Thằng Bờm Có Cái Quạt Mo... - Khoa Văn Học

• Trang chủ
• Giới thiệu
  • Khoa Văn học và Ngôn ngữ học
  • Nhân sự
    • Giảng viên
    • Chuyên viên
    • Các nhà nghiên cứu cộng tác với Khoa
    • Thầy cô về hưu, chuyển công tác
  • Hình ảnh
• Đào tạo
  • Đại học hệ chính quy
  • Đại học hệ cử nhân tài năng
  • Cao học và Nghiên cứu sinh
• Nghiên cứu
  • Hán Nôm
  • Ngôn ngữ học
  • Văn hóa dân gian
  • Lý luận và phê bình văn học
  • VH nước ngoài & VH so sánh
  • Văn học Việt Nam
  • Sân khấu & Điện ảnh
  • Văn hóa - lịch sử - triết học
  • Giáo dục
  • Kết nối văn hóa Việt
  • Luận văn NCS, HVCH & SV
  • Đề tài nghiên cứu
  • Chi hội Kiều học Khối Đại học tại TP. Hồ Chí Minh
  • Thi hào dân tộc, danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiều
• Hội thảo
  • Kawabata Yasunari: Từ Nhật Bản đến Việt Nam
  • Văn học và điện ảnh Việt Nam - Hàn Quốc
  • Việt Nam - Giao lưu văn hóa tư tưởng phương Đông
  • Nghiên cứu Hán Nôm và Văn hóa Việt Nam 2009
  • Phật giáo và Văn học Bình Định
  • Văn học Việt Nam - Nhật Bản 2011
  • Văn học Việt Nam - Nhật Bản 2013
  • 80 năm Thơ mới và Tự lực văn đoàn
  • Quá trình hiện đại hóa văn học
  • Việt Nam - Trung Quốc
  • Văn học Phật giáo
  • Xây dựng chuẩn mực chính tả
  • KH ngữ văn 2013
  • KH ngữ văn 2014
  • Chiến tranh - đất nước - con người trong văn học và điện ảnh đương đại
  • Nguyễn Công Trứ và sự nghiệp lập thân kiến quốc
  • Những vấn đề văn học và ngôn ngữ Nam Bộ
  • Tọa đàm về Bùi Giáng
  • GS Hoàng Như Mai
• Giới thiệu sách báo
• Đoàn - Hội
  • Văn học nghệ thuật
  • Thư pháp
• Cựu sinh viên
  • CLB Cựu sinh viên
  • Danh sách cựu sinh viên
• Sáng tác & Dịch thuật
• Thông báo
• Tin tức - Hoạt động
• Thư viện tác giả
• Phòng Tư liệu và NC Hán Nôm
  • Nghiên cứu Hán Nôm
  • Hoạt động

• 
• 

Lê Tiến Dũng Lý luận và phê bình văn học 10 Tháng 4 2010 Lượt xem: 15442

Thằng Bờm có cái quạt mo...

