Tết Đoan Ngọ – Wikipedia Tiếng Việt - Blog Chia Sẻ AZ

Đối với những khái niệm khác, xem Tết ( xu thế )

Tết Đoan Ngọ hoặc Tết Đoan Dương (ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch) là một ngày Tết truyền thống tại một số nước như Trung Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Triều Tiên, Nhật Bản và Việt Nam. Tết Đoan Ngọ tồn tại từ lâu trong văn hóa dân gian phương Đông và với tác động tới sinh hoạt văn hóa. Đoan tức là mở đầu, Ngọ là khoảng thời kì từ 11 giờ trưa tới 1 giờ chiều, và ăn Tết Đoan Ngọ là ăn vào buổi trưa.[1] Đoan ngọ lúc mặt trời khởi đầu ngắn nhất, ở sắp trời đất nhất trùng với ngày hạ chí.[2] Tết Đoan Ngọ còn được gọi là Tết Đoan ngũ. Theo triết lý y khoa Đông phương thì hỏa khí (thuộc dương) của trời đất và trong thân thể của con người trong ngày Đoan ngọ đều lên tới tột bậc.[3]

Người Việt Nam còn gọi Tết Đoan Ngọ là Tết giết mổ sâu bọ, là ngày phát động bắt sâu bọ, xoá sổ bớt những loài gây hại cho cây trồng trên cánh đồng, trong đó nhiều loài sâu với thể ăn được và chúng được coi như là chất bồi bổ.[1][2][4][5][6][7]

Truyền thuyết về lịch sử ngày mùng 5 tháng năm được lưu truyền khác nhau ở Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Bạn đang đọc: Tết Đoan ngọ – Wikipedia tiếng Việt

Table of Contents

• Trung Quốc với thần thoại thượng cổ Khuất Nguyên[sửa|sửa mã nguồn]
• Nước Hàn và Triều Tiên[sửa|sửa mã nguồn]
• Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Trung Quốc với thần thoại thượng cổ Khuất Nguyên[sửa|sửa mã nguồn]

Thủy xương tình nhân là một loại thảo dược được sử dụng trong ngày lễ, hoặc treo trước cửa nhà, quấn trong lá đa, để xua đuổi tà ma. Bánh ú ( tống tử ) – món ăn ko hề thiếu trong dịp Tết Đoan ngọ

Theo giảng giải của học giả Chu Xử trong sách “Phong Thổ Ký” thì Tết Đoan Ngọ còn được gọi là Tết Đoan Dương. Đoan Ngọ là khởi đầu giữa trưa (Đoan: mở đầu, Ngọ: giữa trưa). Còn Dương là mặt trời, là khí dương; Đoan Dương với tức là khởi đầu lúc khí dương đang thịnh. Ở Trung Quốc, thời Nam Bắc triều, Tết Đoan Ngọ còn được gọi là Dục Lan tiết. Lan với tức là “túi đựng tên, hình dáng của nó như loại hộp gỗ” (Tr.2881, Từ Nguyên). Tới thời nhà Minh, bùa trừ ngũ độc (Ngũ độc phù) đã trở thành vật trang sức khá phổ biến của phụ nữ, được in trên một số vật như trâm cài tóc, vòng đeo tay, đeo cổ, quạt… Một học giả thời bấy giờ là Trầm Bảng chép: “Thời trước, phụ nữ thường vẽ hình con rết (Ngô công), rắn (Xà), bò cạp (Hiết), cọp (Hổ), cóc (Thiềm thừ) trên những cây gỗ đào gọi là ngũ độc phù và cài trên đầu làm trâm (Xoa)…” (Trích Uyển Thự Tạp ký, quyển 17, bản in năm 1593).[cần dẫn nguồn]

