Sự Tích, đền Thờ Và Bản Văn Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn đầy đủ Nhất

Đứng thứ hai trong hàng Thập Nhị Vị Chầu Bà, Chầu Đệ Nhị hay còn có tên gọi là Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn được coi là người cai quản sơn lâm thượng ngàn, quyền hành khắp 81 cửa ngàn đất Việt. Vậy thần tích về Chầu Đệ Nhị là gì? Đền Chầu Đệ Nhị ở đâu? Văn Chầu Đệ Nhị là gì? Hãy cùng Oản cô Tâm tìm hiểu tại bài viết này nhé.

NỘI DUNG

Sự tích Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn

Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn vốn là Thiên Thai tiên nữ, là con của vua Đế Thích. Trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà, bà là vị Chầu mang quyền hành tối cao của tòa Sơn Trang, chỉ sau Chầu Đệ Nhất. Bà cai quản 36 động sơn trang đất – những vùng được sắc phong là Đông Cuông, Tuần Quán, Bảo Lạc, Hà Giang, Tuyên Quang. Bà là hình mẫu của dân ta trên cõi thượng ngàn.

Xem thêm: Chầu Lục Cung Nương là ai? Tìm hiểu truyền thuyết và đền thờ của Chầu Bà. 

Sự tích Chầu Đệ Nhị được lưu truyền rằng: Đông Quang Công Chúa (Chầu Đệ Nhị) tên húy là Lê Thị Kiểm. Bà là vợ ông Hà Văn Thiên là người Tày Đông Cuông được triều đình giao cai quản vùng Đông Cuông và ngoại vi. Ông Thiên cũng là hậu duệ của trại chủ Quy Hóa – Hà Đặc, Hà Bổng và hi sinh trong chiến tranh chống quân Nguyên. Ông bà sinh hạ được một con trai ( là Ông Hoàng Báo Đông Cuông). Khi Ông Thiên tạ thế, bà Kiểm và con trai ở lại Đông Cuông. Họ dạy dân lập ấn lập bản, trồng trọt chăn nuôi và chữa bệnh cứu người. Sau này khi tạ thế, Bà hóa thánh là Chầu Đệ Nhị hiển linh giúp dân vả phù giúp cho thuyền bè qua dòng sông Thao. Dân lập miếu thờ Ông bên Ghềnh Ngai ở hữu ngạn sông Hồng. Còn miếu thờ hai mẹ con Bà được lập tại bên tả ngạn đối diện, sau này được sang sửa và mang tên Đền Đông Cuông. 

Hầu giá Chầu Đệ Nhị

Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn là vị Chầu hay giáng đồng nhất trong hàng Chầu. Từ đồng tân đến đồng cựu ai cũng thỉnh Chầu về ngự để ban tài tiếp lộc sơn lâm sơn trang. Khi văn thỉnh Chầu cất lên: Dâng văn tiên thánh thượng ngàn Đông Cuông Tuần Quán giáng đàn hôm nay…. Chầu ngự về đồng ra tay dấu hai ngón tay phía bên phải, mặc y phục màu xanh lá cây giống người dân tộc, chít khăn buồm.

Xem thêm: Tổng hợp ngày tiệc Tứ Phủ 12 tháng chi tiết nhất, con hương nhất tâm cần biết.

Khi Chầu về nhận lễ nhận đồng chứ không sang khăn: khai quang và làm lễ bằng quạt múa song đăng, múa mồi, chứng vàng thoi núi, múa tay tiên, đai thắt màu xanh và kiềng bạc, hoa tai, dao quay, túi vóc. Ngài ngự đồng hiến thánh thủy hoặc chứng hoa quả, lương thực, lễ vật và ban phát cho mọi người. 

Chầu cũng hay ngự về trong các đàn mở phủ để chứng đàn Sơn Trang, kể cả với người không mở đủ bốn tòa. Ngoài ra, khi đồng tân lính mới vào hầu cũng thường thỉnh chầu về sang khăn cho đồng mới.

