Tên Lửa đạn đạo – Wikipedia Tiếng Việt

Bài viết này cần thêm chú thích nguồn gốc để kiểm chứng thông tin. Mời bạn giúp hoàn thiện bài viết này bằng cách bổ sung chú thích tới các nguồn đáng tin cậy. Các nội dung không có nguồn có thể bị nghi ngờ và xóa bỏ. (Tìm hiểu cách thức và thời điểm xóa thông báo này)

Tên lửa đạn đạo (tiếng Anh: ballistic missile) là một loại tên lửa bay theo quỹ đạo đạn đạo và chỉ có lực đẩy trong một giai đoạn đầu tương đối ngắn, phần lớn quãng bay không có lực đẩy. Tên lửa đạn đạo tầm ngắn (SRBM) thường bay trong tầng khí quyển Trái Đất, còn đa số tên lửa lớn hơn bay ra ngoài khí quyển. Loại tên lửa đạn đạo có tầm bắn lớn nhất là tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM). Những ICBM cỡ lớn nhất có khả năng bay quỹ đạo đầy đủ.

Các tên lửa này thuộc nhóm khác biệt so với tên lửa hành trình, vốn được điều khiển khí động học trong trạng thái có lực đẩy liên tục, do đó bị giới hạn trong khí quyển.

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Một trong những tên lửa đạn đạo tiên phong thời hiện đại là A-4,[1] thường gọi là V-2, do Đức Quốc xã phát triển trong thập niên 1930 và 1940 dưới sự chỉ đạo của Wernher von Braun. Vụ phóng thành công đầu tiên của V-2 diễn ra ngày 3 tháng 10 năm 1942, và nó bắt đầu được sử dụng tác chiến ngày 6 tháng 9 năm 1944 nhằm vào Paris, rồi hai ngày sau tấn công London. Đến tháng 5 năm 1945, khi Chiến tranh Thế giới thứ Hai ở châu Âu kết thúc, đã có hơn 3.000 quả V-2 được phóng.[2] Ngoài vai trò vũ khí, một quả V-2 phóng thẳng đứng đã trở thành vật thể do con người chế tạo đầu tiên vươn tới không gian vào ngày 20 tháng 6 năm 1944.[3]

R-7 Semyorka là tên lửa đạn đạo liên lục địa đầu tiên.[4]

Cuộc tấn công bằng tên lửa đạn đạo lớn nhất trong lịch sử diễn ra ngày 1 tháng 10 năm 2024, khi Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran phóng khoảng 200 tên lửa vào Israel,[5] ở cự ly khoảng 1.500 km.[6][7] Các tên lửa tới mục tiêu khoảng 15 phút sau khi phóng.[8]Nhiều nguồn cho rằng Iran đã dùng Fattah-1 và Kheybar Shekan, cả hai đều có tầm bắn khoảng 1.400 km.[9]

Tổng cộng 30 quốc gia đã triển khai hoạt động các tên lửa đạn đạo. Việc phát triển vẫn đang tiếp diễn, với khoảng 100 chuyến bay thử nghiệm năm 2007, chủ yếu bởi Trung Quốc, Iran và Liên bang Nga.[cần dẫn nguồn] Năm 2010 chính phủ Hoa Kỳ và Nga đã ký một hiệp ước cắt giảm kho vũ khí tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) trong một giai đoạn 7 năm (tới năm 2017) xuống còn 1550 đơn vị mỗi nước.[10]

Quỹ đạo bay

[sửa | sửa mã nguồn]

Quỹ đạo của tên lửa đạn đạo quân sự được đặc trưng bởi ba giai đoạn:[cần dẫn nguồn]

