Tản Mạn Về đá Quý Spinel - TahiGems

Đá Spinel giúp củng cố trực giác và mang lại sự cân bằng cho cảm xúc của bạn. iện nay đá Spinel được rất nhiều các chị em phụ nữ lựa chọn làm món đồ trang sức bên mình. Cùng TahiGems tìm hiểu nhé!

Nội dung chính:

Toggle

• Tản mạn về đá Spinel
• Đá Spinel 
• Chuyện về đá Spinel
• Về đá Spinel
• Phân loại đá Spinel
• Ý nghĩa và công dụng của đá Spinel

Tản mạn về đá Spinel

Một viên Carbunculus không có lịch sử

Một khi ta đứng chung sân khấu với một ngôi sao quá nổi tiếng thì tức khắc ta sẽ bị lu mờ đi. Tất nhiên số phận nhiều khi là bi kịch. Và Spinel là một trường hợp như thế…

Quay ngược về thời Hy Lạp-La Mã cổ đại, nhà khoa học cổ đại Pliny gọi tất cả các viên đá quý có màu đỏ bằng 1 cái tên duy nhất là “carbunculus”. Ngày nay, chúng ta đều biết “carbunculus” chính là 3 loại quý gồm: Ruby đỏ, Spinel đỏ và Garnet đỏ.

Tuy nhiên, vào thời đấy người ta không biết và cũng chẳng quan tâm nhiều đến vấn đề phân loại này, chỉ cần đỏ và đẹp là được.

Viên Spiel đỏ do TahiGems Cung cấp

Thời trung cổ, người ta gọi những viên “carbunculus” này là Balas ruby theo tiếng Ba Tư cổ, nghĩa là những viên đá quý màu đỏ xuất xứ từ vùng Badakhshan (thuộc bắc Afghanistan ngày nay)

Cùng với vùng Bohemia – nguồn cung cấp “carbunculus” đỏ đậm (sau này được hiểu là Garnet), Badakhshan (nghĩa là núi Badakh) là nguồn cung quan trọng cho loại đá “carbunculus” đỏ tươi cho đế chế La Mã và cả thế giới.

Trong nhật ký của Marco Polo (1254 – 1324 SCN). Ông đã viết như sau: Badakhshan là vùng đất của những người tôn thờ Mohammed và có một ngôn ngữ kỳ dị. Rất nhiều viên đá màu đỏ lấp lánh được tìm thấy tại đây, mà chúng ta gọi là Balas ruby… Những viên đá được đào lên đều là của nhà vua, và không một ai được phép lên trên ngọn núi đó, cũng như mang những viên đá quý ra khỏi vương quốc này nếu chưa được lệnh. Nhà vua dùng những viên đá đỏ đẹp nhất để tặng cho các vị vua khác như sự tỏ lòng tôn kính, ban giao. Đá đỏ được bán ra ngoài với số lượng rất hạn chế để giữ cho Balas ruby luôn có giá trị cao.

Không ai nghi ngờ rằng có một sự khác biệt của các viên Carbunculus cho đến năm 1783, khi nhà khoáng vật học người Pháp Jean-Baptiste Louis Romé de l’Isle lấy cảm hứng từ việc phân loại sinh vật học Linnaeus vốn rất thịnh hành thời bấy giờ. Ông đã tìm cách làm điều tương tự với các khoáng chất và tinh thể. Bằng việc ứng dụng máy đo góc chính xác mới được phát minh, ông phát hiện ra rằng: cùng một chất, các góc giữa các mặt tương ứng có cùng giá trị như nhau. Ông đã phát hiện ra tuy khoáng chất có cùng màu đỏ nhưng với các góc có sự khác nhau rõ rệt giữa các mặt của chúng, nên phải là 2 loại  khác nhau. Tuy vậy, việc phát hiện này nhận được rất ít sự quan tâm và nhanh chóng chìm vào quên lãng.