Vào cuối thời Chiến Quốc, với một vị đại thần nước Sở là Khuất Nguyên. Ông là vị trung thần nước Sở và còn là nhà văn hóa nổi tiếng. Tương truyền ông là tác giả bài thơ Ly tao (thuộc thể loại Sở từ) nổi tiếng trong văn hóa cổ Trung Hoa, thể hiện tâm trạng buồn vì quốc gia suy vong với họa mất nước. Do can ngăn Hoài vương nên tới cuối đời, ông lại bị vua Tương Vương (người nối ngôi Sở Hoài Vương) đày ra Giang Nam (phía nam sông Dương Tử). Ông thất chí, tự cho mình là người trong sống trong thời đục, suốt ngày ca hát như người điên, làm bài phú “Hoài Sa” rồi ôm một phiến đá, gieo mình xuống sông Mịch La tự tử. Theo truyền thuyết này, để tưởng nhớ về con người và loại chết bi người nào của ông, hàng năm người ta tổ chức vào ngày mồng 5 tháng 5 là ngày Tết Đoan Ngọ ở Trung Quốc và một số nước khác ở Châu Á.

Sau này, Tết Đoan Ngọ còn được gắn thêm một tích khác nữa là tích 2 chàng Lưu – Nguyễn gặp tiên. Lưu Thần và Nguyễn Triệu là 2 người đời nhà Hán, nhân ngày Tết Đoan Dương cùng rủ nhau vào núi Thiên Thai hái thuốc, gặp hai tiên nữ kết hôn. Sau thời hạn nửa năm sống nơi tiên giới với vợ tiên, hai người nhớ nhà đòi về. Giữ lại ko được, hai tiên nữ đành tiễn đưa chồng về quê cũ. Vì thời hạn ở tiên giới chỉ với nửa năm nhưng là mấy trăm năm ở thiên hạ. Hai chàng thấy cảnh sắc quê nhà đã khác xưa, người quen thì đã ra người thiên cổ, hai chàng bèn rủ nhau trở lại cõi tiên nhưng ko được. Hai chàng ra đi mà ko thấy trở lại …Trên thực tiễn, từ cuối thời Đông Hán, người ta đã tìm thấy những thư tịch sưu tầm về Tết Đoan ngọ .Hầu hết những học giả thời đó cho rằng nguồn gốc của lễ tiết này với ” tương quan ” tới sự tưởng vọng thi hào nổi tiếng của nước Sở là Khuất Nguyên. Tuy nhiên những sử gia Trung Quốc lúc bấy giờ ko hề đưa ra được những tư liệu đơn cử để chứng tỏ cho ” sự tương quan ” này .Ngay trong ” Sử ký ” của Tư Mã Thiên ( 145 – 86 TCN ), tác phẩm được coi là thành tựu sớm nhất, ghi chép rất đầy đủ nhất về lịch sử dân tộc Trung Quốc cổ đại ( suốt 2000 năm từ thời Hoàng Đế tới đời Hán Vũ Đế ), cũng trọn vẹn ko xác lập được rõ thời hạn tự trầm của Khuất Nguyên là vào ngày, tháng nào. Những ghi chép của Tư Mã Thiên trong ” Khuất Nguyên liệt truyện ” ( Sử ký ) chỉ là những tư liệu được tích lũy từ trong dân gian .Tương tự, theo 2 thần thoại thượng cổ trên thì mùng 5 tháng 5 với nguồn gốc từ văn hóa truyền thống Trung Hoa .

Đua thuyền rồng và đeo túi thơm[sửa|sửa mã nguồn]

