Soạn Bài đất Nước (nguyễn Khoa điềm) - Dàn ý, Sơ đồ Tư Duy, Bài ...

Tổng quát nội dung có trong bài viết

Toggle

• 1. Hướng dẫn phân tích bài thơ “Đất nước” – Nguyễn Khoa Điềm.
  • 1.1 Phân tích yêu cầu đề bài
  • 1.2. Hệ thống luận điểm trong bài
• 2. Lập dàn ý phân tích bài thơ
  • 2.1. Mở bài
  • 2.2. Thân bài
    • Luận điểm 1: Cảm nhận về đất nước từ nhiều phương diện qua góc nhìn của tác giả.
    • Luận điểm 2: Tư tưởng cốt lỗi Đất nước của nhân dân
  • 2.3. Kết bài
• 3. Sơ đồ tư duy bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
  • 3.1. Sơ đồ tư duy tác giả soạn bài thơ “Đất Nước” – Nguyễn Khoa Điềm
  • 3.2. Sơ đồ tư duy soạn bài thơ “Đất Nước” – khái quát tác phẩm
  • 3.3. Sơ đồ tư duy soạn bài “Đất Nước” – đất nước có từ bao giờ
  • 3.4. Sơ đồ tư duy soạn bài “Đất Nước” – ai đã làm nên đất nước
• Một số bài viết phân tích bài thơ ” Đất Nước” hay để các bạn tham khảo
  • Bài văn phân tích tác phẩm Đất Nước Nguyễn Khoa Điềm
  • Bài văn phân tích bài thơ Đất Nước Nguyễn Khoa Điềm
  • Phân tích bài thơ đất nước tác giả nguyễn khoa điềm

5/5 - (2 bình chọn)

Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm là một trong những tác phẩm quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp 12. Bài viết dưới đây sẽ giúp các em củng cố, mở rộng thêm vốn hiểu biết về tác phẩm thông qua những phân tích chi tiết, các em sẽ thấy được những cảm nhận mới mẻ về đất nước của nhà thơ trên nhiều phương diện và cảm nhận được tư tưởng “Đất nước của nhân dân” trong từng câu thơ.

Tham khảo thêm:

• Chi tiết: Soạn bài đất nước

1. Hướng dẫn phân tích bài thơ “Đất nước” – Nguyễn Khoa Điềm.

Đề bài: Phân tích bài “Đất nước” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm

1.1 Phân tích yêu cầu đề bài

• Yêu cầu về nội dung: phân tích nội dung, tính nghệ thuật của bài thơ.
• Phạm vi tư liệu, dẫn chứng: các câu văn, từ ngữ, hình ảnh, chi tiết… tiêu biểu có trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
• Phương pháp lập luận chính trong bài: Phân tích.

1.2. Hệ thống luận điểm trong bài

• Luận điểm 1: Cảm nhận về đất nước từ nhiều phương diện qua góc nhìn của tác giả.
• Luận điểm 2: Tư tưởng cốt lỗi Đất nước của nhân dân.

2. Lập dàn ý phân tích bài thơ

2.1. Mở bài

Giới thiệu sơ qua về tác giả, tác phẩm:

• Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ lớn lên trong những ngày tháng hòa bình và trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, ông là đại diện tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ những năm chống Mĩ.
• Bài thơ Đất nước được trích trong bản trường ca Mặt đường khát vọng, đây là một bài thơ có chất triết lí sâu sắc, đã thể hiện tư tưởng “Đất nước của nhân dân”, thức tỉnh các lớp thanh niên, tuổi trẻ thành thị miền Nam xuống đường đấu tranh.

2.2. Thân bài

Luận điểm 1: Cảm nhận về đất nước từ nhiều phương diện qua góc nhìn của tác giả.

• Lí giải cội nguồn của Đất nước trên phương diện lịch sử, văn hoá dân tộc.
  • “Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi”: Đất nước đã có từ bao đời.
  • “ngày xửa ngày xưa” gợi nhớ đến câu mở đầu trong các câu chuyện dân gian.
  • “miếng trầu” tục ăn trầu của người Việt Nam và truyện cổ tích trầu cau
  • “tóc mẹ thì bới sau đầu” nhắc đến thói quen búi tóc của những người phụ nữ Việt Nam

=> Đất nước đã gắn liền với những truyền thống văn hoá, quá trình hình thành lên phong tục tập quá

• • “Thương nhau bằng gừng cay muối mặn” truyền thống yêu thương nhau của dân tộc.
  • “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương” Đất nước lớn lên cùng quá trình lao động sản xuất.

