hệ trẻ có ý thức cộng đồng và phát huytính tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và công nghệ hiện đại; cótư duy sáng tạo, có kĩ năng thực hành giỏi, có tác phong công nghiệp, có tínhtổ chức kỉ luật.Xu thế hội nhập và phát triển đòi hỏi giáo dục và đào tạo phải đổi mới đểđào tạo nên những người lao động trẻ có tư duy sáng tạo, có khả năng giảiquyết các vấn đề trong xã hội; mà muốn có tư duy sáng tạo thì phải rèn luyệncho học sinh biết tư duy, biết suy luận một cách logic. Như vậy, việc rènluyện tư duy logic cho học sinh ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường là mộtnhiệm vụ quan trọng.Hơn nữa, rèn luyện tư duy logic cho học sinh là một nhiệm vụ lâu dài,không thể thực hiện trong chốc lát. Vì vậy, ngay từ khi mới cắp sách đến trường,nhà trường phải có nhiều biện pháp để rèn luyện tư duy logic cho các em.Môn Toán được coi là môn học công cụ để rèn luyện cho học sinh có cácphẩm chất của người lao động mới. Dạy học Toán nói chung và dạy học Toánở lớp 5 nói riêng có ý nghĩa rất to lớn đối với sự hình thành và phát triển tưduy logic cho học sinh. Hay nói một cách cụ thể hơn học tập môn toán đòihỏi học sinh phải có lập luận chặt chẽ, ngôn ngữ khoa học chính xác và có sựtrình bày hợp lí. Các em không chỉ học lí thuyết không thôi mà còn phải phântích, tổng hợp, trừu tượng hóa, khái quát hóa, phải phù hợp logic .....Thực tế hiện nay đã có rất nhiều nhà giáo, nhà nghiên cứu với nhiều côngtrình nghiên cứu về tư duy nói chung và tư duy logic nói riêng. Tất cả đềukhẳng định sự cần thiết phải phát triển tư duy logic cho học sinh. Tuy nhiêncho đến nay vẫn chưa có một công trình nghiên cứu riêng về tư duy logic vàbước đầu rèn luyện tư duy logic cho học sinh.Mặt khác, thực tế giảng dạy Toán nói chung và dạy học môn toán lớp 5nói riêng ở các trường tiểu học hiện nay cho thấy việc rèn luyện tư duy logiccho học sinh còn chưa được định hướng rõ ràng và cụ thể. Vì vậy, xuất pháttừ vị trí, vai trò, tầm quan trọng của việc rèn tư duy logic cho học sinh nóichung và tư duy logic cho học sinh tiểu học nói riêng; để tìm kiếm các biệnpháp hiệu quả giúp học sinh có tư duy logic tốt hơn, chúng tôi quyết địnhchọn đề tài nghiên cứu: "Rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5 thôngqua việc dạy học môn Toán "2. Mục đích nghiên cứuĐề xuất một số biện pháp rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5thông qua dạy học môn Toán nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy họctoán trong trường Tiểu học.3. Khách thể nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu83.1. Khách thể nghiên cứuQúa trình rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5 thông qua dạy họcmôn Toán3.2. Đối tượng nghiên cứuCác biện pháp rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5 thông qua dạyhọc môn Toán4. Phạm vi nghiên cứuĐề tài tập trung nghiên cứu rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5thông qua dạy học môn Toán tại một số trường Tiểu học trên địa bàn thànhphố Vinh.5. Giả thuyết nghiên cứuNếu đề xuất được các biện pháp rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp5 thông qua dạy học môn Toán có tính khoa học và khả thi thì sẽ góp phầnnâng cao hiệu quả rèn luyện tư duy logic cho học sinh.6. Nhiệm vụ nghiên cứu6.1. Nghiên cứu các vấn đề lý luận về rèn luyện tư duy logic cho họcsinh lớp 5 thông qua dạy học môn toán .6.2. Nghiên cứu thực trạng rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5thông qua dạy học môn toán .6.3. Đề xuất và thử nghiệm tính khả thi của các biện pháp rèn luyện tưduy logic cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học môn toán .7. Phương pháp nghiên cứu7.1.Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luậnPhân tích, tổng hợp các tài liệu liên quan đề tài để xác lập cơ sở lí luậncho vấn đề nghiên cứu.7.2 .Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiến9Sử dụng để nghiên cứu phần thực tế bao gồm: Phương pháp quan sát,phương pháp điều tra, phương pháp lấy ý kiến chuyên gia, phương pháp thửnghiệm sư phạm.7.3.Phương pháp thống kê toán họcSử dụng toán học để xử lí các số liệu thu được liên quan đến rèn luyệntư duy logic cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học môn toán .8. Cấu trúc luận vănNgoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục thìluận văn gồm có 3 chương.Chương 1: Cơ sở lí luận về việc rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp5 thông qua việc dạy học môn toán.Chương 2: Thực trạng rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5 thôngqua việc dạy học môn toán.Chương 3: Một số biện pháp rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5thông qua việc dạy học môn toán.10Chương 1CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ RÈN LUYỆN TƯ DUY LOGIC CHOHOC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC MÔN TOÁN1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đềVấn đềtư duy logic và rèn luyện tư duy logic đã được nghiên cứu từ rấtlâu trong lịch sử.Ngay từ thời cổ đại, những nhà thông thái như Socrater đã đưa ra phươngpháp sử dụng bảng hỏi để gạt bỏ những tri thức sai, đạt tới những chân lí.Bằng việc sử dụng những câu hỏi, ông đã bước đầu nhấn mạnh đến tính thiếtyếu của tư duy logic như tính chặt chẽ, mạch lạc, suy luận đi từ những vấn đềđơn giản đến những vấn đềphức tạp.Aristot là người nêu ra những phương pháp cơ bản của việc xây dựngnhững khái niệm, phạm trù phán đoán, suy luận tam đoạn luận và chứngminh. Ông là người đầu tiên đưa ra những qui luật cơ bản của môn "logic họchình thức" với tư cách là một qui luật của tư duy.Vào đầu thế kỉ XX, nhiều nhà toán học đã đưa ra được những quan điểmnêu bật được vai trò cũng như vị trí của tư duy logic. Chẳng hạn như Frege vàRuseell đã có "ý đồ xếp logic vào trung tâm những hoạt động trí tuệ bằngcách qui luật những chân lí toán học về chân lí logic".11Nhà tâm lí học Piaget cũng khẳng định trong lí thuyết "Trẻ em xây dựng"rằng: Logic xuất hiện từ một chuỗi những giai đoạn. Trẻ xây dựng thao tác tưduy thông qua việc hội nhập hành vi và suy nghĩ về các thao tác này.Như vậy, trên thế giới từ cổ chí kim đã có nhiều nhà triết học, tâm líhọc ...quan tâm, nghiên cứu về vấn đề tư duy. Bên cạnh đó vấn đề phát hiện,bồi dưỡng, rèn luyện tư duy logic cho người học cũng được rất nhiều tác giảquan tâm, chú ý thực hiện.Theo M. Alec-xe-ep thì việc bồi dưỡng tư duy logic cho học sinh và việchình thành những kĩ năng, kĩ xảo suy luận hợp logic cho học sinh chiếm mộtvị trí đặc biệt quan trọng trong các hoạt động của thầy giáo. Đồng thời tác giảcũng chỉ ra những đặc trưng của tư duy logic và những yêu cầu, biện pháp rènluyện tư duy cho học sinh như: Phải đảm bảo có kế hoạch và có hệ thống,phải gây hứng thú cho học sinh, phải tùy vào từng môn học mà có nhữngphương pháp riêng...Trong các biện pháp nêu ra, Alec-xe-ep đặc biệt chú ýđến việc thực hành luyện tập vì ông cho rằng: "Các bài tập và giờ thực hànhvề logic giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành tư duy logic cho họcsinh". Theo ông, trong quá trình luyện tập