Hình như là người Việt Nam không mấy ai lại không biết bài ca dao Thằng Bờm. Trẻ con bắt đầu học nói đã được học Thằng Bờm rồi. Hiện có nhiều bản chép bài ca dao này rất khác nhau. Chúng tôi xin chép ra đây theo bản của Vũ Ngọc Phan in trong cuốn Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam :Thằng Bờm có cái quạt moPhú ông xin đổi ba bò chín trâu.Bờm rằng : Bờm chẳng lấy trâu, Phú ông xin đổi ao sâu cá mè.Bờm rằng : Bờm chằng lấy mè, Phú ông xin đổi ba bè gỗ lim.Bờm rằng : Bờm chẳng lấy lim,Phú ông xin đổi con chim đồi mồiBờm rằng : Bờm chẳng lấy mồi,Phú ông xin đổi hòn xôi: Bờm cười Từ bài ca dao ngày người ta đưa Bờm lên phim, đưa Bờm lên báo, giao cho giữ các mục như “Bòm trả lời”, “Bờm vẽ”, “Bờm cười”... Kể ra sức sống của Bờm thật mãnh liệt.Ấy vậy mà cho đến nay hình tượng Bờm cũng được hiểu rất khác nhau, thậm chí đối lập nhau. Có người cho Bờm là kẻ ngu dốt, thậm chí ngu đến ba đời. Có người lại khẳng định Bờm là người thông minh, biết người, biết ta. Lại có người chê Bờm là tham ăn, thực dụng, tít mắt lại trước “hòn xôi” v.v... và v.v... Bờm đã trở thành đối tượng tranh cãi bàn luận của nhiều bậc thức giả, những người bình dân. Mặc lòng dù sao, Bờm vẫn sống trong lòng mỗi người Việt Nam. Có phải vì tác phẩm văn học là đa nghĩa nên ai muốn hiểu Bờm theo cách nào cũng được sao ? Đâu là chân dung đích thực của Bờm đây ?Trước hết, có lẽ cần xem có đúng Bờm là đại diện cho những gì ngu dốt của người nông dân không ? Hãy bắt đầu từ cái Bờm có. Bờm có cái “quạt mo”. Chỉ là cái quạt mo thôi, thế mà phú ông lại đưa bao thứ quý giá gấp trăm, gấp ngàn lần để đổi. Ấy vậy mà Bờm lại “lắc” tất cả, chỉ “gật”, nói đúng hơn, chỉ “cười” với “hòn xôi”. Theo logic thông thường như vậy là Bờm rất dại, nếu không nói là ngu. Có người đã cho rằng tầm nghĩ của Bờm không quá “hòn xôi”, rằng cái nhìn của Bờm chỉ ngang “hòn xôi”. Cho nên Bờm đã tít mắt với nó. Hẵng cứ tạm đồng ý với cách nghĩ vậy, rằng tâm tưởng của Bờm không vượt quá “hòn xôi”. Vậy còn phú ông thì sao ? Chẳng lẽ phú ông cũng “ngu” nốt, không biết giá trị các vật mình đưa đổi là có giá trị gấp trăm, gấp ngàn lần cái “quạt mo” tầm thường kia hay sao ? Hay cái quạt mo của Bờm là quạt thần ?Trong dân gian không có chỗ nào cao dao nói “cái quạt mo” là vật đặc biệt cả. Xin đọc:Lấy anh, anh sắm sửa choCái bị, cái bát, cái quạt mo đuổi ruồi.Đây là một câu hát đối đáp, cố ý trêu tức đối phương. Nghĩa đen là lấy anh, anh sắm sửa vật dụng cho mà đi ăn mày.Vật dụng để đi ăn mày đó bao gồm “cái bị”, “cái bát” và “cái quạt mo đuổi ruồi”. Như vậy quạt mo là cái vật dụng của người khổ nhất trong xã hội (người ăn mày) thì nào có phải là có gì đặc biệt đâu ! Lại nữa trong dân gian những gì mà gắn bó với “mo” thì cũng chẳng phải quý giá và đặc biệt gì. Chẳng hạn :Những người phính phính mặt moChân đi chữ bát thì cho chẳng màng !Dân gian từng gọi những kẻ mặt dày trơ trẽn là “mặt mo”. Tất nhiên, trong dân gian người ta cũng dùng “quạt” để biểu đạt những cái gì có giá trị, nhưng đó không phải là quạt mo. Chẳng hạn dùng “quạt” để làm biểu tượng của tình yêu :Anh về để quạt lại đâyMở ra, khép lại cho khuây cơn buồn.Cái quạt có “hơi hám” của anh nên em đỡ buồn, đỡ nhớ. Nhưng đó là cái quạt “mở ra, xếp lại” được, chứ không phải quạt mo. Hoặc là :Hỡi anh nón chóp