Đến đầu thế kỷ XIX, khoa học vật lý & hoá học đã phát triển vượt bậc với nhiều phát minh, ứng dụng tiên tiến, cũng là thời điểm mà hầu hết các loại đá quý được định danh như ta thấy đến ngày nay (Emerald dùng cho beryl, Peridot xuất hiện, Garnet tách thành nhóm riêng biệt…), nhà hoá học Louis-Nicolas Vauquelin (người tìm ra nguyên tố Chrome và Beryllium) và nhà khoáng vật học René-Just Haüy đã chứng minh ra được công thức hoá học của Spinel (MgAl2O4) và Ruby (Al2O3) là hoàn toàn khác nhau. Đến đây thì sau hàng ngàn năm bị nhầm lẫn, cuối cùng Spinel cũng đã được công nhận.

Tưởng rằng từ đây, dòng đá xinh đẹp này sẽ có cơ hội bước ra ánh sáng, nhưng KHÔNG – Bi kịch thật sự mới chỉ mới bắt đầu.

Việc tìm ra Spinel khiến cả thế giới đều kém vui, vì rất nhiều những viên đỏ nổi tiếng đang đính trang trọng trên trang phục, áo mão ông hoàng bà chúa hay trong tay giới quý tộc giàu có rất có thể chỉ là Spinel đỏ. Nhiều viên đá đỏ tốt nhất trong các bộ sưu tập đá quý trên khắp thế giới ban đầu được khai thác tại Badakhshan và một số viên đá nổi tiếng từ lâu được cho là ruby, giờ đây có thể là spinel từ nguồn này.

Tóm lại, thế giới thời điểm đấy không hề muốn sự tồn tại của Spinel, đơn giản họ chỉ muốn và cần Ruby đỏ huyết bồ câu thứ thiệt! Điều này cũng khá dễ hiểu, nếu bạn giữ 1 viên kim cương được cho là vô cùng quý giá, phải đánh đổi bằng máu qua nhiều cuộc chiến. Rồi có một ngày, có người nói rằng đó chỉ là đồ giả, cảm giác thật ko hề dễ chịu chút nào.

Xuất xứ tên gọi của Spinel thì còn nhiều tranh cãi, nhưng có thể xuất phát từ chữ “Spina” nghĩa là cái gai… trong mắt, nghe có vẻ khá mang nặng tính thù địch và gay gắt. Nhưng nếu xét bối cảnh xuất hiện của Spinel trong sự thù hằn & khó chịu của cả thế giới thì không có gì quá bất hợp lý…

Đá Spinel 

Bi kịch 1 kép phụ và sự hồi sinh

Có một thực tế là khi tìm hiểu về Spinel, thứ đập ngay vào mắt chúng ta đầu tiên chính là thông tin về sự nhầm lẫn giữa ruby và spinel. Con người là đạo diễn của cuốn phim lịch sử đã vô tình đặt spinel ở vai trò kẽ phản diện, nên càng làm công chúng xa rời dòng đá này. Người ta càng yêu quý, điên cuồng săn lùng Ruby bao nhiêu thì lại càng xa lánh Spinel bấy nhiêu.

Chính con người thời ấy thiếu kiến thức dẫn tới sự nhầm lẫn và cũng chính họ lại “giận lẫy” đổ hết lỗi cho dòng đá này. Thật sự rất bất công, có chăng lỗi duy nhất của Spinel chính là bởi vì mình quá đẹp!

Thật vậy, đánh giá công bằng trên mọi phương diện ta sẽ thấy Spinel là một loại đá rất đẹp. Từ màu sắc phong phú, ánh lửa sắc nét, đến độ tinh khiết tuyệt vời, độ cứng rất cao và quý hiếm… thật khó có loại đá nào so sánh được.

Đá quý thực sự là một môn khoa học của con người, pha trộn giữa khoa học, lịch sử, địa lý, nghệ thuật, thương mại và thuật ngữ, chúng ta phải hiểu rằng cảm xúc của con người là một yếu tố cực kỳ quan trọng trong tiếp thị. Đá quý, ngay cả khi hiếm và đẹp, cũng cần một cái tên hay, và spinel (cái gai…trong mắt) là một ví dụ điển hình cho chiều ngược lại đó.