thực hành cần dạy cho các em biếtsuy luận và đặt vấn đề một cách logic, tuân theo logic giữ liệu; cân nhắc đếntính logic của câu hỏi...Cũng trong tài liệu này, tác giả Dabotin đã xét tới hai12biểu hiện quan trọng của tư duy logic, đó là tính logic của việc đặt câu hỏi vàtrả lời câu hỏi.Trong nước đã có nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu với nhiều côngtrình nghiên cứu ở các mức độ khác nhau từ các cuốn sách, luận án, luận vănđến khóa luận, các bài báo, tạp chí khoa học ... Tiêu biểu như:Các tác giả Phạm Văn Hoàn, Trần Thúc Trình, Phạm Gia Cốc trong cuốnGiáo dục học môn Toán đã khẳng định "làm cho học sinh nắm được phươngpháp suy nghĩ , phương pháp suy luận, phương pháp học tập để từ đấy rènluyện năng lực tư duy logic".Các tác giả Hoàng Chúng, Võ Đức Hoài, Nguyễn Văn Bàng trong"Phương pháp tổng quan dạy học toán" đã đềcập đến tầm quan trọng của việcrèn luyện tư duy logic cũng như ý nghĩa của môn Toán đối với việc rèn luyệntư duy logic cho học sinh. Theo các ông rèn tư duy logic cho học sinh là mộtvấn đề rất hệ trọng. Bởi trong lao động và sinh hoạt hằng ngày, bất cứ khinào, bất cứ ở đâu con người cũng cần tư duy chính xác – một tư duy logic.Nếu không có điều này, con người sẽ không thể lao động, mà cũng không thểgiao tiếp được với nhau. Sự hiểu biết tư duy logic giúp chúng ta rất nhiềutrong học tập để nắm lấy tri thức mới. Và cũng theo tác giả trên, môn toán cóý nghĩa rất lớn đối với việc hình thành tư duy logic cho học sinh. Trong quá13trình học tập toán học, học sinh gặp các hình thức và qui luật khác nhau củatư duy logic cũng như các vấn đềcủa logic học.Các tác giả Vũ Bá Kim, Vũ Dương Thụy trong cuốn Phương pháp dạyhọc môn toán đã nhấn mạnh : "Tư duy không thể tách rời ngôn ngữ; hoànthiện trong sự trao đổi bằng ngôn ngữ. Vì vậy việc rèn luyện tư duy logic phảigắn liền với việc rèn luyện ngôn ngữ chính xác". Đồng thời tác giả cũng đềraphương hướng bồi dưỡng và rèn luyện tư duy logic cho học sinh như: làm chohọc sinh nắm vững và hiểu đúng, sử dụng đúng những liên kết logic "và","hoặc "," nếu ... thì".,...phát triển khả năng định nghĩa và làm việc với nhữngđịnh nghĩa...Bên cạnh đó cũng có rất nhiều công trình nghiên cứu về tư duy và tư duylogic trong dạy học toán ở Tiểu học.PGS. TS Trần Diên Hiển với cuốn "Các bài toán về suy luận logic" đãđưa ra một hệ thống bài tập giải bằng phương pháp suy luận đơn giản và cácbài toán giải bằng công cụ của logic mệnh đề. Tuyển tập "10 chủ đề trắcnghiệm khách quan 4 – 5 "của ông đã đưa ra các bài trắc nghiệm khá điểnhình xuyên suốt chương trình toán lớp 4 và lớp 5.TS. Trần Ngọc Lan chủ biên cuốn "Rèn luyện tư duy cho học sinh trongcuốn dạy học toán ở bậc tiểu hoc" cung cấp cho người đọc những kiến thức14đại cương về tư duy và một số biện pháp rèn luyện tư duy cho học sinh trongdạy học toán ở bậc tiểu học.Luận văn của Thạc sĩ Trịnh Lưu Tuấn với đề tài "Rèn luyện tư duy logiccho học sinh lớp 4 thông qua các phép suy luận qui nạp trong dạy học các tínhchất, qui tăc thực hành bốn phép tính" đã đề xuất các biện pháp và hệ thốngbài tập nhằm rèn luyện tư duy logic cho học sinh thông qua dạy học các quitắc thực hành, dạy học các tính chất các phép tính trong tập số tư nhiên và trêncác phân số. Luận văn của thạc sĩ Đoàn Thị Hà với đề tài :" Xây dựng và sửdụng hệ thống bài tập có nội dung hình học để bước đầu rèn luyện tư duylogic cho học sinh lớp 5" đã đề xuất các biện pháp và hệ thống bài tập hìnhhọc nhằm rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5. Luận văn