=> Đất nước bắt nguồn từ những điều bình dị và gần gũi nhất trong đời sống của mỗi con người Việt Nam từ xa xưa mà không hề xa xôi, trừu tượng.

• Cảm nhận về Đất nước từ nhiều phương diện
  • Về thời gian:
    • Dài “đằng đẵng” từ thuở xa xưa, được gắn liền với truyền thuyết các dân tộc anh em cùng chung con Rồng, cháu Lạc cùng với truyền thuyết dựng nước của vua Hùng.
    • Trong hiện tại: đất nước có trong tấm lòng của mỗi con người, mỗi người đều được thừa hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự gắn kết giữa mỗi con người đất nước sẽ nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó chính là sự gắn kết giữa cái riêng và cái chung.
    • Trong tương lai sau này: thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa”, “đến những ngày tháng mơ mộng”, đất nước sẽ trường tồn và bền vững.

=> Đất nước được cảm nhận trong suốt chiều dài thời gian lịch sử từ quá khứ đến hiện tại và tương lai.

• • Về không gian:
    • “Đất / nước“: hai yếu tố được tách riêng để suy tư một cách sâu sắc hơn.
    • “nơi anh đến trường”, “nơi em tắm”, “nơi em đánh rơi… thương thầm” : đó là nơi sinh sống của mỗi người (sinh ra, lớn lên, đi học và trưởng thành tới những rung động đầu đời..)
    • “nơi con chim phượng hoàng”, “nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi” : Là núi, là sông, là rừng, là biển
    • “ là nơi dân mình đoàn tụ…” : là không gian sinh sống của dân tộc qua bao thế hệ

Luận điểm 2: Tư tưởng cốt lỗi Đất nước của nhân dân

• Thiên nhiên địa lí của đất nước không những chỉ là sản phẩm của tạo hóa mà nó được hình thành từ phẩm chất và số phận của mỗi con người, là một phần máu thịt và tâm hồn.
  • Nhờ tình nghĩa yêu thương và thủy chung mà tạo ra “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”
  • Nhờ tinh thần bất khuất của những anh hùng trong quá trình xây dựng đất nước mà có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.
  • Nhờ truyền thống hiếu học mà có được những “núi Bút non Nghiên”
• Nhân dân ta làm nên líijch sử 4000 năm:
  • Họ là những người con trai, con gái rất bình dị nhưng luôn thường trực tình yêu nước dồi dào.
  • Nhà thơ nhấn mạnh đến những con người vô danh đã làm nên lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi cá nhân, mỗi con người với lịch sử dân tộc.
• Nhân dân đã tạo ra và gìn giữ những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: đó là văn hóa “truyền hạt lúa”, “truyền giọng nói”, “truyền lửa”, “gánh theo tên xã, tên làng”,… từ đó xây dựng lên nền móng phát triển đất nước lâu bền.
• Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng đã bao trùm cả đoạn trích: “đất nước này là đất nước của nhân dân đất nước của ca dao thần thoại”, nó được thể hiện qua tâm hồn con người: biết yêu thương, biết quý trọng tình nghĩa và biết chiến đấu vì đất nước.

2.3. Kết bài

• Khái quát giá trị nội dung bài thơ: Đất nước được cảm nhận từ nhiều phương diện, qua cái nhìn mới mẻ về đất nước với tư tưởng cốt lõi là tư tưởng đất nước của nhân dân. Đồng thời nêu lên trách nhiệm của các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ, thanh niên với đất nước mình
• Tổng kết về giá trị nội dung nghệ thuật trong bài.

3. Sơ đồ tư duy bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

3.1. Sơ đồ tư duy tác giả soạn bài thơ “Đất Nước” – Nguyễn Khoa Điềm

3.2. Sơ đồ tư duy soạn bài thơ “Đất Nước” – khái quát tác phẩm

3.3. Sơ đồ tư duy soạn bài “Đất Nước” – đất nước có từ bao giờ

3.4. Sơ đồ tư duy soạn bài “Đất Nước” – ai đã làm nên đất nước

Một số bài viết phân tích bài thơ ” Đất Nước” hay để các bạn tham khảo

Bài văn phân tích tác phẩm Đất Nước Nguyễn Khoa Điềm

(Bài văn mẫu số 1)

Đất nước – đề tài muôn thuở trong thơ văn Việt Nam. Chúng ta đã bắt gặp một đất nước chìm trong đau thương, mất mát qua thơ của Hoàng Cầm, gặp một đất nước đang đổi mới từng ngày qua thơ của Nguyễn Đình Thi. Nhưng có lẽ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm là đất nước được nhìn từ nhiều khía cạnh, đầy đủ và trọn vẹn nhất. Hình ảnh đất nước từ khi được sinh ra cho tới khi phải trải qua bao nhiêu sóng gió chiến tranh được tái diễn sinh động qua hồn thơ tinh tế và phóng khoáng của Nguyễn Khoa Điềm.