Vấn đề chính spinel phải đối mặt trong hàng ngàn năm qua là thiếu nhận dạng tên gọi. Hàng thế kỷ, mọi sự quảng bá và tiếp thị viên đá màu đỏ tất cả đều đi đến… ruby. Spinel hoàn toàn bị tước đi mọi yếu tố lịch sử, và cả ý nghĩa tôn giáo… Những trang sử đẹp nhất đều thuộc về ruby và garnet, mặc dù hàng loạt những viên đá đỏ nổi tiếng ở Châu Âu và thế giới thực chất chính là Spinel với đầy đủ giá trị lịch sử.

Natural Gray Spinel (spinel xám tự nhiên) – TahiGems cung cấp

Việc áp dụng thuật ngữ tiếp thị theo kiểu “Spinel – loại đá trước đây là ruby” là một thảm họa, một cách tiếp cận vô cùng tệ hại. Một khi có sự áp đặt rõ ràng cao/thấp, chính/phụ giữa ruby và spinel thì tất nhiên nhu cầu về spinel giảm đáng kể, giá cũng theo đó tuột không phanh và quan trọng là ấn tượng xấu định hình sâu trong mắt người tiêu dùng tăng dần theo hàng trăm năm.

Kết cục là đến cuối thế kỷ 20, thế giới chẳng còn mấy quan tâm xem spinel là loại đá gì, đặc biệt ra sao, đơn giản spinel là một sự thay thế rẻ tiền cho ruby không hơn, không kém…

Để rồi mãi đến tận đầu thế kỹ 21, thế giới mới ngỡ ngàn khi phát hiện ra một điều mà đã hơn 200 năm qua mọi người đều bỏ lỡ: hoá ra sắc hồng mãnh liệt của Hot pink spinel là đẹp nhất, ánh xanh của Neon cobalt blue spinel là vô đối trong thế giới đá quý… Chính nhờ những dòng spinel tuyệt đẹp này mà lịch sử của Spinel đã thật sự bước sang trang mới, được đặt trang trọng về đúng vị trí của mình.

Chuyện về đá Spinel

Cơ chế gây màu & một số loại spinel đặc biệt

Spinel có công thức hoá học là MgAl2O4, một Maggie Nhôm Oxit vốn là không màu. Tuy nhiên, trong tự nhiên Spinel thường không tinh khiết, một số kim loại tham gia một phần nhỏ vào cấu trúc tinh thể.

Cụ thể, Sắt (Fe2+ và Fe3+), Mangan, Cobalt, Đồng sẽ thay thế cho Maggie trong cấu trúc tinh thể, trong khi Crom và Sắt sẽ thay thế Nhôm trong cấu trúc tinh thể. Chính sự tham gia của các kim loại này với các cường độ & sự phối hợp khác nhau sẽ tạo cho tinh thể Spinel nhiều màu sắc phong phú.

Cơ chế tạo màu trên đá spinel có thể hiểu một cách cơ bản như sau:

Fe2+: tạo màu xanh lam và xám

Fe3+: tạo màu xanh lá

Cobalt: tạo màu xanh lam mãnh liệt

Đồng: tạo màu xanh lục

Mangan: tạo màu xám đen và vàng cam

Crom: tạo màu đỏ, hồng khi thay thế Nhôm.

Sắt cũng có thể thay thế Nhôm để tạo màu đen đục.

Sự kết hợp của các kim loại trên ở các tỷ lệ và cường độ khác nhau, đã tạo ra rất nhiều màu sắc phụ như: tím, tía, đỏ nâu, hồng cam, tím lam…

Một số Spinel đặc biệt:

Red/Pink spinel: Được tạo màu bởi Crom. Màu đỏ đến hồng là do cường độ Crom nhiều hay ít, trong khi độ đậm/nhạt, tối/sáng quyết định bởi thành phần Sắt cùng tồn tại song song.

Blue Spinel: xanh hero, xanh cổ ngang, lam đậm… màu xanh lam chủ yếu được tạo thành bởi sắt, cụ thể là Fe2+

Cobalt Spinel: có màu xanh lam mãnh liệt là một ngoại lệ thú vị, khi yếu tố tạo màu chủ yếu là do cobalt chứ không phải sắt.