Người Trung Quốc với tập tục đua thuyền vào ngày Tết Đoan Ngọ hàng năm. Đua thuyền rồng là một hoạt động tiêu khiển náo nhiệt nhất của người Hoa. Theo tích xưa, lúc nghe tin Khuất Nguyên ( vị trung thần của nước Sở vào thời Chiến Quốc ) lúc trên phố bị đi đày nghe tin nước mất đã tự vẫn xuống sông Mịch La, người dân ngay tức thời tổ chức triển khai đội thuyền chèo ra sông để cứu ông nhưng bất thành. Sau này, mỗi năm vào ngày Tết Đoan Ngọ của người Trung Quốc, họ đều tổ chức triển khai đua thuyền rồng để tưởng vọng tới ông .Ngoài ra, họ còn đeo túi thơm. Đây là loại túi tiêu dùng vải và chỉ ngũ sắc để may và được may thành hình quả cầu, chú cọp, … bên trong đựng những loại hương liệu như hạt mùi, hùng hoàng, hương nhu và một số ít loại hương liệu khác tiêu dùng để đuổi rắn rết, sâu bọ làm hại trẻ nhỏ. Người Trung Quốc ý niệm đeo túi thơm vào Tết Đoan Ngọ hoàn toàn với thể chống bệnh tật và xua đuổi tà ma .

Ăn bánh ú[sửa|sửa mã nguồn]

Tương truyền, sau lúc Khuất Nguyên nhảy sông Mịch La tự vẫn, người dân yêu quý ông sợ cá tôm rỉa xác của ông nên đã tiêu dùng nếp và lá để gói thành bánh đem thả xuống sông cho cá ăn để bảo vệ thể xác của ông. Và từ đó Open tập tục ăn bánh ú trong ngày Tết này. Tùy mỗi vùng khác nhau mà nhân bánh nếp hoàn toàn với thể là thịt, đỗ xanh, long nhãn, trứng mặn hay hạt dẻ nhuyễn, hạt tiêu, … Đây là loại rượu được nhiều người sử dụng trong dịp tết Đoan Ngọ, ” hùng hoàng ” ( theo sách Bản Thảo Cương Mục ) là một vị thuốc hoàn toàn với thể giết mổ sâu bọ và tiêu độc, tiêu dùng để pha rượu uống. Rượu hùng hoàng được làm bằng cách lên men lúa mạch với hùng hoàng, một khoáng vật màu vàng. Ngoài ra, rượu này còn được tiêu dùng để xức lên mặt, lòng bàn tay của trẻ nhỏ hoặc rưới lên những góc tường để trừ sâu độc .Tuy diễn ra cùng ngày với Tết Đoan Ngọ Nước Ta nhưng Tết Đoan Ngọ của người Trung Quốc vẫn với những độc lạ với ý nghĩa, tập tục riêng. Đây là nét văn hóa truyền thống độc lạ của một ngày lễ hội quan yếu trong lịch sử dân tộc Trung Quốc đã được giữ giàng cho tới thời nay .

Ngày này ban sơ được gọi là Tango no Sekku (端午の節句) từ thời Nara và được tổ chức vào ngày thứ năm của tháng năm tính theo âm lịch hay lịch Trung Quốc. Sau lúc Nhật Bản chuyển đổi sang lịch Gregorian, ngày này cũng được dịch chuyển sang ngày mùng 5 tháng 5, và được coi là ngày lễ dành cho những bé trai với tên gọi Tết Thiếu nhi (こどもの日), là một ngày đại lễ của Nhật từ năm 1948.

