Số La Mã – Wikipedia Tiếng Việt

Bài viết này cần thêm chú thích nguồn gốc để kiểm chứng thông tin. Mời bạn giúp hoàn thiện bài viết này bằng cách bổ sung chú thích tới các nguồn đáng tin cậy. Các nội dung không có nguồn có thể bị nghi ngờ và xóa bỏ. (Tìm hiểu cách thức và thời điểm xóa thông báo này)

Hệ đếm
Hệ đếm Hindu - Ả Rập
Tây Ả Rập Đông Ả Rập Bengali Gurmukhi Ấn Độ Sinhala Tamil Bali Miến Điẹn Dzongkha Gujarat Java Khmer Lào Mông Cổ Thái Lan
Đông Á
Trung Quốc Tô Châu Phúc Kiến Nhật Bản Triều Tiên Việt Nam Thanh đếm
Chữ cái
Abjad Armenia Āryabhaṭa Kirin Ge'ez Gruzia Hy Lạp Do Thái La Mã
Trước đây
Aegea Attica Babylon Brahmi Ai Cập Etrusca Inuit Kharosthi Maya Muisca Quipu Prehistoric
Cơ số
2 3 4 5 6 8 10 12 16 20 60
Non-standard positional numeral systems
Bijective numeration (1) Signed-digit representation (Balanced ternary) factorial negative Complex-base system (2i) Non-integer representation (φ) mixed
Danh sách hệ đếm
x t s

Số La Mã hay chữ số La Mã là hệ thống chữ số cổ đại, dựa theo chữ số Etruria. Hệ thống này dựa trên một số ký tự Latinh nhất định được coi là chữ số sau khi được gán giá trị.[1] Hệ thống chữ số La Mã dùng trong thời cổ đại và đã được người ta chỉnh sửa vào thời Trung Cổ để biến nó thành dạng mà chúng ta sử dụng ngày nay.

Số La Mã được sử dụng phổ biến ngày nay trong những bản kê được đánh số (ở dạng sườn bài), mặt đồng hồ, những trang nằm trước phần chính của một quyển sách, tam nốt hợp âm trong âm nhạc phân tích, việc đánh số ngày ra mắt của phim, những lãnh đạo chính trị tiếp nối nhau, hoặc trẻ em trùng tên, và việc đánh số cho một số hoạt động nào đó, như là Thế vận hội Olympic và giải Super Bowl.

Cách viết

[sửa | sửa mã nguồn]

Có bảy chữ số La Mã cơ bản[2][3]:

Ký tự	Giá trị
I	1
V=U	5
X	10
L	50
C	100
D	500
M	1000

Nhiều ký hiệu có thể được kết hợp lại với nhau để chỉ các số với các giá trị khác chúng. Thông thường người ta quy định các chữ số I, X, C, M, không được lặp lại quá 3 lần liên tiếp; các chữ số V, L, D không được lặp lại quá 1 lần. Chính vì thế mà có 6 số đặc biệt được nêu ra trong bảng sau:

Ký tự	Giá trị
IV	4
IX	9
XL	40
XC	90
CD	400
CM	900

Người ta dùng các chữ số I, V, X, L, C, D, M, và các nhóm chữ số IV, IX, XL, XC, CD, CM để viết số La Mã. Tính từ trái sang phải giá trị của các chữ số và nhóm chữ số giảm dần. Một vài ví dụ:

• III hay iii cho 3
• VIII hay viii cho 8
• XXXII hay xxxii cho 32
• XLV hay xlv cho 45

I chỉ có thể đứng trước V hoặc X, X chỉ có thể đứng trước L hoặc C, C chỉ có thể đứng trước D hoặc M.

Đối với những số lớn hơn (4000 trở lên), một dấu gạch ngang được đặt trên đầu số gốc để chỉ phép nhân cho 1000:

• V cho 5000
• X cho 10.000
• L cho 50.000
• C cho 100.000
• D cho 500.000
• M cho 1.000.000

Đối với những số rất lớn thường không có dạng thống nhất, mặc dù đôi khi hai gạch trên hay một gạch dưới được sử dụng để chỉ phép nhân cho 1.000.000. Điều này có nghĩa là X gạch dưới (X) là mười triệu.

