Sắc Phấn Thái đặc Biệt ở Trên đồ Sứ Cổ Của Trung Hoa

Loại hình men phấn thái 粉彩 trên đồ sứ cổ Trung Hoa được cho là xuất hiện vào năm Khang Hi thứ 52 (1713). Phương Tây hay dùng thuật ngữ famille–rose để gọi dòng đồ sứ này. Nhưng nếu được chuyển ngữ sang tiếng Việt, famille–rose thành “toàn hồng”, thì hoàn toàn không rõ nghĩa so với bản chất của kỹ thuật này. Trong kỹ thuật chế tác đồ sứ men phấn thái, trước hết phôi đã có men áo (dứu 釉 – e. glaze) và được nung lần đầu, rồi các đường nét của hình mới được vẽ lên. Sau đó cả phần nền và hình được được phủ men (e. enamel) loại pha lê bạch 玻璃白 (tức thạch tín – e. arsenic có pha trộn thêm chì, kali) và vẽ các chất men màu. Loại hình men phấn thái có liên hệ với loại hình men pháp lang thái 琺瑯彩, do cũng sử dụng pha lê bạch, mà sau khi nung chảy sẽ cho lớp men trắng đục không thấu quang. Với men phấn thái, pha lê bạch khi bị nung chảy sẽ hòa với các men màu, các màu sẽ bị phấn hóa 粉 化. Kết hợp với kỹ thuật vẽ, sẽ có sự chuyển tiếp màu sắc và độ đậm nhạt rất linh hoạt, cho phép thể hiện được nhiều đề tài hoa mỹ. Cũng bởi thế mà phấn thái còn được gọi là nhuyễn thái 软 彩. Ngoài ra sau khi nung lại hoàn thiện (ở nhiệt độ 600 – 900 độ) sẽ thấy bờ cong của men ở giữa chỗ các nét – men màu tiếp giáp nhau. Kỹ thuật này khác và công phu hơn lối vẽ hình nhiều màu đơn sắc trên men như kiểu ngũ thái 五彩, đấu thái 斗彩, cũng khác với lối vẽ nung ba lần men dương thái 洋彩 cầu kỳ hơn. Tuy nhiên liên kết giữa men màu và phôi sẽ bền.

Đồ sứ men phấn thái được chế tác từ thời Khang Hi liên tục cho đến thời Tuyên Thống (1908-1911), ngày nay đều có thể xem là cổ vật. Ngoài giá trị lịch sử nhất định, đa phần đều mang tính thẩm mỹ cao về họa pháp bởi sự công phu về tạo hình cũng như sự khéo léo gia giảm các hỗn hợp men màu trước khi nung. Rõ ràng hiện tại cũng còn có sự hiện diện của đồ sứ dùng kỹ thuật men phấn thái nhưng không cổ (vì mới được chế tạo theo kỹ thuật men màu kiểu xưa), và đồ sứ giả men phấn thái đồng thời giả cổ.

Người chơi cổ ngoạn ở Việt Nam quan tâm đến đồ sứ cổ, nếu không đủ thông tin cũng như không có điểu kiện tiếp xúc với những món cổ vật thật sự giá trị, sẽ rất có thể sa vào tình huống, hoặc là phải nghe ca ngợi tất tật những gì được cho là gắn với nghề gốm sứ Trung Hoa, hoặc bị cường điệu về giá trị của những vật phẩm đã sưu tầm, hoặc tệ hơn là vướng phải những món chỉ là ngụy phẩm. Còn người Trung Hoa thì vẫn luôn hoan hỉ, vì rõ ràng có khả năng để chi phối được thị trường cổ vật trong lĩnh vực gốm sứ, hay ít ra là cũng quảng bá phần nào đặc trưng văn hóa của mình. Tuy nhiên vấn đề đó hơi xa quá so với mục tiêu kỹ thuật của ghi chép này, nên để kết thúc, ta thử xem hình ảnh vài món phấn thái kinh điển: chiếc bình vẽ ngàn hoa (mille fleurs) trong sưu tập Grandidier, bảo tàng Guimet và hộp nhỏ mang hiệu đề Đại Nhã Trai, vật dụng vốn của Từ Hi thái hậu, hiện vật của Bảo tàng cố cung Đài Loan.

(1) 

(2) 

^ Hình 1, 2: Hộp men phấn thái, hiện vật ở Bảo tàng cố cung, Đài Loan [nguồn ảnh: http://masterpieces.asemus.museum]

(3) 

^ Hình 3: Bình “mille fleurs”, hiện vật của Bảo tàng Guimet [nguồn ảnh: http://www.guimet.fr%5D

(4) 

(5) 

(6) 

(7) 

^ Hình 4, 5, 6, 7: Chi tiết bình “ngàn hoa” [ảnh: Dalbera J. P.]