Thạc sĩ PhạmVăn Phương với đề tài "Xây dựng các chuyên đề gợi mỏ kích thích và bồidưỡng năng khiếu toán học cho học sinh THPTchuyên toán" – Hà Nội 2005đã đưa ra các nghiên cứu về học sinh năng khiếu và các chuyên đề bồi dưỡngnăng khiếu toán học cho học sinh THPT chuyên toán.Cùng với các công trình nghiên cứu trên các bài báo, tạp chí về vấn đềrèn luyện tư duy logic cho học sinh như: "Nâng cao trình độ logic cho họcsinh lớp qua dạy học hình học 6" Đăng trên tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 4năm 1994 của tác giả Nguyễn Văn Lộc. Tác giả Hoàn Đức Nhuận đã có nhiều15bài báo đề cập về vấn đề rèn luyện nhằm phát triển tài năng cho học sinh cónăng khiếu trên tạp chí nghiên cứu giáo dục như: "Về giáo dục năng khiếu vàcơ sở khoa học của chính sách tài năng"...Nhìn chung, vấn đề rèn luyện và phát triển tư duy logic cho học sinh đãđược nhiều nhà tâm lí và giáo dục trong cũng như ngoài nước nghiên cứu.Đây cũng là vấn đề quan trọng trong dạy học toán nói chung và dạy học toántiểu học nói riêng đềcập đến.1.2. Một số vấn đề cơ bản1.2.1. Tư duy1.2.1.1. Khái niệm về tư duyTư duy con người luôn là vấn đề lớn của Triết học. Nhưng tư duy là gìthì cho đến nay vấn còn nhiều cách hiểu khác nhau.- Theo từ điển Tiếng Việt: Tư duy là giai đoạn cao của quá trình nhậnthức đi sâu vào bản chất và phát hiện ra tính qui luật của sự vật bằng nhữnghình thức như biểu tượng, khái niệm, phán đoán và suy lí.- Theo từ điển Bách khoa toàn thư Việt Nam: Tư duy là sản phẩm caonhất của vật chất được tổ chức một cách đặc biệt – bộ não người. Tư duyphản ánh tích cực hiện thực khách quan dưới dạng các khái niệm, sự phánđoán, lí luận...- Theo từ điển Triết học: Tư duy là sản phẩm cao nhất của cái vật chấtđược tổ chức một cách đặc biệt là bộ não, phản ánh tích cực thế giới kháchquan trong các khái niệm, phán đoán, suy luận ...Tư duy xuất hiện trong quátrình sản xuất xã hội của con người và đảm bảo phản ánh thực tại một cáchgián tiếp, phát hiện những quan hệ của thực tại.16- Theo Triết học duy tâm khách quan, "Tư duy là sản phẩm của ý niệmtuyệt đối" với tư cách là bản năng siêu tự nhiên, độc lập và không phụ thuộcvào vật chất.- Theo giáo trình Tâm lí học của Phạm Minh Hạc thì: tư duy là một quátrình tâm lí phản ánh những thuộc tính bản chất, những mối liên hệ, quan hệbên trong có tính qui luật của sự vật và hiện tượngtrong hiện thực khách quanmà trước đó chủ thể nhận thức chưa biết.- Động vật cũng có tư duy nhưng chỉ ở hình thức trực quan hành động –cấp độ thấp, không dựa trên khái niệm, ngôn ngữ như tư duy của con người.Tuy diễn đạt bằng các cách khác nhau, những quan niệm trên đã nêu lênbản chất của tư duy. Như vậy có thể hiểu: Tư duy là một quá trình nhận thứcbậc cao có ở con người, phản ánh hiện thực khách quan vào bộ não con ngườidưới dạng khái niệm, phán đoán, suy luận... Tư duy nảy sinh trong hoạt độngxã hội, bao hàm những quá trình nhận thức tiêu biểu: Phân tích, tổng hợp,trừu tượng hóa, khái quát hóa, kết quả của quá trình tư duy là sự nhận thức vềmột đối tượng nào đó ở mức độ cao hơn, sâu sắc hơn.1.2.1.2. Đặc điểm của tư duy+ Tính có vấn đề của tư duy: Tư duy chỉ nảy sinh và thực sự cần thiếttrong những tình huống có vấn đề là tình huống chứa đựng nhiệm vụ mới,những mục đích mới mà những hiểu biết đã có, những phương pháp hànhđộng cũ không đủ để giải quyết. Chủ thể phải có nhu cầu để giải quyết và cókhả năng nhận thức. Vấn đề cần giải quyết phải mang tính vừa sức.