Cobalt Spinel – ảnh sưu tầm

Rubicelle: có màu vàng cam được tạo màu bởi Crom, Sắt và Mangan. Có thể tìm thấy ở Myanmar, Brazil. Đặc biệt loại spinel vàng tươi vừa phát hiện ở Brazil gần đây được cho là vô cùng quý hiếm.

Viên Spiel cam do TahiGems Cung cấp

Gahnite/Gahnospinel: là loại spinel giàu kim loại kẽm có màu lam tối đến lục rất đậm (màu tạo thành bởi Fe2+ và Fe3+). Có thể tìm thấy ở Brazil với tỷ trọng và chiết suất cao hơn spinel thông thường rất nhiều.

Gahnospinel – ảnh sưu tầm

Pleonast/Ceylonite: là spinel giàu sắt nhất, có màu xanh lam đậm đến xanh lục đậm và đen (trong suốt đến đục). Nếu Fe chỉ thay thế Mg sẽ cho tinh thể trong suốt, nếu Fe thay thế đồng thời cả Al thì tinh thể  trở nên bán trong đến đen đục (Ceylonite). Có thể tìm thấy ở Sri Lanka, Vietnam

Ceylonite – ảnh sưu tầm

Spinel – tahigems cung cấp

Chlorospinel: là loại spinel cực hiếm có màu xanh lục sáng được tạo thành bởi Fe3+ và Cu2+. Một vài tinh thể đã từng được phát hiện ở Brazil.

Chlorospinel – ảnh sưu tầm

Nhìn chung, Spinel là một loại đá rất đáng để sưu tầm và đi sâu vào tìm hiểu. Sự thú vị của Spinel nằm ở những màu sắc hiếm, gần như còn nguyên vẹn nhiều điều bí mật chờ ta khám phá.

Về đá Spinel

Cobalt Spinel – Xanh chân tông huyền thoại

Trong khi đến tận bây giờ, Spinel đỏ luôn phải chìm đắm trong bóng tối của gã nhà giàu Ruby, thì những tia nắng đầu tiên sau cơn mưa kéo dài hàng thế kỹ cuối cùng đã xuất hiện, không quá chói loá nhưng khiến cả thế giới phải ngắm nhìn. Đấy là màu xanh lam mãnh liệt, tràn đầy hy vọng của dòng Cobalt Spinel huyền thoại.

Cobalt Spinel – ảnh sưu tầm

COBALT SPINEL LÀ GÌ ?

Theo tài liệu Christopher Smith (AGL năm 2008), nghiên cứu của chuyên gia từ tính đá quý Kirl Feral (năm 2015) hay báo cáo mới nhất công bố của Aaron Palke (GIA năm 2018), cùng việc tham khão rất rất nhiều tài liệu khác trong suốt thời gian qua… Cuối cùng, chúng ta có thể hiểu một cách đơn giản, một viên Spinel được gọi là Cobalt Spinel huyền thoại khi hội đủ được 3 yếu tố sau:

▪️Có màu xanh lam, sáng màu rực rỡ (người phương Tây hay gọi bằng các thuật ngữ như: neon, vivid, hot hay electric)

▪️Màu xanh lam phải được tạo thành chủ đạo bởi kim loại Cobalt, cụ thể là phải lớn hơn 20 ppm (tuỳ vào cân nặng từng viên đá) và tỉ lệ Cobalt/Iron phải lớn hơn 0.2%.

▪️Phát huỳnh màu đỏ hồng mạnh mẽ dưới ánh sáng đèn UV. Khi thành phần sắt thấp không còn tạo được lớp “mặt nạ” bao bọc đủ dày, Crom (vốn rất giàu trong hầu hết loại đá quý Lục Yên) sẽ phát huy được tối đá đặc tính này. Phát huỳnh quang cũng là 1 dấu hiệu để nhận biết Cobalt Spinel. Nếu bạn bắt gặp 1 viên spinel nào có màu xanh rực rỡ và có thể phát được huỳnh quang thì khả năng cao chính là 1 viên cobalt spinel đấy.