Đặc biệt, Chầu Đệ Nhị thường hay ngự đồng vào dịp lễ tiệc như lễ Thượng Nguyên thì thường có nghi thức là “trình giầu”. Khi Chầu ngự đồng thì những con nhang đệ tử nào có căn số, đã lập bát hương bản mệnh sẽ ngồi giữa chiếu ngự, phủ khăn đỏ. Trên đầu họ đội một mâm giầu trình bao gồm cau, lá trầu, vỏ thuốc, thuốc lào, thuốc lá,…và đặt lên mâm giầu trình 13.000 đồng (có nơi là 15.000 đồng) để dâng Chúa Sơn Trang và 12 vị tiên cô hầu cận. Lúc đó, Chầu sẽ cầm bó mồi hoặc hương đã chát để khai cuông, chứng mâm giầu rồi xin tiền đài. Nếu được nhất âm nhất dương (1 đồng tiền sấp, 1 đồng tiền ngửa) nghĩa là Phật thánh đã chứng cho người đội giầu đó.

Đền thờ Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn

Đền Chầu Đệ Nhị nổi tiếng bốn phương chính là đền Đông Cuông. Cũng như Chầu Đệ Nhất, Chầu Đệ Nhị được thờ phụng ở bất cứ nơi nào có rừng núi có Mẫu Đệ Nhị ngự. Nhưng khi thỉnh chầu, người ta thường hay nghĩ tới Đền Đông Cuông là nơi in dấu rõ nhất ở tỉnh Yên Bái. Đây cũng chính là ngôi đền gắn liền với thân tích về Chầu Đệ Nhị.

Đền Đông Cuông được biết tới với nhiều tên gọi như Đền Đông, Đền Mẫu Đông Cuông, Đông Quang linh từ, Đền Chầu Đệ Nhị thượng ngàn. Nơi này là một trong hai đền lớn ở thượng lưu sông Hồng, đã tồn tại từ lâu đời, tọa lạc tại thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.

Tại cung thờ chính trong đền, cung cấm thờ Chầu Đệ Nhị, Quan Hoàng Báo – con trai Chầu Đệ Nhị và hai tượng hầu cận. Gian giữa bệ thờ Công Đồng Tứ Phủ gồm 5 tượng quan. Bên phải theo hướng nhà đền thờ 12 cô sơn trang. Còn bên trái là tòa thờ Trần Triều và hai cô hầu cận. 

Xem thêm: Tìm hiểu chi tiết về đền Đông Cuông, lễ hội và lộ trình di chuyển.

Kinh nghiệm sắm đồ dâng lễ Chầu Đệ Nhị

Ngày tiệc Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn vào ngày 2/11 âm lịch hằng năm. Vì vậy, cứ đến ngày tiệc Chầu hay đầu tháng, đầu năm thì du khách hành hương và con nhang, đệ tử khắp nơi lại tụ về dâng lễ đến trước cửa đền Chầu để bày tỏ công ơn của Ngài, mong cầu bình an cho gia khuyến. Khi đi, ai nấy đều sắm sửa lễ vật thành tâm nhất có thể.

Xem thêm: Cách sắm lễ cầu tài lộc tại đền Cô Chín không phải ai cũng biết.

Ngoài các vật phẩm như hoa tươi, quả mới, bánh kẹo, xôi gà, quý khách có thể tham khảo các mẫu Oản Tài Lộc đẹp, sang mà lại trưng lễ được trong thời gian dài lên đến 6 tháng. Oản Tài Lộc nghệ thuật được trang trí tỉ mỉ, trang trọng rất thích hợp đặt trong không gian cúng lễ.Oản lễ Tài Lộc là thứ vật lễ thích hợp để dâng lên các Ngài . Do đây là thứ bánh linh thiêng của dân tộc gắn liền với tín ngưỡng tâm linh từ xa xưa. Ngày nay, các nghệ nhân nhiều nơi đã sáng tạo ra những mẫu oản được thiết kế, tạo hình độc lạ và sang trọng, được nhiều khách hàng lựa chọn làm đồ lễ dâng thần Tứ Phủ.

Tham khảo: Hướng dẫng dâng lễ Oản Tài Lộc thắp hương Gia Tiên, Phật, Thần Tài, Tứ Phủ chuẩn xác và thành tâm.

