Soạn Văn Bài Các Phương Châm Hội Thoại (tiếp Theo)

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

Khi giao tiếp, cần nói đúng vào đề tài giao tiếp, tránh nói lạc đề (Phương châm quan hệ)

Khi giao tiếp, cần chú ý nói ngắn gọn, rành mạch tránh cách nói mơ hồ (Phương châm cách thức)

Khi giao tiếp, cần tế nhịn và tôn trọng người khác (Phương châm lịch sự)

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1 (Trang 23 – SGK) Trong kho tàng tục ngữ, ca dao Việt Nam có nhiều câu như: a.         Lời chào cao hơn mâm cỗ b.        Lời nói chẳng mất tiền mua       Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau. c.      Kim vàng ai nỡ uốn câu     Người khôn ai nỡ nói nhau nặng lời. Qua những câu ca dao, tục ngữ đó, cha ông khuyên dạy chúng ta điều gì? Hãy tìm thêm một số câu ca dao, tục ngữ có nội dung tương tự.

Trả lời

Các câu tục ngữ trên đều khẳng định vài trò của ngôn ngữ trong đời sống và khuyên mọi người khi giao tiếp cần lịch sự, nhã nhặn, tôn trọng người khác; cần suy nghĩ, lựa chọn ngôn ngữ cẩn thận trước khi nói.

Trong kho tàng ca dao, tục ngữ Việt Nam có rất nhiều câu có nội dung tương tự :

Chim khôn kêu tiếng rảnh rang Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe.

Người thanh tiếng nói cũng thanh, Chuông kêu khẽ đánh bên thành cũng kêu.

Đất tốt trồng cây rườm rà, Những người thanh lịch nói ra dịu dùng. Vàng thì thử lửa thử than Chuông kê thử tiếng, người ngoan thử lời.

Chẳng được miếng thịt, miếng xôi Cũng được lời nói cho vừa lòng nhau.

Một điều nhịn chín điều lành….

Câu 2 (Trang 23 – SGK) Phép tu từ từ vựng nào đã học (so sánh, ẩn dụ, nhân hoá, hoán dụ, điệp ngữ, nói quá, nói giảm, nói tránh) có liên quan trực tiếp tới phương châm lịch sự? Cho ví dụ.

Trả lời

Trong các phép tu từ từ vựng đã học thì phép nói giảm, nói tránh có liên quan nhiều nhất đến phương châm lịch sự.

Ví dụ:

• “Bạn cũng có duyên và rất tốt tính” thay cho “Bạn xấu quá”
• “Bạn cần cố gắng hơn lần sau” thay cho “Bạn làm quá tệ”

Câu 3 (Trang 23 – SGK) Chọn từ ngữ để điền vào chỗ trống cho thích hợp: a. Nói dịu nhẹ như khen, nhưng thật ra là mỉa mai, chê trách là... b. Nói trước lời mà người khác chưa kịp nói là... c. Nói nhằm châm chọc điều không hay của người khác một cách cố ý là... d. Nói chen vào chuyện của người trên khi không được hỏi đến là... e. Nói rành mạch, cẵn kẽ, có trước có sau là nói.... Cho biết mỗi từ ngữ trên chỉ cách nói liên quan đến phương châm hội thoại nào.

(nói móc, nói mát, nói hớt, ra đầu ra đũa, nói leo) Cho biết các từ ngữ trên  chỉ những cách nói liên quan đến phương châm hội thoại nào

Trả lời

Điều vào chỗ trống:

a.Nói dịu nhẹ như khen, nhưng thật ra là mỉa mai, chê trách là nói mát. b. Nói trước lời mà người khác chưa kịp nói là nói hớt. c. Nói nhằm châm chọc điều không hay của người khác một cách cố ý là nói móc. d. Nói chen vào chuyện của người trên khi không được hỏi đến là nói leo e. Nói rành mạch, cẵn kẽ, có trước có sau là nói ra đầu ra đũa.

Câu 4 (Trang 23 – SGK) Vận dụng những phương châm hội thoại đã học để giải thích vì sao người nói đôi khi phải dùng những cách nói như:

a. Nhân tiện đâ xin hỏi; b. cực chẳng đã tôi phải nói, tôi nói điều này có gì không phải mong anh bỏ qua; biết là làm anh không vui, nhưng… ; xin lỗi, có thể anh không hài lòng nhưng tôi cũng phải thành thực mà nói… c. đừng nói leo, đừng ngắt lời như thế, đừng nói cái giọng đó với tôi… 

Trả lời

Đôi khi người nói phải dùng những cách diễn đạt như vậy vì:

a. Cách nói “Nhân tiện đâ xin hỏi”: Khi người nói chuẩn bị hỏi về một vấn đề không đúng vào đề tài mà hai người đang trao đổi, tránh để người nghe hiểu là mình không tuân thủ phương châm quan hệ, người nói dùng cách diễn đạt trên.

b. Cách nói: cực chẳng đã tôi phải nói, tôi nói điều này có gì không phải mong anh bỏ qua; biết là làm anh không vui, nhưng… ; xin lỗi, có thể anh không hài lòng nhưng tôi cũng phải thành thực mà nói…

Trong giao tiếp, đôi khi vì một lý do nao đó, người nói phải nói một điều  mà người đó nghĩ là sẽ đụng chạm đến thể diện của người đối thoại. Để giảm nhẹ sự đụng chạm, tức là xuất phát từ việc chú ý tuân thủ phương châm lịch sử, người nói dùng những cách diễn đạt trên.

c. Cách nói: đừng nói leo, đừng ngắt lời như thế, đừng nói cái giọng đó với tôi… 

Những cách nói này báo hiệu cho người đối thoại biết là người đó đã không tuân thủ phương châm lịch sự và phải chấm dứt sự không tuân thủ đó.

Câu 5 (Trang 24 – SGK) Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau và cho biết mỗi thành ngữ liên quan đến phương châm hội thoại nào: nói băm nói bổ; nói như đấm vào tai; điều nặng tiếng nhẹ; nửa úp nửa mở; mồm loa mép giãi; đánh trống lảng; nói như dùi đục chấm mắm cáy.

Trả lời

Giải thích thành ngữ và chỉ ra phương châm hội thoại liên quan:

(1): Nói băm nói bổ: Nói nhiều, bộp chát và thô bạo.

(2): Nói như đấm vào tai: Nói mạnh, to, trái ý người khác, khó nghe.

(3): Điều nặng tiếng nhẹ: Nói trách móc chỉ chiết.

(4): Nửa úp nửa mở: Thái độ mập mờ, ỡm ờ, không nói hết ý.

(5): Mồm loa mép giải: Nói nhiều, ngoa ngoắt nhằm lấn át người khác.

(6): Đánh trống lảng: Lảng ra, né tránh vấn đề đang trao đổi.

(7): Nói như dùi đục chấm mắm cáy: Nói thô kệch, nhát gừng gây khó chịu.

- Các phương châm có liên quan trực tiếp:

+ Phương châm lịch sự: (1), (2), (3), (5), (7)

+ Phương châm cách thức: (4)

+ Phương châm quan hệ: (6)