Đây là dịp lễ đặc thù quan yếu, người Nhật thường treo cờ cá gáy ( Koinobori ) tượng trưng cho những bé trai khoẻ mạnh mưu trí với ý nghĩa ” cá vượt vũ môn ” và còn trang trí những bộ áo giáp Kabuto mang theo ước nguyện của những bậc cha mẹ mong ước cho con mình sẽ thành đạt trong đời sống. Cứ tới đầu tháng 5 là ở Nhật rợp trời cờ con cá gáy tung bay trong gió, mỗi nhà treo 3 hoặc 5 cờ, với 5 màu chủ yếu là : xanh lam, đỏ, đen, xanh lá, xanh tím. Những lá cờ Koi ( cá gáy vàng ) vải đầy sắc tố được treo trên mái nhà hoặc hiên chạy nhà ở của những mái ấm gia đình với con trai .Bên trong nhà, người Nhật cho tọa lạc tượng chú bé ” Kintarô ” ( 金太郎 ) cưỡi cá ” koi ” và loại áo giáp hay nón giáp samurai gọi là ” yoroi kabuto ” ( 鎧兜 ) hay ” kabuto ” ( 兜, 冑 ). Ngày xưa bên Trung Quốc với truyền thuyết thần thoại là con cá gáy leo thác nước để được thành rồng. Câu chuyện này được truyền sang những nước chịu tác động tác động của Hán học như Nước Ta, Triều Tiên và Nhật Bản .Người ta nói rằng Koi, nếu mổ sống, hoặc thậm chí còn nếu nấu sống, sẽ chẳng lúc nào thắc thỏm, giãy giụa và quật như một con cá lúc nhảy lên khỏi mặt nước hoặc trong cát nóng, hình ảnh này cũng được thấy trong văn hóa truyền thống phương Tây. Cá Koi luôn chịu đựng, gật đầu ra đi với ” tư cách ” cao đẹp và ko hề hoảng sợ. Dù lúc đang nằm trên thớt hoặc sắp bị cho vào lò, nó vẫn thế. Điều này gắn liền với đạo lý luân thường của những samurai là lòng dũng mãnh, danh dự và loại chết. Cách hành xử này được coi là ” nam tính mạnh mẽ ” tại Nhật Bản ( điều này gợi mở rất nhiều về lòng tự trọng của đàn ông ). Vì vậy, Koi là một trong những hình tượng quan yếu của ngày những bé trai .

Vào ngày Tết Đoan Ngọ (Tango), người Nhật làm bánh gio akumaki gói trong lá “ayame” (xương tình nhân) hay tre để cúng và ăn lễ Tết này.

Xem thêm: Tết Nguyên Đán – Wikipedia tiếng Việt

Nước Hàn và Triều Tiên[sửa|sửa mã nguồn]

Phụ nữ Nước Hàn thường tắm gội hoặc chơi game show ngoài trời trong ngày lễ hội .

Hàn Quốc cũng coi ngày 5 tháng 5 âm lịch là ngày lễ theo truyền thống văn hóa của mình, gọi là Dano (단오) hay là Surit-nal (수릿날). Chưa rõ tục lệ và nguồn gốc liên quan tới ngày mùng 5 tháng 5 của người Hàn Quốc như thế nào, nhưng trong bài báo “Đừng đối đãi với di sản văn hóa như bánh mì” đăng trên báo Tuổi xanh, trang 16, ngày 22 tháng 6 năm 2004, đã đưa tin:

Hàn Quốc đề nghị Liên Hợp Quốc xác nhận Tết Đoan Ngọ vào ngày 5 tháng 5 là “di sản văn hóa phi vật thể” của Hàn Quốc.[cần dẫn nguồn]

Bài báo cũng cho biết với nhiều tờ báo Trung Quốc xem đó là việc làm xâm phạm văn hóa truyền thống, nhiều học viên thành phường Nhạc Dương ( Hồ Nam ) ký tên bảo vệ tết Đoan ngọ. Nhiều người Trung Quốc yêu cầu chính quyền sở tại ĐK bản quyền di sản văn hóa truyền thống. Bài báo với đoạn viết :

Dẫu mọi việc chẳng với gì để rầm rĩ; nhưng nhân vụ việc này người Trung Quốc mới thấy trị giá của văn hóa dân gian.[cần dẫn nguồn]

Trong văn hóa truyền thống Việt thì ngày mùng 5 tháng Năm âm lịch lại là ngày giỗ Quốc mẫu Âu Cơ. Trong dân gian đã lưu truyền câu ca dao :

Tháng Năm ngày tết Đoan Dương, Là ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang.