+ Tính gián tiếp: Con người sử dung ngôn ngữ và các phương tiện khácđể tư duy. Nhờ có ngôn ngữ mà con người sử dụng các kết quả nhận thức vàoquá trình tư duy để nhận thức được cái bên trong, bản chất của sự vật, hiệntượng....Nhờ có tính gián tiếp mà tư duy của con người có thể mở rộng phạmvi phân tích cả quá khứ, hiện tại và tương lai.17+ Tính trừu tượng và khái quát của tư duy: Tư duy phản ánh cái bản chấtnhất, chung cho nhiều sự vật hợp thành một nhóm, một loại, một phạm trùđồng thời trừu xuất khỏi những sự vật đó những cái cụ thể đã biết.Tư duy liên hệ chặt chẽ với ngôn ngữ: Tư duy không thể tồn tại bênngoài ngôn ngữ. Ngôn ngữ là vỏ vật chất của tư duy. Nếu không có tư duy vớinhững sản phẩm của nó thì ngôn ngũ chỉ là chuỗi âm thanh vô nghĩa.+ Tư duy có quan hệ mật thiết với nhận thức cảm tính: Tư duy phải dựatrên những tài liệu cảm tính, trên kinh nghiệm, trên cơ sở trực quan sinh động.Nhận thức cảm tính là một hâu của mối liên hệ trực tiếp giữa tư duy với hiệnthưc, là cơ sở, là chất liệu của những khái quát hiện tực theo nhóm, lớp, phạmtrù mang tính qui luật trong quá trình tư duy. Ngược lại tư duy và sản phẩmcủa nó cũng ảnh hưởng đến quá trình nhận thức cảm tính.Vì vậy, phải coi trọng và phát triển rèn luyện các thao tác tư duy cho họcsinh. Muốn kích thích tư duy học sinh phải đưa học sinh vào tình huống cóvấn đề và tổ chức cho học sinh hoạt động độc lập, sáng tạo, giải quyết tìnhhuống có vấn đề. Việc phát triển và rèn luyện các thao tác tư duy phải đượctiến hành song song và thông qua truyền thụ tri thức, phải gắn với việc traudồi ngôn ngữ, gắn liền với việc rèn luyện cảm giác, tri giác, năng lực quan sátvà trí nhớ cho học sinh.1.2.1.3. Các giai đoạn của tư duyTư duy xuất hiện như một quá trình theo qui luật diễn biến của nó. Qúatrình này có các giai đoạn kế tiếp nhau.Giai đoạn 1: Xác định vấn đề, biểu đạt nó thành nhiệm vụ tư duy. Khigặp tình huống có vấn đề, chủ thể phải ý thức được đó là tình huống có vấn đềđối với bản thân, phải phát hiện ra mâu thuẫn chứa đựng trong tình huống đó,tạo ra nhu cầu phải giải quyết vấn đề, tìm thấy tri thức đã có trong kinh18nghiệm cá nhân có liên quan đến vấn đề, sử dụng các tri thức đó vào giảiquyết vấn đề, từ đó đề ra nhiệm vụ tư duy.Giai đoạn 2: Huy động các tri thức, vốn kinh nghiệm của bản thân có liênquan đến vấn đề, làm xuất hiện trong bộ não chủ thể tư duy những mối liêntưởng xung quanh vấn đề đang cần giải quyết.Giai đoạn 3: Sàng lọc những liên tưởng, gạt bỏ những cái không cầnthiết, hình thành giả thuyết về vấn đề có thể có.Giai đoạn 4: Hình thành cách giải quyết vấn đề, nếu giả thuyết sai thì phủđịnh lại nó để hình thành gỉ thuyết mới, nếu giả thuyết được khẳng định thìchuyển sang giai đoạn 5.Giai đoạn 5: Giaỉ quyết vấn đề đi đến kết quả. Nhà tâm lí học NgaK.Plalonôp nêu lên các giai đoạn của một quá trình tư duy theo sơ đồ sau:Nhận thức vấn đềXuất hiện các liên tưởngSàng lọc liên tưởng và hìnhthành giả thuyếtKiểm tra giả thuyếtKhẳng địnhGiải quyết vấn đềPhủ định19Hoạt động tư duymớiTư duy với tư cách là một hoạt động. Hoạt động tư duy đồng thời cũng làquá trình tư duy về một khía cạnh nào đấy.1.2.1.4. Các thao tác của tư duyĐối với J. Piagie, trí tuệ có bản chất thao tác và được trẻ em xây dựngnên bằng những hành động của mình. Sự phát triển trí tuệ được hiểu là sựphát triển của hệ thống thao tác. Thao tác đó là hành động bên trong, nó đượcnảy sinh từ các hành động có đối tượng bên ngoài. Thao tác và hành động cóchung logic, tuy nhiên khác với hành động, thao tác có tính rút gọn và đốitượng của nó không phải là những sự vật có thực, mà