quai dầuTay cầm cái quạt đi đâu bây giờ Cái quạt mười tám cái xươngTrên thì bít giấy dưới buông chữ màuLúc nắng choàng che trên đầuLúc nực chàng quạt đi đâu chàng cầmRa đường gặp bạn tri âmLấy quạt che miệng cười thầm đôi ta.Vẫn không phải là cái quạt mo. Ngay “cái quạt” ỡm ờ trong thơ Hồ Xuân Hương mà “Chúa dấu vua yêu một cái này” cũng không phải quạt mo :Một lỗ xâu xâu mây cũng vừaDuyên em dính dáng tự bao giờChành ra ba góc da còn thiếuKhép lại đôi bên thịt vẫn thừaVịnh cái quạtRồi đến Nguyễn Du trong Truyện Kiều cũng năm ba lần đưa quạt ra dùng nhưng đó hoặc là quạt hoa quỳ, hoặc là quạt bài thơ, hoặc là quạt sầu, hoặc là quạt ước... chứ không bao giờ đưa quạt mo ra cả. Mà cũng phải thôi, chẳng lẽ những người như Kiều, như Kim Trọng lại dùng “quạt mo” để thề bồi, đính ước, để quạt sầu hay sao ?Như vậy cái quạt mo của Bờm chỉ là cái quạt mo tầm thường thôi. Ấy vậy mà phú ông cũng cố giành nốt, cố giật nốt cái cuối cùng của những người nông dân như Bờm. Cũng như ông đã từng bóc lột họ đến tận cùng. Thành ra phú ông mới đưa ra bao nhiêu thứ “ngon lành” có giá trị để dỗ dành mà chiếm đoạt nốt cái “quạt mo đuổi ruồi” của người nông dân. Khi đã nắm chắc được cái “thóp” ấy của phú ông, Bờm đã “lắc” tất cả những thứ ông đưa ra từ “ba bò chín trâu”, “ao sâu cá mè”, cho đến “ba bè gỗ lim”, “con chim đồi mồi”. Thế là Bờm rất tỉnh táo, rất cảnh giác với phú ông, loại người “Nói thì trao núi trao sông, Mà mảnh mo quạt phú ông cố giành” (thơ Võ Thanh An). Bờm chỉ “gật” với cái vật mà phú ông đưa ra đổi “ngang” giá là “hòn xôi”. Dân gian đã nhọc lòng sáng tạo ra Bờm, cho Bờm nhận một “hòn xôi” để gởi vào đấy một triết lý thật đơn giản mà cũng thật sâu sắc : tôi chỉ nhận đúng cái mình có, nếu nhận quá đi sẽ thành bi kịch. Vả chăng, trong quan niệm dân gian, “hòn xôi” hay “xôi thịt” còn là biểu tượng cho sự thõa mãn về vật chất. Chẳng hạn :Đừng có chết, mất mà thôiSống thì có lúc no xôi chán chè hoặc :Lòng em muốn lấy thợ kènĐám trong được bánh, đám hèn được xôiNgay ông thầy cúng “chập chập cheng cheng” cũng là nhằm mục đích được “đĩa xôi đầy” :Đơm xôi thì đơm cho đầyĐơm mà vơi đĩa thì thầy không ưa.“Đĩa xôi”, “hòn xôi” từ biểu tượng của vật chất cũng có khi tiến sang biểu tượng của sự thỏa mãn về tinh thần, tình cảm, tình yêu, hôn nhân :Gần chùa chả được ăn xôiGần nàng chẳng được sánh đôi cùng nàng.hoặc :Vợ anh như thể đĩa xôiAnh còn phụ bạc nữa tôi cơm đùmTrích ra một số câu ca dao như vậy để thấy sự lựa chọn “hòn xôi” của Bờm cũng nằm trong sự lựa chọn của dân gian nói chung chứ không phải Bờm “tham ăn” hay “thực dụng” gì ở đây cả.Xã hội ngày càng phát triển. Cái quạt mo dần dần biến mất để nhường chỗ cho những quạt giấy, quạt tàu, quạt máy, quạt điện... Nhưng trong kí ức người Việt Nam hình ảnh thằng Bờm với chiếc quạt mo còn mãi. Nó không chỉ là một câu hát của con trẻ, mà sâu hơn còn ẩn chứa triết lí sống của con người Việt Nam : cần tỉnh táo trước những miếng mồi ngon đưa ra nhử, chỉ nhận lấy cái mình đáng nhận. Triết lí ấy cõ lẽ không bao giờ cũ cả. Tôi có cảm tưởng như thằng Bờm vẫn phe phẩy chiếc quạt mo đâu đây trong mỗi ngõ xóm, làng quê Việt Nam và cả trong tâm hồn của mỗi chúng ta nữa.Đăng Kiến thức ngày nay vàSinh viên ngày nay, NXB Văn nghệ TP Hồ Chí Minh ,1997. fShare Tweet Bạn có thể quan tâm:

• Tưởng niệm Trịnh Công Sơn - 2011-04-01 - 07:00:00
• Lê Đình Kỵ trong lý luận - phê bình văn học - 2008-09-13 - 11:45:20
• Sinh viên Khoa Văn học và Ngôn ngữ đạt giải nhất ... - 2008-09-17 - 10:46:00
• Giới thiệu Khoa - 2012-04-07 - 07:00:00
• Bộ môn Văn học Việt Nam - 2008-12-28 - 02:54:30
• Bộ môn Lý luận và Phê bình văn học - 2008-12-28 - 02:54:57
• Bộ môn Văn học nước ngoài và Văn học so sánh - 2008-12-28 - 02:55:44
• Bộ môn Nghệ thuật học - 2008-12-28 - 02:56:18
• Bộ môn Hán Nôm - 2008-12-28 - 02:56:32
• Về một người bạn đã đi xa - 2009-01-16 - 08:42:39
• Thời trung đại trong văn học các nước khu vực ... - 2009-01-16 - 09:01:49

Bài viết cùng tác giả

• 05-02-2009 - Lê Tiến Dũng
• 25-03-2017 - Tìm hiểu du lịch qua ca dao ở một số tỉnh miền Tây Nam bộ theo hướng du lịch sinh thái hiện đại
• 20-03-2017 - Trần Hữu Trang, nghệ sĩ cải lương của cách mạng
• 25-10-2014 - Hình tượng người lính biển trong thơ ca từ sau 1975
• 03-02-2014 - Kiên Giang, nhà thơ của ngọn lửa tình yêu
• 27-02-2012 - Các nhà Thơ Mới và văn học Trung Quốc
• 29-01-2013 - Mỗi năm hoa đào nở
• 12-03-2013 - Hàn Mặc Tử và bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ
• 13-02-2009 - Hoài Thanh, tri âm của thi nhân
• 08-02-2009 - Nhà phê bình và chiếc roi ngựa
• 09-09-2015 - Anh Đức, nhà văn của đất Nam bộ
• 26-12-2012 - Thanh Hải, nhà thơ cách mạng miền Nam
• 06-10-2012 - Thanh Hải, nhà thơ như tôi từng biết
• 19-04-2010 - Đọc văn khác đọc sử, nhưng...
• 13-04-2010 - Xuân Diệu với việc “phê” thơ
• 12-05-2015 - Nhà văn Tô Hoài, hạt ngọc của văn học
• 14-07-2012 - Lê Văn Thảo: nhà văn của xứ sở Nam Bộ
• 04-08-2009 - Bửu Đình, nhà tiểu thuyết Nam Bộ
• 15-02-2014 - Con mèo của Foujita , những suy tư về cuộc đời
• 20-05-2010 - Hoàng Cầm với "Lá diêu bông"
• 02-07-2010 - Vũ Trọng Phụng và nỗi trăn trở về nghĩa lý cuộc đời
• 10-06-2010 - Ngòi bút chiến đấu của Phan Văn Trị

Thông báo

• Thông báo: Lịch tiếp sinh viên và trực văn phòng Khoa (22.12.2025-16.01.2026) Ngày đăng: Chủ nhật, 21 Tháng 12 2025
• Thư mời: Toạ đàm khoa học Xã hội trí tuệ nhân tạo và vận hội cho Việt Nam Ngày đăng: Thứ sáu, 19 Tháng 12 2025
• Ngày hội Nghệ thuật: Hoa chào ngõ hạnh Ngày đăng: Thứ năm, 18 Tháng 12 2025
• Thư mời: Tọa đàm khoa học quốc tế "Định vị nhà văn trong trường văn học: Kinh tế, hội đoàn, ngôn ngữ và bản sắc" Ngày đăng: Thứ ba, 16 Tháng 12 2025
• Thông báo nghỉ tết Bính Ngọ 2026 Ngày đăng: Chủ nhật, 30 Tháng 11 2025

Thông tin truy cập

70018454 Hôm nayHôm quaTổng truy cập 178442569770018454 Visitors Counter

Đang có 687 khách và không thành viên đang online

Sách bán tại khoa

• 

  Giá: 98.000đ

• 

  Giá: 85.000đ

• 

  Giá: 190.000đ

• 

  Giá:140.000đ

• 1
• 2
• 3
• 4

Liên hệ mua sách:Cô Nguyễn Thị TâmĐiện thoại: 0906805929

Giới thiệu

• Khoa Văn học
• Các bộ môn
• Nhân sự
• Các nhà nghiên cứu cộng tác với Khoa
• Các chương trình đào tạo
• Hình ảnh

Đào tạo

• Đại học hệ chính quy
• Đại học hệ vừa làm vừa học
• Đại học hệ đào tạo từ xa
• Đại học hệ cử nhân tài năng
• Cao học và Nghiên cứu sinh