• Giai đoạn phóng: Tên lửa được phóng lên theo chiều thẳng đứng vượt qua tầng khí quyển đậm đặc giai đoạn này kéo dài khoảng 3-4 phút tên lửa sẽ đi vào khoảng không vũ trụ tên lửa tầm càng xa thì độ cao càng lớn và vận tốc tối đa càng cần phải gần đến vận tốc vũ trụ cấp 1 (đối với loại tên lửa liên lục địa vận tốc đạt đến 7 km/giây). Giai đoạn này tên lửa đã tiêu tốn một đến hai tầng phóng tên lửa với hầu hết nhiên liệu động cơ tên lửa.
• Giai đoạn giữa: Khi đã ở trên khoảng không vũ trụ tên lửa dần dần xoay hướng để chuyển động ngang. Tại độ cao này không còn lực cản của khí quyển, không cần lực đẩy của động cơ tên lửa gần như bay theo quy luật của vật bị ném lên trong trường trọng lực theo một quỹ đạo là một phần ellipse và đạt điểm cao nhất tại thời điểm giữa của giai đoạn này (tên lửa đạn đạo liên lục địa có thể đạt đến độ cao 1.200 km). Giai đoạn này kéo dài khoảng 15-25 phút tuỳ theo tầm bắn của tên lửa. Sau khi đạt độ cao tối đa các đầu đạn sẽ được phóng ra phần còn lại của tên lửa hết tác dụng. Sau đó đầu đạn mất dần độ cao và bắt đầu thâm nhập tầng khí quyển đậm đặc.
• Giai đoạn lao xuống mục tiêu: bắt đầu từ độ cao 100 km đầu đạn đi vào khu vực mục tiêu, càng ngày quỹ đạo càng mất dần chuyển động ngang và cuối cùng là lao xuống theo chiều thẳng đứng, giai đoạn này chiếm khoảng 2 phút và kết thúc khi chạm đất với tốc độ khoảng 1–4 km/giây.

Quỹ đạo đường đạn như trên cho phép tên lửa đạn đạo đến được mục tiêu rất xa vì phần lớn quỹ đạo diễn ra trong khoảng không vũ trụ không có lực cản không khí, tên lửa bay theo quán tính. Đối với tên lửa liên lục địa là loại tên lửa đạn đạo tầm xa thực tế nó có thể bắn đến được mọi điểm trên Trái Đất.[cần dẫn nguồn]

Phân loại tên lửa đạn đạo và các nền tảng phóng

[sửa | sửa mã nguồn]

Dựa vào tầm bắn, tên lửa đạn đạo có thể chia thành nhiều loại:[11]

• Tên lửa đạn đạo chiến thuật: Tầm bắn 150–300 km (93–186 mi)
• Tên lửa đạn đạo tầm ngắn (SRBM): Tầm bắn 300–1.000 km (190–620 mi)
• Tên lửa đạn đạo tầm trung (MRBM): Tầm bắn 1.000–3.500 km (620–2.170 mi)
• Tên lửa đạn đạo tầm xa (LRBM): Tầm bắn 3.500–5.500 km (2.200–3.400 mi)
• Tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM): Tầm bắn trên 5.500 km (3.400 mi)

Tên lửa đạn đạo có thể phóng từ nhiều nền tảng phóng khác nhau như:[11]

• Xe bệ phóng di động
• Hầm phóng cố định
• Tàu ngầm
• Máy bay [en]

Tên lửa giống tên lửa đạn đạo

[sửa | sửa mã nguồn]

Ở một đường đạn thấp hơn tên lửa đạn đạo, một tên lửa giống tên lửa đạn đạo có thể duy trì một tốc độ cao, nhờ thế khiến mục tiêu có ít thời gian để phản ứng với cuộc tấn công, với nhược điểm là giảm tầm hoạt động.[cần dẫn nguồn]

Iskander của Nga là một tên lửa giống tên lửa đạn đạo.[12] Tên lửa Nga Iskander-M bay ở tốc độ siêu âm 2,100–2,600 m/s (Mach 6 - 7) ở độ cao 50 km. Tên lửa Iskander-M nặng 4,615 kg mang theo một đầu đạn 710 – 800 kg, với tầm hoạt động 480 km và đạt CEP 5 – 7 mét. Trong khi bay nó có thể vận động ở những độ cao khác nhau và những đường đạn khác nhau để tránh các tên lửa chống tên lửa đạn đạo.[13][14]

Các hệ thống tương đương[cần dẫn nguồn]