Nhà thơ đã nhìn đất nước từ nhiều khía cạnh, trải qua biết bao nhiêu thăng trầm của lịch sử. Đất nước là tên gọi vô cùng thiêng liêng, bình dị nhưng chất chứa bao nhiêu ngọn nguồn cảm xúc của chính tác giả.

Bài thơ được mở đầu bằng những câu thơ nhẹ nhàng, tinh tế đưa người đọc trở về với những ngày đầu thở mới khai sinh:

“Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi

Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa mẹ…” thường hay kể

Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre đánh giặc”

Đất nước được hiện lên qua những câu thơ thật bình dị mà gần gũi, nó không phải là một khái niệm nào đó trừu tượng mà là một khái niệm hiện hữu trong cuộc sống hằng ngày của mỗi chúng ta. Tác giả đã sử dụng từ “khi” để đánh dấu sự ra đời của khái niệm “đất nước”. Từ khi mỗi chúng ta được sinh ra thì đất nước đã có rồi. Sau câu thơ ấy, tác giả mới bắt đầu lí giải nguồn gốc của đất nước mà mỗi người chúng ta đều mong muốn hiểu thấu được. Giọng thơ dịu nhẹ, ngọt ngào đưa người đọc về với những “ngày xửa ngày xưa”. Đó như là một nốt nhạc của quá khứ trở về trong suy nghĩ của mỗi con người. Từ “ngày xửa, ngày xưa” đánh dấu điều gì đó từ xa xưa, rất xưa, mà không xác định thời gian cụ thể, chỉ biết rằng nó đã có từ rất lâu đời. Đất nước đồng thời đượchình thành từ khi dân ta biết đánh giặc, là những con người đó đã làm nên đất nước… Đất nước còn gắn liền với hình ảnh cuộc sống bình dị, thân quen của những người nông dân Việt Nam. Không chỉ dừng lại ở đó, đất nước còn được lý giải là thành quả của chính công cuộc lao động để xây dựng và phát triển:

“Cái kèo cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng

Đất nước có từ ngày đó”

Một dụng cụ được tạo ra trong cuộc sống để phục vụ cho sản xuất cũng như sinh hoạt của mọi người như “kèo, cột” đều đã gắn bó với lịch sử ra đời của đất nước. Rất bình dị và chân thực nhưng nó như là một sự giải thích đúng đắn. 

Nguyễn Khoa Điềm như dẫn dụ người đọc đi vào những cung bậc tình cảm khác nhau của đất nước, đó là chuyện tình yêu đôi lứa e ấp nhưng tha thiết và mặn nồng

“Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất nước là nơi ta hò hẹn

Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”

Đất nước không chỉ hiển lên trong không gian văn hóa, phong tục tập quán của con người Việt mà còn hiện hữu trong những tình yêu lứa đôi mặn nồng, tha thiết nhất. Tác giả đã cắt nghĩa hai từ “đất nước” thành hai từ riêng “đất” và “nước” để lí giải ý nghĩa cụ thể của từng từ. Đây được coi là sự tinh tế và đầy thi vị của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm. Nhưng dù được tách ra nhưng đất nước vẫn là một khái niệm trọn vẹn và đầy ý nghĩa.

Đất nước còn được mở ra theo chiều dài của lịch sử dân tộc và chiều dài của không gian văn hóa, của những con người vẫn đang còn trằn trọc tha thiết đi tìm hình bóng của quê hương. Đất nước được hình thành lên từ những câu chuyện xa xưa, từ những điển tích điển cố mà người đời sau vẫn còn luôn nhắc nhở nhau. Hình ảnh, “núi bà Đen, bà Điểm”, “con chim phượng hoàng”, “Lạc Long Quân Âu Cơ” chính là những minh chứng cho sự phát triển nhiều thăng trầm nhưng rất đáng tự hào của chúng ta. Nhớ về cội nguồn quê hương, nhớ về những ngày vất vả chính là đạo lí, là truyền thống “uống nước nhớ nguồn” mãnh liệt của nhân dân ta.

