SỰ TRỖI DẬY CỦA TRUNG QUỐC VÀ KHU VỰC CHÂU Á

Đặc điểm cơ bản của sự chuyển đổi đang diễn ra trong hệ thống quốc tế là sự thống trị của phương Tây đang suy yếu, thể hiện cả trong sự cân bằng quyền lực toàn cầu và trong các cấu trúc quản trị toàn cầu, dẫn đến sự gia tăng vai trò của các cường quốc và các chủ thể hàng đầu tại các khu vực. Nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi này rất đa dạng, không chỉ liên quan đến vai trò suy giảm của Mỹ với tư cách là cường quốc bá quyền sau Chiến tranh lạnh, mà còn xoay quanh các vấn đề xã hội, kinh tế và môi trường, các vấn đề về bản sắc và an ninh, gây ra những tác động sâu rộng không chỉ đối với sự cân bằng quyền lực giữa các quốc gia mà cả trong một quốc gia. Xung đột không chỉ trong các vấn đề chiến lược như lãnh thổ, tài nguyên năng lượng, mà còn trong các vấn đề về giá trị và bản sắc của các quốc gia, từ đó thúc đẩy sự xuất hiện của những nhân tố mới trên trường quốc tế, từ các chủ thể kinh tế quan trọng đến các tổ chức khủng bố, các tổ chức phi Chính phủ.

Có khả năng vai trò của Mỹ đối với an ninh Châu Âu sẽ bị hạn chế hơn trong tương lai do Mỹ ngày càng tăng sức ép đối với các thành viên của EU và NATO. Mục đích của Mỹ đối với Châu Á không còn là lựa chọn chiến lược mà là một nhu cầu chiến lược, vì Mỹ ngày càng công nhận Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh ngang hàng. Lợi ích chiến lược chính của Mỹ đã nằm ngoài Châu Âu và Mỹ có thể sẽ tăng cường cam kết ở Châu Á - Thái Bình Dương ngang bằng các cam kết của Mỹ ở Châu Âu. Đây là một xu hướng dài hạn mà Phần Lan, cùng với các thành viên EU/ NATO khác, sẽ phải thích nghi.

Tiềm năng và sức mạnh của Trung Quốc đã không ngừng gia tăng với tham vọng áp đặt lợi ích của Trung Quốc trên toàn thế giới. Trung Quốc liên minh với Nga để thách thức Mỹ, thiết lập mối quan hệ với các nhóm nhỏ thành viên EU để làm suy yếu sự thống nhất trong nội khối EU. Trung Quốc sẵn sàng hậu thuẫn hệ thống quản trị toàn cầu do phương Tây lãnh đạo, ủng hộ những khuôn khổ quy phạm tương thích với các giá trị và lợi ích của họ, cố gắng khẳng định bản sắc là một cường quốc có trách nhiệm. Trung Quốc ngày càng quyết đoán và mạnh mẽ đã lôi kéo sự chú ý của Mỹ vào khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Vai trò của Trung Quốc trong trật tự an ninh Châu Âu mới rất quan trọng, nhưng hầu hết là gián tiếp. Trung Quốc định hình trật tự Châu Âu theo hai cách: (i) Tác động đến cách tiếp cận chiến lược của Mỹ và sự can dự của Mỹ ở Châu Âu; (ii) động lực chính trị Trung - Nga và sự hợp tác song phương sâu rộng giữa hai nước này để khẳng định quyền lực của mình tại Châu Âu.

Nga sẽ tận dụng tối đa tiềm lực quốc phòng và tiếp tục có những hành động thách thức đối với hệ thống quốc tế dựa trên các quy tắc thống trị của phương Tây, cả trên toàn cầu và đặc biệt là ở Châu Âu như ở Ucraina, Baltic.