Cobalt Spinel khai thác ở Lục Yên (Việt Nam) có thành phần Cobalt lên đến 50-80 ppm, cao gấp 5-7 lần loại spinel khai thác ở Sri Lanka, Burma, Tanzania hay Madagasca. Điều này thật đáng kinh ngạc và cũng lý giải vì sao Cobalt Spinel của Việt Nam lại đẹp, lại hiếm và có gía trị cao đến vậy.

Và như lẽ đương nhiên, với nhu cầu mua tăng lên liên tục, thế giới như điên cuồng săn tìm dòng đá có màu xanh đặc biệt này. Người lạ thì muốn tìm hiểu, người đã quen thì trở nên si mê, ngây dại… Giá của Cobalt Spinel cũng vì vậy tăng đột biến, trong một thời gian ngắn đã ngang bằng hoặc thậm chí vượt qua cả những viên Ruby có màu đỏ tốt nhất, cao gấp 5-10 lần một viên sapphire. Đây là mức giá hoàn toàn xứng đáng, vì để tìm ra một viên Cobalt Spinel hoàn hảo nặng hơn 1 carat là rất rất khó.

COBALT BLUE SPINEL (Spinel có màu xanh Cobalt)

Thực tế thì không phải viên Spinel xanh lam nào cũng được gọi là Cobalt Spinel, nhưng không phải người mua nào cũng biết điều này, trong khi người bán đá không bao giờ muốn nghĩ như vậy. Một khi Cobalt Spinel càng nổi tiếng, thế giới càng điên cuồng săn tìm thì mọi viên Spinel từ lam xám, lam tối, lam nhạt… tất cả hiển nhiên đều trở thành Cobalt Blue Spinel (nghĩa là Spinel có màu xanh cobalt). Từ Sri Lanka, Burma cho đến Tanzania và Madagasca, tất cả đều có… cobalt spinel. Giới buôn bán đá quốc tế rất khôn ngoan khi lái câu chuyện theo hướng rất khác có lợi cho họ.

COBALT BLUE SPINEL – ảnh sưu tầm

Kết cục là có không ít người mua trên khắp thế giới bỏ ra hàng khối tiền lớn, để khi rước về chỉ là những viên spinel xanh lam, xĩn màu kém sắc. Người mua rơi vào trạng thái hoang mang, họ nghi ngờ: cobalt spinel là do cobalt tạo nên màu hay đơn giản chỉ vì có màu giống lọ pha lê cobalt”, tệ hơn nhiều người còn nghĩ rằng “phải chăng cobalt spinel là 1 chiêu trò thương mại rẻ tiền bắt chước trào lưu ruby đỏ huyết bồ câu năm xưa”… Ai có dịp dạo quanh các diễn đàn sưu tập đá quý ở nước ngoài sẽ dễ bắt gặp hàng chục topic với hàng trăm thảo luận về điều này.

Và rồi cả thế giới đều biết Cobalt Spinel chỉ có thể tìm thấy ở Lục Yên (Vietnam), đây là cơ hội quý hơn vàng để định danh đá quý Việt Nam trên bản đồ đá quý thế giới… Chúng ta nên nhớ rằng Ruby không bao giờ có giá trị cao nhất nếu thiếu xuất xứ là Myanmar, Sapphire xanh lam dù đẹp đến mấy nếu không phải “Kashmir” thì giá phải rớt ngay 1 bậc, Emerald xuất phát từ Colombia đương nhiên là loại đẹp nhất. Đấy là thương hiệu, chỉ dẫn địa lý vô cùng quan trọng.

Trước tình thế vàng thau lẫn lộn diễn ra này, thế giới mong chờ Việt Nam có động thái gì đấy để giữ được sự minh bạch danh tiếng của loại đá quý huyền thoại này, cũng như mọi người cần lắm 1 cái tên riêng mang kiểu quốc gia để định danh Cobalt Spinel vươn lên tầm quốc tế, vd: Jedi spinel của Myanmar hay Mahenge Spinel của Tanzania đã làm được.

Và khi cờ đã đến tay, giới tinh hoa ngọc học Việt Nam đã làm gì ? Họ chẳng làm gì cả… chẳng có 1 cái tên, cũng chẳng có công bố phân biệt, định danh nào rõ ràng. Các phòng kiểm định là chốt chặn cuối cùng để mọi người hiểu và phân biệt giá trị thì lại sẳn sàng kiểm định và đánh đồng Cobalt Spinel giống như hàng trăm, hàng ngàn viên Spinel có màu xanh lam khác, bất chấp xanh do Cobalt hay xanh tạo bởi sắt. Thật là bi kịch của thời đại!