• Hadès
• Iskander
• MGM-140B/E ATACMS
• Oka
• Shaurya
• Tochka

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Danh sách ICBM
• Danh sách tên hiệu NATO cho các tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo
• Tên lửa hành trình
• Tên lửa đất đối đất
• Tên lửa chống tên lửa đạn đạo
• Hiệp ước về tên lửa chống tên lửa đạn đạo
• Tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo
• Tái nhập khí quyển
• Vũ khí hủy diệt hàng loạt
• So sánh các hệ thống mang phóng
• Danh sách vũ khí
• Danh sách tên lửa
• Danh sách tên lửa theo quốc gia
• Danh sách tên lửa đang hoạt động của quân đội Mỹ
• Danh sách các hệ thống phóng quỹ đạo
• Danh sách tên lửa máy bay
• Danh sách tên lửa phát ra âm thanh
• Danh sách tên lửa không điều khiển
• Danh sách các giai đoạn trên
• Danh sách pháo binh#Tên lửa
• Tên lửa đạn đạo liên lục địa
• Hệ thống phóng hủy diệt
• Tên hiệu NATO (có các danh sách nhiều loại tên lửa Liên Xô)

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Zaloga, Steven (2003). V-2 Ballistic Missile 1942–52. Reading: Osprey Publishing. tr. 3. ISBN 978-1-84176-541-9.
2. ^ Clayton K. S. Chun (2006). Thunder Over the Horizon: From V-2 Rockets to Ballistic Missiles. Greenwood Publishing Group. tr. 54.
3. ^ Wade, Mark. "Peenemuende". Astronautix.com. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 4 năm 2005. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2019.
4. ^ "Launching The Space Age". airandspace.si.edu. Truy cập ngày 1 tháng 3 năm 2023.
5. ^ Schneider, Tal (ngày 6 tháng 10 năm 2024). "How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture". The Times of Israel. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2024.
6. ^ "What to Know About Iran's Ballistic Missile Attacks and Israel's Efforts to Defend Itself | AJC". www.ajc.org (bằng tiếng Anh). ngày 25 tháng 10 năm 2024. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2024.
7. ^ "Distance from Jerusalem, Israel to Tehran, Iran". www.geodatos.net. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2024.
8. ^ "What we know about Iran's latest missile attack on Israel". www.bbc.com (bằng tiếng Anh). ngày 3 tháng 10 năm 2024. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2024.
9. ^ Doyle, Gerry (ngày 2 tháng 10 năm 2024). "Iranian missile strike on Israel shows capability for greater scale, complexity". Reuters. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2024.
10. ^ http://www.state.gov/documents/organization/140035.pdf
11. ^ a b Duy Linh (ngày 14 tháng 5 năm 2017). "Thực hư chuyện tên lửa Triều Tiên đạt độ cao 2.000km". Tuổi Trẻ. Truy cập ngày 7 tháng 12 năm 2025.
12. ^ Shaurya surfaces as India's underwater nuclear missile
13. ^ "SS-26 Iskander-M". Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2012.
14. ^ "SS-26 Stone Iskander 9M72 9P78EBallistic missile system". Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 7 năm 2010. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2012.

Đọc thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Bate, Mueller, White (1971). Fundamentals of Astrodynamics. Dover Publications, New York. ISBN 0-486-60061-0

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

• Ballistic Missiles and Ballistic Missile Defence
• An introduction to ballistic missiles
• Ballistic missiles on the Numbers - Center for American Progress
• Cirincione, Joeseph & Andrew Wade (2007). www.americanprogress.org/issues/2007/05/missiles.html Get Smart on Ballistic Missiles – The Center for American Progress
• Photos of Russian Strategic Missile Forces museum Lưu trữ ngày 10 tháng 3 năm 2012 tại Wayback Machine

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện về Tên lửa đạn đạo.

Bản mẫu:Các kiểu tên lửa

x t s Danh sách các nội dung liên quan đến hàng không
Tổng thể	Thời gian biểu hàng không · Máy bay · Hãng chế tạo máy bay · Động cơ máy bay · Hãng chế tạo động cơ máy bay · Sân bay · Hãng hàng không  · Kỹ thuật hàng không
Quân sự	Không quân · Vũ khí máy bay · Tên lửa · Máy bay không người lái (UAV) · Máy bay thử nghiệm · Vũ khí không gian
Kỷ lục	Kỷ lục tốc độ bay · Kỷ lục quãng đường bay · Kỷ lục bay cao · Kỷ lục thời gian bay · Máy bay sản xuất với số lượng lớn