là những hình ảnh, biểutượng có thực, mà là những hình ảnh, biểu tượng, kí hiệu.Thao tác có tínhchất thuận nghịch: Bảo tồn và có tính liên kết. Các thao tác được cấu trúcthành hệ thống nhất định (Cấu trúc thao tác), thao tác trí tuệ không có sẵntrong đầu đứa trẻ, cũng không nằm trong đối tượng khách quan mà được hìnhthành ngay trong mối tác động qua lại giữa chủ thể và đối tượng, thông quahành động.20Qúa trình tư duy được diễn ra bằng cách chủ thể tiến hành các thao tácnhất định. Có các thao tác sau: Phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa,khái quát hóa...- Phân tích là một thao tác tư duy diễn ra trong đầu chủ thể nhận thứcnhằm tách ra những thuộc tính, những bộ phận, những đặc điểm tính chất củađối tượng tư duy để nhận thức đối tượng sâu sắc hơn.Hay nói cách khác, phân tích là dùng hoạt động trí óc tác động đối tượngtư duy thành những thuộc tính, những bộ phận, những mối liên hệ, quan hệ đểnhận thức đối tượng sâu sắc hơn.Đây là quá trình tách các bộ phận của sự vật, hiện tượng tự nhiên củahiện thực với các dấu hiệu và thuộc tính của chúng cũng như các mối liênhệ và quan hệ giữa chúng theo một hướng xác định. Xuất phát từ góc độphân tích các hoạt động tư duy đi sâu vào bản chất thuộc tính của bộ phậntừ đó đi tới những giả thiết và kết luận khoa học. Trong học tập hoạt độngnày rất phổ biến- Tổng hợp là một thao tác của tư duy trong đó chủ thể dùng thao táccủa tư duy dùng trí óc gộp những thuộc tính, những thành phần của đốitượng tư duy thành môt chỉnh thể, từ đó nhận thức về đối tượng một cáchkhái quát hơn.Đây là hoạt động nhận thức phản ánh của tư duy biểu hiện trong việc xáclập tính thống nhất của các phẩm chất, thuộc tính của các yếu tố trong một sựvật nguyên vẹn có thể có được trong việc xác định phương hướng thống nhấtvà xác định các mối quan hệ, liên hệ giữa các yếu tố của sự nguyên vẹn đó,trong việc liên kết và liên hệ giữa chúng và chính vì vậy đã thu được một sựvật và hiện tượng nguyên vẹn mới.- Phân tích và tổng hợp có quan hệ mật thiết với nhau, bổ sung cho nhau.Phân tích và tổng hợp không phải là hai phạm trù riêng rẽ của tư duy. Đây làhai quá trình có liên hệ biện chứng. Phân tích để tổng hợp có cơ sở và tổng21hợp để phân tích đạt được chiều sâu bản chất hiện tượng của sự vật. Sự pháttriển của phân tích và tổng hợp là đảm bảo hình thành của toàn bộ tư duy vàcác hình thức tư duy của học sinh.- So sánh là thao tác tư duy trong đó chủ thể tư duy dùng trí óc để xácđịnh sự giống nhau và khác nhau giữa các sự vật và hiện tượng (Hoặc giữacác thuộc tính, các quan hệ các bộ phận của một số sự vật , hiện tượng). Sosánh có quan hệ chặt chẽ và dựa trên cơ sở phân tích tổng hợp.Trong hoạt động tư duy thì so sánh giữ vai trò tích cực. Việc nhận thứccủa sự vật, hiện tượng không thể có nếu không có sự tìm ra sự khác biệt sâusắc, sự giống nhau của các sự vật hiện tượng.Việc tìm ra những dấu hiệu giống nhau cũng như khác nhau giữa haisự vật hiện tượng là nội dung chủ yếu của thao tác tư duy. Cũng như thaotác phân tích và tổng hợp, thì thao tác so sánh có thể ở mức độ đơn giản(tìm tòi, thống kê, nhận xét) cũng có thể phát hiện trong quá trình biến đổivà phát triển.