Đất nước còn là sự tiếp nối truyền thống trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm:

“Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau”

Trong sự hình thành và phát triển thì bề dày văn hóa lịch sử ngày càng được khẳng định hơn. Những con người đã ngã xuống hi sinh vì đất nước, những con người mà thế hệ mai sau cần cố gắng gìn giữ và phát huy truyền thống tốt đẹp đó.

Nhà thơ đã có cái nhìn đa chiều về đất nước từ những khía cạnh đời thường, khía cạnh lịch sử, không gian và thời gian mang đến cho người đọc sự nhận thức đúng đắn nhất về đất nước mà chúng ta đang sống và cống hiến.

Hơn hết ông còn khẳng định:

“Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần đất nước”

Có thể nói đất nước đã đi sâu, in hằn vào máu thịt của mỗi con người, nhắc nhở trách nhiệm và nghĩa vụ của tất cả chúng ta về công cuộc xây dựng, bảo vệ sự vững mạnh của đất nước này.

Đất nước còn được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm lũy thành một khái niệm sâu sắc:

“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha

Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”

Một quan niệm sâu sắc và giàu giá trị nhân sinh quan đã khiến cho người đọc không thể phủ nhận về sự tồn tại của đất nước là một thực tế. Đất nước còn là biểu tượng cho lòng thành kính, sự biết ơn tới những người đã ngã xuống hi sinh vì hòa bình, tự do cho hôm nay:

“Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra đất nước”

Lại thêm một lí giải đúng đắn nữa cho định nghĩa “đất nước”, những con người đó mặc dù họ đã chết nhưng trái tim họ vẫn luôn sống mãi trong cuộc sống của những người ở lại. Nhưng trong hai câu thơ cuối có thể nói nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra một định nghĩa đúng đắn và sâu sắc nhất về đất nước:

“Đất nước này là đất nước của nhân dân

Đất nước của nhân dân, đất nước của ca dao thần thoại”

Thật vậy, đất nước chính là của nhân dân. Đây là một tư tưởng rất tiến bộ, rất đời thường và rất sâu sắc của tác giả.

Như vậy, bằng những lý lẽ và dẫn chứng đầy thuyết phục Nguyễn Khoa Điềm đã khẳng định được vị trí, vai trò vô cùng lớn lao của đất nước trong cuộc sống hằng ngày của mỗi con người. Gấp trang sách lại nhưng những hình ảnh tươi đẹp về đất nước vẫn còn sống mãi trong lòng mỗi người đọc.

Bài văn phân tích bài thơ Đất Nước Nguyễn Khoa Điềm

(Bài văn mẫu số 2)

Đất nước một đề tài thường gợi lên những cảm hứng mãnh liệt với các thi sĩ, nhất là vào thời điểm nền độc lập dân tộc đang đứng trước những thử thách lớn lao. Đoạn trích Đất Nước được trích trong trường ca Mặt đường khát vọng của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm cũng ra đời trong một hoàn cảnh tương tự như vậy. Đó là những năm tháng trong giai đoạn kháng chiến chống Mĩ cứu nước sôi sục, cuộc sống của mỗi con người luôn luôn gắn liền với vận mệnh của đất nước. Viết bản trường ca Mặt đường khát vọng, Nguyễn Khoa Điềm muốn góp một tiếng nói nhằm thức tỉnh các thế hệ trẻ ở vùng tạm chiếm miền Nam. Đoạn trích Đất Nước nằm ở chương V của trường ca, đây cũng chính là phần hay nhất của bản trường ca này, thể hiện sự nhận thức sâu sắc của một thế hệ thanh niên trẻ Việt Nam về đất nước. Chính sự nhận thức ấy đã trở thành một chỗ dựa để mỗi người tự suy nghĩ về trách nhiệm của mình đối với đất nước.