Số La Mã

[sửa | sửa mã nguồn]

Chữ số La Mã vẫn tiếp tục được sử dụng cho đến khi đế chế La Mã suy tàn và cho đến thế kỉ 14 thì nó đã không còn được sử dụng rộng rãi bởi tính tiện dụng của chữ số Ả Rập (được tạo thành bởi các số từ 0 đến 9), tuy nhiên nó vẫn còn được sử dụng trong việc đánh số trên mặt đồng hồ, âm nhạc, các sự kiện lớn và đánh dấu thứ tự những người lãnh đạo chính trị.

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Chữ số Ả-rập
• Chữ số Trung Quốc

1. ^ Gordon, Arthur E. (1982). Illustrated Introduction to Latin Epigraphy. Berkeley: University of California Press. ISBN 0520050797. Alphabetic symbols for larger numbers, such as Q for 500,000, have also been used to various degrees of standardization.
2. ^ Dela Cruz, M. L. P.; Torres, H. D. (2009). Number Smart Quest for Mastery: Teacher's Edition. Rex Bookstore, Inc.
3. ^ Martelli, Alex; Ascher, David (2002). Python Cookbook. O'Reilly Media Inc.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Số La Mã.

• Online Converter Lưu trữ 2007-01-04 tại Wayback Machine for Decimal/Roman Numerals (JavaScript, GPL)
• Web Based Converter - Decimal to Roman Numerals
• Roman Numeral Conversion Exercises (Java)
• Why do clocks with Roman numerals use "IIII" instead of "IV"?: FAQ #1
• "Romance in Numbers" by Paul Niquette
• Conversion algorithm and demonstration program (wikipedia) Lưu trữ 2008-04-30 tại Wayback Machine