CỰU SINH VIÊN

• CLB Cựu sinh viên
• Danh sách cựu sinh viên
• Quỹ học bổng
• Hình ảnh

Sáng tác & Dịch thuật

CÂU LẠC BỘ

• Văn học - Nghệ thuật
• Thư pháp

NGHIÊN CỨU

• Hán Nôm
• Ngôn ngữ học
• Văn hóa dân gian
• Lý luận và phê bình văn học
• VH nước ngoài & VH so sánh
• Văn học Việt Nam
• Sân khấu và điện ảnh
• Văn hóa, lịch sử, triết học
• Giáo dục
• Luận văn NCS, HVCH & SV
• Đề tài nghiên cứu
• Kết nối văn hóa Việt
• Kỷ niệm 255 năm năm sinh đại thi hào Nguyễn Du

HỘI THẢO

• Thi hào dân tộc, danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiểu
• Kawabata Yasunari: Từ Nhật Bản đến Việt Nam
• Văn học và điện ảnh Việt Nam - Hàn Quốc
• Chiến tranh - đất nước - con người trong văn học và điện ảnh đương đại
• Nguyễn Công Trứ và sự nghiệp lập thân kiến quốc
• Phật giáo và văn học Bình Định
• Những vấn đề văn học và ngôn ngữ Nam Bộ
• Việt Nam - Giao lưu văn hóa tư tưởng Phương Đông
• Quá trình hiện đại hóa VH ...
• Nghiên cứu Hán nôm ...
• Văn học, Phật giáo ...
• Việt Nam - Trung Quốc ...
• Văn học Việt Nam-Nhật Bản 2011
• Xây dựng chuẩn mực chính tả
• 80 năm Thơ mới & Tự lực văn đoàn
• Văn học Việt Nam-Nhật Bản 2013
• Tọa đàm về Bùi Giáng
• GS Hoàng Như Mai
• KH Ngữ văn 2013
• KH Ngữ văn 2014

Danh mục website

• Trang chủ
• Giới thiệu
  • Khoa Văn học và Ngôn ngữ học
    • Văn học Việt Nam
    • Lý luận và phê bình văn học
    • Văn học nước ngoài và Văn học so sánh
    • Ngôn ngữ học
    • Hán Nôm
    • Nghệ thuật học
  • Nhân sự
    • Giảng viên
    • Chuyên viên
    • Các nhà nghiên cứu cộng tác với Khoa
    • Thầy cô về hưu, chuyển công tác
  • Hình ảnh
• Đào tạo
  • Đại học hệ chính quy
  • Đại học hệ cử nhân tài năng
  • Cao học và Nghiên cứu sinh
• Nghiên cứu
  • Hán Nôm
  • Ngôn ngữ học
  • Văn hóa dân gian
  • Lý luận và phê bình văn học
  • VH nước ngoài & VH so sánh
  • Văn học Việt Nam
  • Sân khấu & Điện ảnh
  • Văn hóa - lịch sử - triết học
  • Giáo dục
  • Kết nối văn hóa Việt
  • Luận văn NCS, HVCH & SV
  • Đề tài nghiên cứu
  • Chi hội Kiều học Khối Đại học tại TP. Hồ Chí Minh
  • Thi hào dân tộc, danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiều
• Hội thảo
  • Kawabata Yasunari: Từ Nhật Bản đến Việt Nam
  • Văn học và điện ảnh Việt Nam - Hàn Quốc
  • Việt Nam - Giao lưu văn hóa tư tưởng phương Đông
  • Nghiên cứu Hán Nôm và Văn hóa Việt Nam 2009
  • Phật giáo và Văn học Bình Định
  • Văn học Việt Nam - Nhật Bản 2011
  • Văn học Việt Nam - Nhật Bản 2013
  • 80 năm Thơ mới và Tự lực văn đoàn
  • Quá trình hiện đại hóa văn học
  • Việt Nam - Trung Quốc
  • Văn học Phật giáo
  • Xây dựng chuẩn mực chính tả
  • KH ngữ văn 2013
  • KH ngữ văn 2014
  • Chiến tranh - đất nước - con người trong văn học và điện ảnh đương đại
  • Nguyễn Công Trứ và sự nghiệp lập thân kiến quốc
  • Những vấn đề văn học và ngôn ngữ Nam Bộ
  • Tọa đàm về Bùi Giáng
  • GS Hoàng Như Mai
• Giới thiệu sách báo
• Đoàn - Hội
  • Văn học nghệ thuật
  • Thư pháp
• Cựu sinh viên
  • CLB Cựu sinh viên
  • Danh sách cựu sinh viên
• Sáng tác & Dịch thuật
• Thông báo
• Tin tức - Hoạt động
• Thư viện tác giả
• Phòng Tư liệu và NC Hán Nôm
  • Nghiên cứu Hán Nôm
  • Hoạt động