Giáo sư Trần Đình Sử cho rằng: bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ chính luận đã thể hiện cảm nhận “Đất Nước của Nhân dân”. Sở dĩ gọi là chính luận bởi vì  trong bài thơ này tác giả muốn bàn luận về đất nước, về nhân dân. Những khái niệm về đất nước vừa quen thuộc mà vừa mới mẻ nhưng tác giả không dừng lại ở việc lí giải đất nước là gì, nhân dân là gì mà ở đây ông còn muốn bày tỏ những tình cảm sâu nặng của mình đối với đất nước, đối với nhân dân. Sự kết hợp giữa hai phương diện này một cách hài hòa, nhất quán đã làm cho bài thơ vừa mang chất trữ tình, vừa mang chất chính luận. Toàn bộ đoạn trích được chia thành những khổ, đoạn nhỏ để trả lời cho mỗi câu hỏi và giữa các câu hỏi ấy được liên kết với nhau chặt chẽ. Khởi đầu là những câu thơ hỏi về thời gian, tác giả muốn đưa người đọc trở về quá khứ để tìm cái thời điểm lịch sử mà đất nước ra đời:

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi Đất Nước có trong những cái “ngày xửa, ngày xưa…” mẹ thường hay kể Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc Tóc mẹ thì bới sau đầu Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn Cái kèo, cái cột thành tên…”

Trong một đoạn thơ ngắn mà đã xuất hiện một loạt các trạng từ chỉ thời gian: “ngày xửa, ngày xưa”, “từ ngày đó”, “bây giờ”. Những trạng từ đó được gắn liền với những miếng trầu bà vẫn thường ăn, nghĩa là đất nước đã có từ rất lâu đời, từ thuở xa xưa trong văn hóa dân gian, trong những phong tục tập quán, trong tình yêu của mỗi gia đình hay trong từng hạt gạo. Sau mỗi câu hỏi xác định về tình yêu và đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã tìm câu trả lời cho hỏi quen thuộc hơn:  Đất là gì? Đây là câu hỏi quen thuộc và Nguyễn Khoa Điềm không phải là người đầu tiên đặt ra câu hỏi này. Với câu hỏi này người ta đã từng có những định nghĩa trong lịch sử, trong địa lí hay cả trong dân tộc học. Trong văn học, đã từ lâu lắm rồi, người ta cũng đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: Đất nước là gì? Cái mới ở đây của Nguyễn Khoa Điềm chính là đi tìm một câu trả lời cho riêng mình, cho thế hệ mình. Ở đoạn thơ tiếp theo, nhà thơ đã liên tiếp đưa ra những nhận định của mình:

“Đất là nơi anh đến trường Nước là nơi em tắm Đất Nước là nơi ta hò hẹn Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm.”

Đất nước thật giản dị, thật độc đáo, thật trữ tình và thật có sức hấp dẫn, lôi cuốn người đọc một cách mạnh mẽ. Nhưng có lẽ bài thơ này không chỉ viết cho tuổi trẻ, cho những người yêu nhau mà còn viết cho tất cả mọi người. Định nghĩa Đất Nước được kéo dài nhưng lại được lí giải rất đơn giản, rất có lí và đầy thuyết phục. Đó là những lí giải trên hai phương diện không gian và thời gian, “thời gian đằng đẵng và không gian mênh mông”, giữa cái thời gian và cái không gian ấy hiện ra một đất nước với dáng vẻ vô cùng hùng vĩ được gắn với hình ảnh  là“con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc – con cá như ông móng nước biển khơi”.

Đó là một không gian trữ tình đầy hùng vĩ của đất nước. Ở đây tác giả đã trở về với những truyền thuyết và dùng nó để cắt nghĩa đất nước là gì.

“Đất là nơi Chim về Nước là nơi Rồng ở.”

Lạc Long Quân và Âu Cơ sinh ra đồng bào trong bọc trăm trứng, đất nước tạo ra mọi người, những người đang sống, những người đã khuất, tất cả mọi thế hệ. Nhưng dù ở nơi nào thì mọi người dân ở đất nước này cũng đều cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ. Đất nước vừa linh thiêng rộng lớn cũng vừa gần gũi thân thuộc. Đất nước luôn hiện hữu trong anh, trong em và trong tất cả mọi người, trong những thế hệ đã khuất, trong thế hệ hôm nay và cả thế hệ mai sau. Bao giờ cũng có một đất nước vẹn tròn tình nghĩa như vậy. Vẫn là giọng văn chính luận khúc chiết mà lời thơ lại đằm thắm chứa chan bao tìm cảm:

“Em ơi đất nước là máu xương của mình …. Làm nên đất nước muôn đời…”