x t s Danh sách hệ chữ viết
Tổng quan Lịch sử chữ viết Grapheme Danh sách Danh sách hệ chữ viết Không được mã hóa Nhà phát minh Ngôn ngữ theo hệ thống chữ viết / Ngôn ngữ theo tài khoản viết đầu tiên
Loại Abjad Chữ số Aram Hatran Ả Rập Chữ tượng hình Ai Cập Hebrew Ashuri Cursive Rashi Solitreo Tifinagh Mani Nabataean Bắc Ả Rập cổ Pahlavi Pegon Phoenicia Paleo-Hebrew Chữ tốc ký Pitman Proto-Sinai Psalter Punic Samaritan Nam Ả Rập cổ Zabur Musnad Sogdia Syriac ʾEsṭrangēlā Serṭā Maḏnḥāyā Chữ tốc ký Teeline Ugaritic Abugida Brahmic Phía Bắc Assam Bengali Bhaiksuki Bhujimol Brāhmī Devanāgarī Dogri Gujarati Gupta Gurmukhī Kaithi Kalinga Karani Khojki Khudabadi Laṇḍā Lepcha Limbu Mahajani Meitei Modi Multani Nagari Nandinagari Odia ʼPhags-pa Pracalit (Newar) Ranjana Sharada Siddhaṃ Soyombo Sylheti Nagri Takri Tây Tạng Uchen Umê Tirhuta Tocharian Zanabazar Marchen Marchung Pungs-chen Pungs-chung Drusha Phía Nam Ahom Bali Batak Baybayin Bhattiprolu Buhid Myanmar Chakma Chăm Grantha Goykanadi Hanunuo Java Kadamba Kannada Karen Kawi Khmer Kulitan Lanna Lào Leke Lontara Makassar Malayalam Maldives Dhives Akuru Eveyla Akuru Môn (Chữ Môn cổ) Tày Lự mới Pallava Pyu Rejang Rencong Saurashtra Shan Sinhala Sudan (Tiếng Sudan cổ) Tagbanwa Tai Le Tai Nham Tai Viet Tamil Tamil-Brahmi Telugu Thái Tigalari Vatteluttu Kolezhuthu Malayanma Khác Tốc ký Boyd Canada Hợp nhất Blackfoot Déné Fox I Geʽez Gunjala Gondi Japanese Braille Jenticha Kharosthi Mandombe Masaram Gondi Meroitic Miao Mwangwego Pahawh Hmông Sorang Sompeng Thaana Thomas Natural Shorthand Warang Citi Bảng chữ cái Tuyến tính Abkhaz Adlam Armenian Avestan Avoiuli Bassa Vah Borama Carian Albania Kavkaz Coelbren Coorgi–Cox alphabet Copt Kirin Deseret Chữ tốc ký Duployan Chinook writing Early Cyrillic Eclectic shorthand Elbasan Etruscan Evenki Fox II Fraser Gabelsberger shorthand Garay Gruzia Asomtavruli Nuskhuri Mkhedruli Glagolitic Gothic Gregg shorthand Hy Lạp Greco-Iberian alphabet Hangul Hanifi IPA Jenticha Kaddare Kayah Li Klingon Latinh Beneventan Blackletter Carolingian minuscule Fraktur Gaelic Insular Kurrent Merovingian Sigla Sütterlin Tironian notes Visigothic Luo Lycian Lydian Mãn Châu Mandaic Medefaidrin Molodtsov Mông Cổ Mru Neo-Tifinagh N'Ko Ogham Oirat Ol Chiki Hungary cổ Ý cổ Permic cổ Orkhon Duy Ngô Nhĩ cổ Osage Osmanya Pau Cin Hau Runic Anglo-Saxon Cipher Dalecarlian Elder Futhark Younger Futhark Gothic Marcomannic Medieval Staveless Sidetic Shavian Somali Sorang Sompeng Tifinagh Tolong Siki Vagindra Việt Nam Visible Speech Vithkuqi Wancho Warang Citi Zaghawa Phi tuyến Braille Do Thái Hàn Quốc Cờ hàng hải Mã Morse New York Point Semaphore Flag semaphore Moon type Chữ tượng hình Adinkra Aztec Blissymbol Đông Ba Ersu Shaba Emoji IConji Isotype Kaidā Míkmaq Mixtec New Epoch Notation Painting Nsibidi Ojibwe Hieroglyphs Siglas poveiras Testerian Yerkish Zapotec Văn tự ngữ tố Chinese family of scripts Chữ Hán Giản thể Phồn thể Giáp cốt văn Kim văn Triện thư Đại triện Tiểu triện Điểu trùng triện Hanja Idu Kanji Chữ Nôm Sawndip Dựa trên chữ Hán Chữ Nôm Jurchen Đại Khitan Tangut Zhuang Chữ hình nêm Akkadian Assyrian Elamite Hittite Luwian Chữ hình nêm Một số âm tượng hình khác Anatolia Bagam Cretan Isthmian Maya Proto-Elamite Di (cổ điển) Phụ âm tượng hình Demotic Hieratic Chữ tượng hình Chữ số Ấn Độ-Ả Rập Abjad Attic (Hy Lạp) Muisca La Mã Bán âm tiết Đầy đủ Celtiberia Đông Bắc Iberia Đông Nam Iberia Khom Dư thừa Espanca Pahawh Hmông Tiểu Khitan Tây Nam Paleohispanic Chú âm phù hiệu Chữ tượng thanh âm tiết Afaka Bamum Bété Byblos Canadian Aboriginal Cherokee Cypriot Cypro-Minoan Ditema tsa Dinoko Eskayan Geba Great Lakes Algonquian Iban Kana Hiragana Katakana Man'yōgana Hentaigana Sogana Jindai moji Kikakui Kpelle Linear B Linear Elamite Lisu Loma Nữ thư Nwagu Aneke script Chữ hình nêm Ba Tư cổ Chữ hình nêm Vai Woleai Di (hiện đại) Yugtun