- So sánh là thao tác tư duy trong đó chủ thể tư duy dùng trí óc để xácđịnh sự giống nhau và khác nhau giữa sự vật, hiện tượng (hoặc giữa các thuộctính, các quan hệ các bộ phận của một số sự vật, hiện tượng). So sánh có quanhệ chặt chẽ và dựa trên cơ sở phân tích tổng hợp.Trong hoạt động tư duy thì so sánh giữ vai trò tích cực. Việc nhận thứcbản chất của sự vật hiện tượng không thể có nếu không có sự tìm ra sự khácbiệt sâu sắc, sự giống nhau của các sự vật hiện tượng.Việc tìm ra những dấu hiệu giống nhau cũng như khác nhau giữa hai sựvật hiện tượng là nội dung chủ yếu của thao tác tư duy. Cũng như thao tácphân tích và tổng hợp, thì thao tác so sánh có thể ở mức độ đơn giản (tìm tòi,thống kê, nhận xét) cũng có thể thực hiện trong quá trình biến đổi và pháttriển.22Ví dụ : Nhờ thao tác so sánh, học sinh lớp 5 nhận thức được sự giốngnhau, khác nhau khi thực hiện phép cộng (trừ) 2 số tự nhiên và cộng (trừ) 2 sốthập phânCộng (trừ) 2 số tự nhiênCộng (trừ) 2 số thập phân+ Đặt tính theo cột dọc sao cho các + Đặt tính theo cột dọc sao cho cácchữ số cùng hàng thẳng cột với nhauchữ số cùng hàng thẳng cột với nhau+ Tính từ trên xuống dưới, từ phải + Tính từ trên xuống dưới, từ phảiqua trái, thêm số phải nhớ vào hàng qua trái, thêm số phải nhớ vào hàngcao liền trước.cao liền trước.+ Kiểm tra kết quả tính.+ Đặt dấu phẩy vào tổng tìm được+ Kiểm tra kết quả tính.- Trừu tượng hóa là thao tác tư duy, trong đó chủ thể tư duy dùng tríóc gạt bỏ những thuộc tính, những bộ phận, những quan hệ,… không cần thiếtvà chỉ giữ lại những yếu tố bản chất, dấu hiệu chung đặc trưng về một đốitượng được tư duy.Ví dụ: Khi hình thành khái niệm khối hộp chữ nhật (khối lập phương)cho học sinh lớp 5 ta dùng nhiều khối hộp chữ nhật (khối lập phương) khácnhau về kích thước, màu sắc, chất liệu…giúp học sinh nhận dạng các khối,phát hiện các đặc điểm chung và riêng. Sau đó yêu cầu học sinh nêu các đặcđiểm chung của khối hộp chữ nhật (khối lập phương) đã quan sát. Để thựchiện được yêu cầu học sinh phải tiến hành thao tác tư duy trừu tượng hoá bỏqua tất cả các đặc điểm không bản chất để nêu các đặc điểm chung của cáckhối.- Khái quát hóa: là thao tác tư duy, trong đó chủ thể tư duy dùng trí ócđể bao quát một số thuộc tính chung bản chất, những mối quan hệ có tính quyluật của nhiều đối tượng khác nhau thành một nhóm hoặc một loại… Kết quả23của khái quát hóa cho nhận thức về đặc tính chung của hàng loạt sự vật, hiệntượng cùng loại.Ví dụ: Học sinh sau khi quan sát một số tính chất của các hình: hìnhvuông, hình chữ nhật, hình bình hành, học sinh khái quát hoá là:- Mọi hình vuông đều là hình chữ nhật- Mọi hình vuông đều là hình bình hành- Mọi hình chữ nhật đều là hình bình hành.Trừu tượng hoá và khái quát hoá là hai thao tác tư duy cơ bản đặc trưngcho tư duy con người. Hai thao tác tư duy này có quan hệ mật thiết với nhau,chi phối và bổ sung cho nhau. Trừu tượng hoá ở mức độ cao, lược bỏ nhữngyếu tố riêng lẻ của sự vật, hiện tượng đạt được sự khái quát hoá. Khái quáthoá chỉ thực hiện được trên cơ sở trừu tượng hoá. Các thao tác tư duy cơ bảnthường diễn ra theo một hướng thống nhất, theo cùng một chiến lược tư duydo chủ thể tư duy tiến hành, nhằm giải quyết nhiệm vụ tư duy đi đến kết quả.Trong quá trình tư duy, các thao tác tư duy có mối liên hệ mật thiết đan chéovào nhau, xen kẽ và bổ sung cho nhau chứ không phải tuân theo một trình tựmáy móc riêng lẻ. Thiếu khái quát hoá và trừu tượng hoá thì không thể lĩnhhội tốt tri thức.