Khi lựa chọn oản lễ dâng Chầu Đệ Nhị, quý khách nên lựa chọn những quanh oản màu xanh lá sẽ thành tâm hơn cả. Bởi đây là màu y phục của Chầu Đệ Nhị khi ngự về đồng. Oản dâng Chầu Đệ Nhị được trang trí tỉ mỉ, tinh xảo từng chi tiết mà vẫn mang trọn vẹn ý nghĩa tâm linh như mẫu Oản đường tại Oản cô Tâm như sau:

Bản văn Chầu Đệ Nhị

Bản 1

Dâng văn tiên chúa thượng ngàn

Đông Cuông tuần quán giáng đàn chứng đây

Trên ngày gió cuốn rung cây

Dưới khe cá lội chim bay về ngàn

Canh khuya nguyệt lặn sao tàn

Chiếc thoi bán nguyệt khoan khoan chèo vào

Gập ghềnh quán thấp lầu cao

Khi ra núi đỏ lúc nào ngàn xanh

Thượng ngàn Đệ Nhị tối linh

Ngôi cao công chúa quyền hành núi non

Anh linh đã khắp tiếng đồn

Sấm ran mặt bể mưa tuôn đầu ghềnh

Da ngà mặt phượng long lanh

Mặt hoa tươi tốt tóc xanh rườm rà

Nhị hồng tuyết điểm mầu da

Cổ tay tựa ngà đầu vấn tóc mai

Vốn dòng công chúa Thiên Thai

Giáng sinh hạ giới quản cải Thượng Ngàn

Quản cai các lũng các lang

Sơn tinh cầm thú hổ lang khấu đầu

Khắp hoà tam thập lục châu

Chín từng khe suối một bầu tiêu dao

Dong chơi ngàn quế ngàn đào

Khi ra thác cái lúc vào thác con

Chim kêu vượn hót véo von

Chớp bể đồi đoạn mưa nguồn từng cơn

Khi nương gió lúc lại thác gièm

Khi bẻ cành quế khi vin cành hồng

Vui chơi nước nhược non bồng

Phố Cát đền Sòng sông Cả sông Thao

Lân rờn Phượng múa thấp cao

Ngày mây thấp thoáng trăng sao lững lờ

Nón buồm vai quẩy lẵng hoa

Đền khi phủ nọ vào ra chơi bời

Khi thanh vắng lúc lại êm trời

Ngồi trên đỉnh núi ghẹo người Hằng Nga

Tang tính tình thôi đọc lại ca

Bẻ bai giọng Xá ê a giọng Mường

Tiếng Kinh tiếng Mán tỏ tường

Lục châu quan hoả lúi lường líu lo

Dong chơi bát cảnh ngũ hồ

Đua chèo bẻ lái hò dô lại về

Khi chơi ngàn mái ngàn ngàn me

Ngàn giang ngàn nứa trúc tre ngàn vầu

Đôi cô Thổ Mán theo hầu

Cô xe chỉ thắm cô xâu hạt vàng

Sơn Lâm dọn quán bán hàng

Non xanh đủng đỉnh tuyết sương gieo hò

Khăn xanh áo lục nhởn nhơ

Khi vào ba dội lúc vô đường chèo

Môi son má phấn mỹ miều

Miệng cười hoa nở mọi chiều mọi hay

Đèn trăng quạt gió màn mây

Bóng thông che tán bóng mai tựa hình

Đi suối lúc lại về ghềnh

Đua chèo tiếng phách tiếng sênh reo hò

Chè tàu ba chén tính ưa

Thanh bông hoa quả ngự thừa lại ban

Yêu ai tài lộc chầu ban

Ghét ai chầu quở khôn ngoan được nào

Xem trong sự tích tân la

Vậy nên phúc đẳng hà sa vô cùng

Đệ tử dốc một lòng thành kính

Dâng bản văn trình chầu ngự giáng lâm

Mời chầu giáng phúc từ trung

Khuông phù đệ tử tăng long thọ trường

Bản 2

Chúa tiên loan giá phượng đình

Hộ phù luyện phép cứu sinh cho đời

Đấng anh linh nơi nơi ngưỡng phục

Chúa ban hành ngũ phúc cho dân

Tối tuần tối tú anh linh

Chúa thường giáng ngự trăng thanh bốn bề

Cảnh non xanh đi về hoa đón

Núi trập trùng vời vợi ngôi cao

Đông Cuông Tuần Quán ra vào

Lắng nghe suối chảy thấp cao đổ nguồn

Dạo bốn phương qua đền Trái Hút

Qua Bảo Hà thánh thót nhạc rung

Phố Lu dạo cảnh công đồng

Lao Cai ,Phố Mới ,Đầm Hồng dạo chơi

Mẫu Đông Cuông soi đời vời vợi