x t s Chủ đề La Mã cổ đại
Đặc điểm chính Thời gian biểu
Lịch sử	Thành lập Chế độ quân chủ Chế độ cộng hòa Đế quốc (Thời gian biểu) Nguyên thủ Chuyên chế Suy yếu Sụp đổ Đế quốc phía Tây / Đế quốc phía Đông
Hiến chính	Lịch sử Vương quốc Cộng hòa Đế quốc Hậu Đế quốc Viện nguyên lão Hội đồng lập pháp Curia Centurion Bộ lạc Plebeia Quan tòa hành pháp
Chính quyền	Curia Forum Cursus honorum Collegiality Hoàng đế Legatus Dux Officium Praefectus Vicarius Nhị thập lục nhân đoàn Vệ sĩ La Mã Magister militum Thống soái Thủ tịch nguyên lão Đại tư tế Augustus Caesar Tứ đầu chế Giai cấp quý tộc Giai cấp bình dân Tỉnh
Quan chức	Thông thường Quan bảo dân Quan coi quốc khố Thị chính quan Pháp quan Chấp chính quan Giám sát Promagistrate Tổng đốc Đặc biệt Độc tài Magister Equitum Decemviri Consular Tribune Tam hùng Rex Interrex
Luật pháp	Mười hai bảng Tổ tông thành pháp Quyền công dân La Mã Uy quyền Đế quyền Địa vị pháp lý Kiện tụng
Quân sự	Biên giới Tổ chức Cấu trúc Chiến dịch Chi phối chính trị Chiến thuật Kĩ thuật xây dựng Phòng tuyến và thành lũy Castra Kĩ thuật Quân đội Quân đoàn Chiến thuật bộ binh Trang bị cá nhân Thiết bị vây hãm Hải quân Hạm đội Quân trợ chiến Huy chương và trừng phạt Hippika gymnasia Võ sĩ giác đấu
Kinh tế	Nông nghiệp Phá rừng Thương mại Tài chính Tiền tệ Tiền tệ thời cộng hòa Tiền tệ thời đế quốc SPQR
Kỹ thuật	Bàn tính Chữ số Kĩ thuật xây dựng dân sự Kĩ thuật xây dựng quân sự Kĩ thuật quân sự Đường ống dẫn nước Cầu Những chiếc cầu sông Rhine của Caesar Circus Bê tông Forum Luyện kim Đường sá Vệ sinh Thermae
Văn hóa	Kiến trúc Nghệ thuật Tắm rửa Lịch Trang phục Trang điểm Nấu nướng Đầu tóc Giáo dục Thơ văn Âm nhạc Thần thoại Tôn giáo La Mã hóa Tình dục Nhà hát Rượu
Xã hội	Quý tộc Bình dân Xung đột giai cấp Secessio plebis Tầng lớp kỵ sĩ Gens Bộ lạc Cách đặt tên Phụ nữ Hôn nhân Nô lệ Bagaudae
Ngôn ngữ(Latin)	Lịch sử Bảng chữ cái Nhóm ngôn ngữ Rôman Phiên bản Cổ Cổ điển Thông tục Muộn Trung Cổ Phục Hưng Mới Đương đại Giáo hội
Tác giả	Apuleius Caesar Catullus Cicero Ennius Horatius Juvenalis Livius Lucanus Lucretius Martialis Ovidius Petronius Plautus Plinius Già Plinius Trẻ Propertius Quintilianus Sallustius Seneca Statius Suetonius Tacitus Terentius Tibullus Varro Vergilius Vitruvius
Danh sách	Chiến tranh Trận chiến Tướng lĩnh Quân đoàn Hoàng đế Nhà địa lý Thể chế Luật pháp Chấp chính quan Những phụ nữ nổi bật
Thành phố	Alexandria Antioch Aquileia Berytus Bononia Carthage Constantinopolis Eboracum Leptis Magna Londinium Lutetia Mediolanum Pompeii Ravenna Roma Smyrna Vindobona Volubilis
Chủ đề khác	Tiểu thuyết lấy bối cảnh ở La Mã cổ đại Phim Video game
Chủ đề

Bảng chữ cái Latinh x t s
Bảng chữ cái chữ Quốc ngữ
Aa	Ăă	Ââ	Bb	Cc	Dd	Đđ	Ee	Êê	Gg	Hh	Ii	Kk	Ll	Mm	Nn	Oo	Ôô	Ơơ	Pp	Qq	Rr	Ss	Tt	Uu	Ưư	Vv	Xx	Yy
Bảng chữ cái Latinh cơ bản của ISO
Aa	Bb	Cc	Dd	Ee	Ff	Gg	Hh	Ii	Jj	Kk	Ll	Mm	Nn	Oo	Pp	Qq	Rr	Ss	Tt	Uu	Vv	Ww	Xx	Yy	Zz
Xem thêm
Biến thể Chữ số Cổ tự học Danh sách các chữ cái Dấu câu Dấu phụ ISO/IEC 646 Lịch sử Unicode

Tiêu đề chuẩn	NKC: ph1080890