Đọc những câu thơ này, ta chợt nhớ đến một câu thơ của nhà thơ Chế Lan Viên, một người cũng rất hay đưa những khái quát vào trong thơ khi nghĩ về đất nước. Chế Lan Viên và Nguyễn Khoa Điềm là hai nhà thơ thuộc hai thế hệ khác nhau nhưng dường như trong họ có một sự gặp gỡ nào đó khi nói về tình yêu lớn lao của mỗi người về đất nước. Với Nguyễn Khoa Điềm, ông viết “Đất Nước là máu xương của mình”, vì thế mà phải “biết hóa thân cho dáng hình xứ sở” thì với Chế Lan Viên lại viết:

“Ôi Tổ quốc ta yêu như máu thịt”

Chính luận cần sự xác minh bởi những lí lẽ thuyết phục để làm người ta tin, chất trữ tình để làm người ta xúc động yêu thương. Sự hấp dẫn của thơ Nguyễn Khoa Điềm khi nói về đất nước chính là sự kết hợp hài hòa giữa chất trữ tình và chất chính luận từ những hình ảnh chi tiết cụ thể rồi nâng dần lên tầm khái quát.

Xuất hiện một loạt trong phần thứ hai của bài thơ là những hình ảnh, những chi tiết cụ thể khi nói về đất nước, một phát hiện độc đáo của tác giả khi ông chỉ ra những yếu tố để góp thành đất nước. Ở đây có một loạt tên hùng vĩ, một đất nước bao la với truyền thống ngàn năm lịch sử không phải là một cái gì đó lớn lao, to tát mà chính là những thứ gần gũi, quen thuộc nhất đối với mọi người. Công lao để tạo lên đất nước không thuộc về riêng ai, không phải chỉ có anh hùng vĩ nhân mới có công làm nên đất nước mà còn có cả những người con bình thường, những người vô danh sống âm thầm lặng lẽ nhưng  họ đã góp cho đất nước cuộc sống của mình. Họ là những người yêu nhau góp cho đất nước “núi Bút, non Nghiên” và cả những con vật bình thường như con chim, con gà nhưng lại có đủ sức để góp cho đất nước một Hạ Long đẹp huyền thoại..

Từ những phát hiện mới mẻ và độc đáo này, nhà thơ đã đi đến một khái quát sâu sắc và xúc động:

“Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy Những cuộc đời đã hóa núi sông ta.”

Không dừng lại ở đây coi như là một sự kết thúc cho những cảm nhận và suy ngẫm về đất nước, những cảm xúc và suy ngẫm trải dài bởi dường như chạm tới bất kỳ cái gì cũng là nói về đất nước, từ những người con trai ra trận chiến đấu, những người con gái ở nhà nuôi con. Trong số họ đã có rất nhiều người trở thành anh hùng. Tác giả muốn bày tỏ niềm biết ơn sâu sắc với những con người vô danh, những việc làm thầm lặng, giản dị và quen thuộc nhưng lại mang ý nghĩa vô cùng lớn lao. Chính họ là người đã truyền lại cho ta hạt lúa ta trồng, cho ta ngọn lửa, cho con ta tiếng nói… Sau những suy ngẫm, nhà thơ đã đi đến kết luận:

“Đất nước này là đất nước của nhân dân

Đất nước của nhân dân, đất nước của ca dao thần thoại”

Thật vậy, đất nước này là đất nước của nhân dân, của tất cả mọi người, trong đó có những anh hùng và có cả những người vô danh. Họ không để lại một cái tên trong lịch sử, không một tượng đài hay một tấm bia lưu danh nhưng họ lại cho đất nước một cuộc đời bình dị và chính những cái bình dị ấy đã làm nên một đất nước vô cùng lớn lao mạnh mẽ, một đất nước mãi trường tồn với thời gian và hùng vĩ trong một không gian bao la, rộng lớn.

Đóng góp của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm khi nói về đất nước chính là ở chỗ ông đã huy động toàn bộ vốn hiểu biết phong phú của mình trong những năm tháng còn ngồi trên ghế nhà trường ở miền Bắc xã hội chủ nghĩa và những trải nghiệm của chính mình trong những ngày tham gia phong trào học sinh sinh viên chống Mĩ ở thành phố Huế và cả những năm tháng bị tù đày trong nhà tù của Mĩ. Bằng cảm xúc chân thành và lối suy nghĩ sâu sắc, nhà thơ muốn gửi tới người đọc những cảm nghĩ rất riêng của mình về đất nước, góp phần tạo lên sự phong phú về hình tượng đất nước trong văn học nói chung và trong thơ ca nói riêng. Đây không phải là tiếng nói của riêng Nguyễn Khoa Điềm mà là cảm nhận của cả một thế hệ thanh niên trong thời kì chống Mĩ về đất nước. Đây cũng chính là một sự thể hiện, một nét độc đáo trong giọng điệu của nhà thơ, là sự kết hợp hài hòa và khéo léo giữa chất trữ tình và chất chính luận.