- Đặc biệt hoá là thao tác tư duy toán học, chuyển một khái niệm haytính chất nào đó từ ngoại diên rộng sang các đối tượng có ngoại diên hẹp hơn,chứa đựng trong tập hợp ban đầu (đặc biệt hoá ngoại diên).Ví dụ: GV đưa ra tính chất: “Trong tập các số tự nhiên N, các số có tậncùng là 5 và tổng các chữ số của số đó chia hết cho 3 thì số đó chia hết cho 3và 5”. Giáo viên yêu cầu học sinh chọn ra một số cụ thể có những đặc điểmnhư trên và kiểm tra xem nó có chia hết cho 3 và 5 không. Lúc này, học sinhđã thực hiện thao tác tư duy đặc biệt hoá.Trong dạy học toán ở tiểu học, khi hình thành tính chất của các phéptính về số tự nhiên ta thường giúp học sinh trừu tượng hoá và khái quát hoá24tính chất từ một số trường hợp cụ thể. Khi vận dụng tính chất để thực hànhtính toán thì ta thường giúp học sinh đặc biệt hoá vào trường hợp cụ thể.Ví dụ : Giải bài toán lớp 5 “Cỏ tươi chứa 55% nước, cỏ khô chứa 10%nước. Hỏi phơi 20 kg cỏ tươi ta được bao nhiêu kg cỏ khô?”Học sinh tiểu học cần thực hiện thao tác tư duy phân tích bài toán trênthành 2 bài toán đơn giản hơn là:1. Tìm lượng cỏ trong 20 kg cỏ tươi.2. Tìm số kg cỏ khô chứa lượng cỏ tính được ở bài toán 1). Đây là bàitoán tìm số thứ 2 khi biết tỉ số phần trăm và số thứ nhất.Bài toán được phân tích thành bài toán đơn giản hơn nữa là:+ Tìm tỉ số phần trăm lượng cỏ trong cỏ tươi. Đây là bài toán đơn giảngiải bằng một phép tính trừ.+ Tìm lượng cỏ trong 20 kg cỏ tươi. Đây là bài toán tìm số thứ nhất khibiết tỉ số phần trăm và số thứ hai. Để giải được bài toán. Hoc sinh phải kháiquát hóa được bài toán đưa về dạng toán đã hoc.1.2.2. Tư duy logic1.2.2.1.Khái niệm về tư duy logicLogic hay luận lí học, từ tiếng Hilạp cổ điển logos, nghĩa nguyên thủy làtừ ngữ, hoặc điều đã được nói (nhưng trong nhiều ngôn ngữ Châu Âu đã trởthành có ý nghĩa là suy nghĩ hoăc lập luận hay lí trí).Dựa trên phương diện lịch sử và phát triển tư duy, đa số các nhà nghiêncứu đều phân chia tư duy thành ba loại như sau: Tư duy trực quan hành động,tư duy hình ảnh, tư duy trừu tượng (hay còn gọi là tư duy logic).Tư duy logic còn được các nhà nghiên cứu giáo dục gọi với cái tên kháclà tư duy trừu tượng, tư duy lí luận hay tư duy lí thuyết. Tư duy trừu tượngphản ánh những qui luật, những mối liên hệ bản chất mà nhận thức cảm tínhcũng như các loại tư duy khác không phản ánh được. Trình độ tư duy trừutượng càng cao thì con người càng có tư duy thâm nhập vào các sự vật, hiện25

Tài liệu liên quan

• Rèn luyện kỹ năng tiền chứng minh cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học các yếu tố hình học
  • 27
  • 968
  • 4
• Rèn luyện tư duy logic cho học sinh tiểu học qua việc giải các bài toán chuyển động đều
  • 45
  • 1
  • 4
• Rèn luyện tư duy logic cho học sinh các lớp 4, 5 thông qua việc giải toán có lời văn
  • 121
  • 2
  • 15
• Rèn luyện và phát triển tư duy logic cho học sinh tiểu học qua các bài toán chuyển động đều
  • 48
  • 1
  • 7
• Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập có nội dung hình học để bước đầu rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5
  • 122
  • 1
  • 5
• Rèn luyện tư duy hàm cho học sinh lớp 12 THPT thông qua bài toán tìm giá trị lớn nhất (GTLN), giá trị nhỏ nhất (GTNN)
  • 16
  • 757
  • 2
• Giáo dục giá trị sống cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học môn đạo đức
  • 119
  • 2
  • 24
• Rèn luyện tư duy logic cho học sinh các lớp 4, 5 thông qua việc giải toán có lời văn
  • 122
  • 3
  • 36
• Rèn luyện tư duy lôgic cho học sinh trung học phổ thông thông qua dạy học giải toán tìm giá trị lớn nhất giá trị nhỏ nhất
  • 138
  • 1
  • 14
• Rèn luyện tư duy logic cho học sinh tiểu học qua việc giải các bài toán chuyển động đều
  • 46
  • 836
  • 2

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về

(866 KB - 136 trang) - Rèn luyện tư duy logic cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học môn toán Tải bản đầy đủ ngay ×