Nếu ngay ở tại quê hương sinh ra viên đá huyền thoại mà chúng ta còn không muốn, không hiểu, không cần phân biệt rõ thế nào Cobalt Spinel, thế nào là Cobalt Blue Spinel, thế nào là Blue Spinel thì cũng dễ hiểu tại sao thị trường Spinel loạn lạc, nhiều biến động như thế.

SI-TI-LEN XANH CHÂN TÔNG

Bà con miền núi Lục Yên phát âm theo giọng địa phương  nên có lẽ vào đầu nhưng năm 90, khi nghe các ông Tây phát âm tên đá Spinel thì mọi người đọc chạy thành Si-ti-len như bây giờ và gọi tắt chữ đầu cho gọn là Si, giống câu chuyện one-two-three biến thành oẳn-tù-xì đơn giản vậy thôi

Ở Lục Yên, mọi người hay gọi Cobalt Spinel (có thể tính cho cả Cobalt Blue Spinel) là Si xanh chân tông. Đây là cách gọi dân dã, phóng khoáng của người dân khi ví màu xanh lam rực rỡ của viên đá huyền thoại với màu xanh đôi dép tông (dép Lào) mà họ vẫn mang hàng ngày, và cũng để phân biệt với xanh cổ ngang (xanh giống màu lông ở cổ con vịt) và nhiều tôn màu xanh khác…

Si xanh chân tông còn chia làm 2 loại xanh tông núi và xanh tông ruộng. Những viên xanh tông ruộng (có lẽ do khai thác ở vùng trũng dưới cánh đồng lúa) thường có màu sáng và rực rỡ hơn nên được người mua nước ngoài rất ưa chuộng hơn loại xanh tông núi (được khai thác ở sườn đồi) vốn có màu đậm, nhiều sắc xám, tối màu hơn.

Nguồn: Sưu tầm

Phân loại đá Spinel

Đá Spinel bao gồm các biến thể sau:

– Spinel quý là tinh thể Spinel trong suốt

– Picolit là Spinel nâu

– Rubixen là Spinel vàng

– Xâylonit là Spinel không trong suốt có màu xanh lá cây sẫm và đen

Ý nghĩa và công dụng của đá Spinel

Mỗi loại đá đều mang trong mình những ý nghĩa đặc trưng riêng biệt, không giống nhau và Spinel cũng vậy. Đá Spinel được áp dụng nhiều vào trong cuộc sống của con người với nhiều công dụng khác nhau, dưới đây là một số công dụng và ý nghĩa nổi bật của loại đá này.

– Đá Spinel mang vẻ đẹp đặc biệt vì thế được sử dụng làm đồ trang sức cho con người.

– Đá Spinel có thể làm trẻ hóa cơ thể và tâm trí con người, giúp cho con người suy nghĩ theo hướng tích cực hơn.

– Sử dụng đá giúp tạo thêm động lực quyết tâm, vượt qua áp lực công việc, cuộc sống. Phần nào giúp bạn vượt qua giai đoạn khó khăn.

– Đá Spinel còn mang một nguồn năng lượng giúp bạn có thêm ý tưởng mới mẻ, những suy nghĩ lạc quan để đối mặt với cuộc sống.

– Đá cũng mang lại cho người sử dụng cảm hứng để bắt nguồn cho những hy vọng mới.

-Với những tinh thể Spinel màu đỏ còn tác động tốt tới thể chất và tình cảm trên cơ thể con người. Màu đỏ tượng trưng cho năng lượng, đam mê tình yêu, làm khơi dậy bản năng và đam mê được tiềm ẩn trong con người.

– Ngoài ra, Spinel là hình ảnh tượng trưng cho chòm sao Sư tử trong cung hoàng đạo với năng lượng chiếu xạ của dương có tác dụng kiểm soát ruột, thận và hệ tiết liệu trong cơ thể.