Phân tích bài thơ đất nước tác giả nguyễn khoa điềm

(Bài văn mẫu số 3)

Trong số các nhà thơ trong thế hệ chống Mỹ, Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ rất thành công với giọng thơ trữ tình kết hợp với chính luận thể hiện rõ những tâm tư của thế hệ trẻ đô thị miền Nam.

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi Đất Nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu bây giờ bà ăn Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc…”

Giọng thơ thủ thỉ đã truyền tải suy ngẫm của nhà thơ về Nhân Dân – Đất Nước, tiếp nối mạch suy nghĩ của thi ca trong giai đoạn trước. Đất Nước là một chủ đề xuyên suốt bao trùm lên rất nhiều các tác phẩm trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Các nhà thơ, nhà văn bằng tình cảm công dân đã có rất nhiều phát hiện mới mẻ độc đáo về Tổ quốc, về nhân dân. Tổ quốc thường được soi chiếu từ hình ảnh lịch sử chống ngoại xâm, được khái quát lại bằng những hình tượng kỳ vĩ, khai thác triệt để chất sử thi hoành tráng. Trong dòng chủ lưu ấy, Nguyễn Khoa Điềm đã chọn lựa ra cách thể hiện riêng của mình, bằng những trải nghiệm của tuổi trẻ, bằng sự nhiệt tình cách mạng và cả bằng vốn tri thức được đào tạo bài bản dưới mái trường xã hội chủ nghĩa, tạo nên chiều sâu của hình tượng Đất Nước, hoà mạch lối thơ chính luận – trữ tình.

Để trả lời cho câu hỏi: “Đất Nước là gì? Đất Nước từ đâu ra?”, Nguyễn Khoa Điềm đã bắt đầu bằng những kí ức của tuổi thơ để hình dung ra một sự tồn tại của Đất Nước có trong nhận thức và tình cảm tự nhiên nhất của con người. Những vẻ đẹp được khơi gợi lên từ mạch tâm tình, thấm đẫm trong hơi thở ca dao dân ca, huyền tích sử thi của dân tộc. Cái hay của phần mở đầu trong đoạn trích Đất Nước chính là sự xuất hiện của hàng loạt những hình ảnh quen thuộc có ý nghĩa biểu trưng nhưng rất gần gũi:

“Tóc mẹ thì búi sau đầu Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn Cái kèo cái cột thành tên Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng Đất Nước có từ ngày đó…”

Từ những hình ảnh quen thuộc trong câu thơ đã dựng lên cả một không gian văn hoá truyền thống, cùng với đó nó mang theo hơi thở tâm tình của ca dao “gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau” thấm đượm tình nghĩa thủy chung. Nối tiếp mạch nguồn ấy là quá trình trưởng thành của từng cá nhân, từ thuở cắp sách đến trường đến những khoảnh khắc rung động đầu đời. Tất cả đều xuất phát một cách tự nhiên, nôn nao ngọt ngào kỷ niệm:

“Đất là nơi anh đến trường Nước là nơi em tắm Đất Nước là nơi ta hò hẹn Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm…”

Đan xen với những khoảnh khắc thời gian không gian hiện tại là sự thức tỉnh của ký ức cộng đồng, với sự hài hoà của những vẻ đẹp trong đời sống tinh thần, tâm linh của người Việt. Vẻ đẹp quê hương đất nước một lần nữa được tái hiện trong những câu ca dao toát lên niềm tự hào về non sông gấm vóc, về Cha Rồng Mẹ Tiên, gắn với niềm biết ơn tổ tiên đã ăn sâu trong tiềm thức từng người Việt :

Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc” Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”

“Thời gian đằng đẵng Không gian mênh mông Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ Đất là nơi Chim về Nước là nơi Rồng ở Lạc Long Quân và Âu Cơ Đẻ ra đồng bào mình trong bọc trứng…”