Tấc lòng thành vạn tội Mẫu Thương

Lòng thành thắp một tuần hương

Có Chầu Tuần Quán Đông Cuông giáng thề

Lầu gác khuê áo đào ngắn vạt

Vẻ long lanh kiềng bạc atrâm cài

Anh linh dậy bốn phương trời

Có Chầu Tuần Quán giáng nơi điện tiền

Chầu về lai giáng bản đền

Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường

Bản 3

Đêm Đông Cuông sương rơi lác đác

Nghe tiếng gió rừng xào xạc canh khuya 

Dế kêu đồi núi vắng tanh

Xa nghe xào xạc năm canh gió gào

Con đường mòn dẫn lối vào hang động

Chầu giáng sinh trên đất tổ Đông Cuông

Năm thân ngày mão giờ dần

Rủ nhau chiêm bái trên đền Đông Cuông

Dọc sông hồng rì rào nước chảy

Xuôi theo dòng cho tới đền Mậu A

Con tìm vào đền mẫu Đông Cuông

Con sông uốn khúc chảy quanh bản làng

Đền thờ Chầu lều tranh mái lá

Cột chạm rồng hóa đá rêu phong 

Con dâng văn tiên Thánh thượng ngàn.

Dâng văn tiên Thánh thượng ngàn

Đông Cuông tuần quán giáng đàn chứng đây

Trên ngày gió cuốn rung cây

Dưới khe cá lội chim bay về ngàn

Canh khuya nguyệt lặn sao tàn

Chiếc thoi bán nguyệt khoan khoan chèo vào

Gập ghềnh quán thấp lầu cao

Khi ra núi đỏ lúc nào ngàn xanh

Thượng ngàn Đệ Nhị tối linh

Ngôi cao công chúa quyền hành núi non

Anh linh đã khắp tiếng đồn

Sấm ran mặt bể mưa tuôn đầu ghềnh

Da ngà mặt phượng long lanh

Mặt hoa tươi tốt tóc xanh rườm rà

Nhị hồng tuyết điểm mầu da

Cổ tay tựa ngà đầu vấn tóc mai

Vốn dòng công chúa Thiên Thai

Giáng sinh hạ giới quản cải Thượng Ngàn

Quản cai các lũng các lang

Sơn tinh cầm thú hổ lang khấu đầu

Khắp hoà tam thập lục châu

Chín từng khe suối một bầu tiêu dao

Dong chơi ngàn quế ngàn đào

Khi ra thác cái lúc vào thác con

Chim kêu vượn hót véo von

Chớp bể đồi đoạn mưa nguồn từng cơn

Khi nương gió lúc lại thác gièm

Khi bẻ cành quế khi vin cành hồng

Vui chơi nước nhược non bồng

Phố Cát đền Sòng sông Cả sông Thao

Lân rờn Phượng múa thấp cao

Ngày mây thấp thoáng trăng sao lững lờ

Nón buồm vai quẩy lẵng hoa

Đền khi phủ nọ vào ra chơi bời

Khi thanh vắng lúc lại êm trời

Ngồi trên đỉnh núi ghẹo người Hằng Nga

Tang tính tình thôi đọc lại ca

Bẻ bai giọng Xá ê a giọng Mường

Tiếng Kinh tiếng Mán tỏ tường

Lục châu quan hoả lúi lường líu lo

Dong chơi bát cảnh ngũ hồ

Đua chèo bẻ lái hò dô lại về

Khi chơi ngàn mái ngàn ngàn me

Ngàn giang ngàn nứa trúc tre ngàn vầu

Đôi cô Thổ Mán theo hầu

Cô xe chỉ thắm cô xâu hạt vàng

Sơn Lâm dọn quán bán hàng

Non xanh đủng đỉnh tuyết sương gieo hò

Khăn xanh áo lục nhởn nhơ

Khi vào ba dội lúc vô đường chèo

Môi son má phấn mỹ miều

Miệng cười hoa nở mọi chiều mọi hay

Đèn trăng quạt gió màn mây

Bóng thông che tán bóng mai tựa hình

Đi suối lúc lại về ghềnh

Đua chèo tiếng phách tiếng sênh reo hò

Chè tàu ba chén tính ưa

Thanh bông hoa quả ngự thừa lại ban

Yêu ai tài lộc chầu ban

Ghét ai chầu quở khôn ngoan được nào

Xem trong sự tích tân la

Vậy nên phúc đẳng hà sa vô cùng

Đệ tử dốc một lòng thành kính

Dâng bản văn trình chầu ngự giáng lâm

Mời chầu giáng phúc từ trung

Khuông phù đệ tử tăng long thọ trường.