Ở vùng Đông Nam Bộ Việt Nam thì ngày mùng 5 tháng Năm còn được gọi là ngày “Vía Bà”, thờ Linh sơn Thánh mẫu trên núi Bà Đen.[cần dẫn nguồn]

Ở Đồng Tháp nói riêng và những tỉnh Tây Nam Bộ nói chung, ngày mùng 5 tháng Năm âm lịch còn gọi là ngày “nước quay”, vì cứ theo lệ hàng năm, nước sông Mê Kông từ thượng nguồn đổ về tới nước ta thì trở thành màu đỏ đục và với nhiều xoáy nước. Và năm nào cũng vậy, ngày này được coi là ngày khởi đầu của những mùa lũ hàng năm.[cần dẫn nguồn]

Những hoạt động chính

Tết Đoan Ngọ là dịp người ta thường ăn tết ở nhà với mái ấm gia đình. Buổi sáng sớm ngày Tết Đoan Ngọ mọi người ăn bánh tro, chè hạt sen, trái cây, và rượu nếp để giết mổ sâu bọ, bệnh tật trong người. Thường lệ người ta ăn rượu nếp ngay sau lúc ngủ dậy .Người ta cúng lễ cho một tiết mới, mừng sự trong sáng và quang quẻ đãng .Nhiều người tắm nước lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ ” sâu bọ “. Nhiều địa phương ở ven biển đúng giờ ngọ đi tắm biển. Tại vì ngày này, theo ý niệm dân gian, khí dương mạnh nhất trong năm, người ta cúng lễ để cầu an. Cũng theo ý niệm đó, những loại cây lá hái trong thời hạn này với công dụng chữa bệnh tốt nhất nên những thầy thuốc thường lên núi hái thuốc .Vào dịp Tết Đoan ngọ, người nào bị cảm cúm nên tiêu dùng năm loại lá là khuynh diệp, xương rồng, ngũ trảo, dâu tằm ăn và sả nấu nước xông để bớt bệnh. Người ta cũng tìm sắm cành xương rồng bỏ trong nhà để đuổi tà ma .

Nét ẩm thực đặc thù

Bánh tro hay bánh gio .Bánh tro đã trở thành món ăn truyền thống lịch sử trong dịp Tết Đoan Ngọ ở Nam Trung Bộ và Miền Nam Nước Ta. Bánh tro với nhiều tên khác nhau như bánh ú, bánh gio và bánh âm, và với vài biến thể khác nhau theo địa phương. Người ta làm bánh bằng gạo đã ngâm từ nước tro được đốt bằng củi những loại cây khô hay rơm, gói trong lá chuối. Bánh tro dễ ăn, dễ tiêu làm mát ruột, thường ăn với đường hoặc mật .Ở miền Bắc, ngày này những mái ấm gia đình thường làm những món từ vịt, đặc thù quan yếu là tiết canh vịt ( nhưng những năm sắp đây, sau lúc với dịch cúm gia cầm thì người ta hạn chế ăn ). Nhưng với vẻ như những chợ ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ những ngày trước và trong Tết Đoan Ngọ thường rất rộn ràng việc sắm và bán vịt sống .

Bánh tro cũng được coi là thành phần ko thể thiếu trong ngày Tết này, mà hình dạng truyền thống là bánh tro hình tứ giác (tiêu biểu ở người Tày, Nùng…). Bánh thường được làm trước 1-2 ngày và cúng tổ tiên vào ngày 5 tháng 5.

Xem thêm: LGBT là gì? Bạn đã thật sự hiểu về cùng đồng LGBT? • Hello Bacsi

Cơm rượu hay loại rượu cũng là món ăn được nhiều người ưa thích trong tết Đoan ngọ ; uống rượu hoặc ăn rượu nếp để giết mổ sâu bọ .Chè hạt sen nấu cùng bột sắn dây và chè đậu đen với tính năng giải nhiệt. Tiết trời đầu tháng Năm nắng nóng, dễ sinh những bệnh nhiệt trong người, chè hạt sen, chè đậu đen được nhiều mái ấm gia đình lựa chọn làm món tráng mồm .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]