Quá khứ, hiện tại và tương lai đã gắn kết trong một ý thức cộng đồng bền chặt, nó là nguồn sức mạnh và cũng là phẩm chất tâm hồn dân tộc đã được tác giả lý giải qua những hình tượng thơ giàu tính thẩm mỹ và ẩn chứa mối quan hệ Đất Nước với con người không thể tách rời. Thời gian lịch sử, không gian văn hoá đã hoà quyện trong mạch thơ đầy ân tình từ đó đã phác hoạ rõ nét dần tượng đài Đất Nước. Không chỉ tiếp cận với  hình tượng trong huyền sử, trong hiện thực đời sống hay trong mối quan hệ cá nhân – cộng đồng, Nguyễn Khoa Điềm còn đưa bạn đọc trở về với quá khứ của cuộc kháng chiến chống Mỹ, khơi gợi lên tiếng nói đầy trách nhiệm của cả một thế hệ trẻ chống Mỹ thật sự trưởng thành trong nhận thức và tình cảm:

“Trong anh và em hôm nay Đều có một phần Đất Nước”

Ý thơ rất giản dị, không hề gượng ép tình cảm, khi chuyển từ mối quan hệ riêng tư để hướng về với quan hệ cộng đồng, dân tộc. Đoạn thơ độc đáo chính là từ sự mở rộng từ thế giới của “anh và em hôm nay” đến với “mọi người”. Vẻ đẹp của Đất Nước được gắn với những vẻ đẹp “hài hòa nồng thắm” và “vẹn tròn to lớn”. Đó cũng là sự kết hợp hài hoà, nhất quán của lý trí và tình cảm con người trong thời đại chống Mỹ. Hơn thế nữa, những câu thơ này còn toát lên vẻ đẹp tình yêu của thế hệ trẻ chống Mỹ không hề bị mất đi vẻ lãng mạn, khi khoảnh khắc cầm tay hiện tại đã nghĩ về những thế hệ tương lai, về một ngày bình yên và sự phát triển của Đất Nước với “tháng ngày mơ mộng”. Không dừng lại ở đó, nhà thơ đã tiếp tục đi sâu vào mối quan hệ Đất Nước với tâm hồn của mỗi con người, giọng thơ tâm tình thấm thía:

“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình Phải biết gắn bó và san sẻ Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở Làm nên Đất Nước muôn đời.”

Nguyễn Khoa Điềm đã viết lên những câu thơ này bằng tất cả những trải nghiệm của một người đã từng lăn lộn trong phong trào tranh đấu của thanh niên đô thị miền Nam. Nhà thơ đã thay mặt cho thế hệ mình để phát biểu tâm tư với tinh thần công dân và với nhiệt tình tuổi trẻ. Đó cũng chính là lời đáp cho câu hỏi mang tính chính luận về sự trường tồn của Đất Nước. Đất Nước bất tử chính là nhờ tinh thần của những con người sẵn sàng dâng hiến tuổi thanh xuân, biết sống có trách nhiệm với thời đại và chất chứa bao khát vọng về tương lai vững mạnh của Đất Nước.

Phần mở đầu của đoạn trích Đất Nước được cấu tứ trên cơ sở gắn bó giữa các vẻ đẹp riêng biệt, độc đáo và giàu sức biểu cảm từ đó làm nên vẻ đẹp chung tổng hoà thành hình tượng một Đất Nước kỳ vĩ và giàu sức thuyết phục với tất cả bạn đọc. Tác giả đã trữ tình hoá vấn đề mang tính chính luận, nhằm trả lời những câu hỏi lớn mà dân tộc đang gồng mình tìm lời đáp trong cuộc chiến đấu vì lý tưởng độc lập tự do, cuộc chiến đấu của lương tri chống lại các thế lực bạo tàn.

Những vần thơ rất đẹp trong bài thơ Đất Nước đã vượt qua thử thách của thời gian và tiếp tục toả sáng, giúp các thế hệ học sinh hôm nay hiểu hơn về thế hệ cha ông trong những ngày tháng chiến đấu hào hùng nhất của dân tộc. Trong thời đại mới này, những giá trị của ngày hôm qua sẽ góp phần khơi dậy lòng tự hào và ý thức trách nhiệm, tình cảm của mỗi con người trong khát vọng đưa Đất Nước đi xa tới những tháng ngày mơ mộng.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích, soạn bài phân tích những tác phẩm văn học khác có thể xuất hiện trong kỳ thi THPT quốc gia trên trang web hoctot.net.vn

• PHÂN TÍCH BÀI THƠ VIỆT BẮC TỐ HỮU
• SOẠN BÀI TÂY TIẾN QUANG DŨNG
• SOẠN BÀI TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP HỒ CHÍ MINH