EU có những điểm mạnh và điểm yếu trước sự chuyển đổi toàn cầu. Điểm mạnh là EU có thể linh hoạt hơn các chủ thể nhà nước trong việc đối phó với một môi trường được định hình bởi sự phân chia chính trị mới với nhiều chủ thể đa dạng. Là người chơi nhiều tầng nấc, EU có thể dễ dàng tiếp cận với các chủ thể phi nhà nước hơn và tạo ra các liên minh hoặc hợp tác về các vấn đề có lợi ích chung. Điểm yếu là việc các cường quốc trong EU tăng cường chính sách quốc gia và sự cạnh tranh địa chính trị phần nào kìm hãm sự thống nhất trong chính sách đối ngoại của EU. EU đang ở vị thế rất dễ bị tổn thương trong việc ứng phó với những thách thức toàn cầu (quan hệ với Mỹ, Trung Quốc, Nga) và nội khối (Brexit). Tuy nhiên, về mặt an ninh và quốc phòng, EU sẽ có rất ít sự lựa chọn ngoài việc cố gắng duy trì mối quan hệ đối tác độc đáo và khá mong manh với Mỹ, nhất là trong bối cảnh Mỹ điều chỉnh trọng tâm chiến lược. Thách thức đối với EU là sự thống nhất nội khối, do các cuộc khủng hoảng khác nhau trong thời gian gần đây, khiến EU phải đối mặt với sự chia rẽ trong các xã hội Châu Âu, tạo nên mầm mống cho sự trỗi dậy của các lực lượng dân túy và hoài nghi. Các nhân tố bên ngoài - đặc biệt là Nga và Trung Quốc, gần đây là Mỹ - đã cố gắng làm suy yếu sự thống nhất của EU hoặc chiếm ưu thế trong bối cảnh này.

Những nhiệm vụ trọng tâm sắp tới của EU gồm: (i) Bảo vệ và tăng cường sự thống nhất của EU với tư cách là một cộng đồng chính trị; (ii) Bảo vệ nền dân chủ tự do và pháp quyền trong nội khối; (iii) Nâng tầm EU là một chủ thể quốc tế quan trọng bằng cách phát triển các công cụ chính trong chính sách đối ngoại, an ninh và quốc phòng; (iv) Đảm bảo cho EU duy trì cam kết đa phương và trật tự quốc tế dựa trên các quy tắc; (v) Bảo vệ và tăng cường sự thống nhất của EU với tư cách là một cộng đồng chính trị dựa trên nền dân chủ tự do, nhân quyền và pháp quyền.

Thương mại là lĩnh vực hoạt động mà EU hiện có tiềm năng và sức mạnh lớn nhất. Tuy nhiên, do các nguyên tắc mà chế độ thương mại toàn cầu đang phải đối mặt, việc khẳng định vị thế trong thương mại chủ yếu nhấn mạnh vào các hiệp định thương mại tự do với các bên tham gia. Bên cạnh đó, mở rộng thương mại với các nước sẽ tạo điều kiện để EU thúc đẩy một chương trình nghị sự rộng lớn về các vấn đề toàn cầu, như khí hậu, bảo vệ môi trường, quyền con người và tiêu chuẩn lao động.

Phần Lan, một quốc gia nhỏ cả về quy mô dân số, sức nặng kinh tế và năng lực quân sự đã xác định xây dựng đường lối phát triển trên cơ sở trật tự quốc tế sau Chiến tranh lạnh theo các quy tắc do phương Tây thống trị và Mỹ lãnh đạo, với trọng tâm là EU và NATO, nhưng đã và sẽ có những rủi ro nhất định, đặc biệt là do vị trí địa lý của Phần Lan nẳm ở giao điểm của hai khu vực cạnh tranh gay gắt là EU và Nga. EU vẫn sẽ là cộng đồng quan trọng nhất đối với Phần Lan trong các vấn đề kinh tế, chính trị và an ninh, tạo thành một bức tường ứng phó với những bất ổn toàn cầu.

Phần Lan kiên định trong việc khẳng định vai trò của các quốc gia thành viên EU, các cam kết quốc phòng và an ninh chung trên cơ sở đoàn kết và tương trợ lẫn nhau. Về mặt an ninh, Phần Lan không chỉ dựa vào vào EU, mà thông qua mạng lưới quan hệ rộng lớn, bao gồm việc hợp tác sâu rộng với Thụy Điển, với NATO, với Mỹ, cũng như các hình thức đa phương khác. Phần Lan, cùng với nhiều quốc gia thành viên khác, thúc đẩy hợp tác giữa EU và NATO, qua đó giúp gắn kết với Mỹ, đối tác quốc phòng không thể thiếu của Châu Âu./.

Sở Ngoại vụ tổng hợp tin các báo