Thế Nào Là Dậy Thì?

Tuổi dậy thì (DT) là thời kỳ chuyển tiếp từ giai đoạn trẻ thơ sang giai đoạn trưởng thành, là thời kỳ quá độ khi không còn là trẻ con nhưng vẫn chưa là người lớn. Đây là thời kỳ mà bất cứ một thiếu niên nào cũng phải trải qua những biến đổi quan trọng về cơ thể cũng như về tâm lý.

Tuổi DT là gì?

Dưới góc độ sinh học, tuổi DT là thời kỳ trưởng thành sinh dục, nghĩa là bắt đầu có khả năng sinh con. Ở trẻ gái được thể hiện bởi sự có kinh nguyệt lần đầu và ở trẻ trai là sự phóng tinh lần đầu (mộng tinh).

Các trẻ gái thường bắt đầu DT ở độ tuổi từ 9-14 và ở các trẻ nam DT muộn hơn ở độ tuổi từ 12-15. Nhìn chung, nữ DT sớm hơn nam khoảng 2-3 tuổi. Các bạn trẻ có người sẽ DT sớm hơn và cũng có người DT muộn hơn một vài năm. Vào tuổi này, ở trẻ trai và trẻ gái bắt đầu có sự trưởng thành của hormone sinh dục, cũng như hệ cơ quan sinh dục và bắt đầu có khả năng thụ thai nếu có quan hệ tình dục.

Khi nói đến tuổi DT, bạn trẻ cần quan tâm đến sự thay đổi về tâm sinh lý. Với những thay đổi này, cần có hiểu biết đầy đủ để tránh những sai lầm không đáng có, làm ảnh hưởng đến việc phát triển về tinh thần, thể chất và bệnh tật có thể xảy đến.

Khi nào đến tuổi DT?

Tuổi DT bao gồm những biến đổi chậm chạp kéo dài nhiều tháng, thậm chí nhiều năm và thường diễn ra vào tuổi 12, 13. Tuy nhiên, người ta thấy có những trường hợp rất sớm (9 tuổi) hoặc muộn hơn (17 tuổi), thường là tùy theo địa phương và dân tộc. Chẳng hạn như ở châu Phi, tuổi DT của con gái rất sớm, có khi chỉ 5, 6 tuổi và nhiều em có thai ở tuổi đó. Ở Pháp và châu Á, những trường hợp quá sớm như vậy hay quá muộn thường được gọi là không bình thường.

DT sớm là thế nào?

Là khi kinh nguyệt và đặc tính sinh dục phụ xuất hiện trước tuổi lên 8. Đây là trường hợp bất bình thường và cần đi khám sức khỏe để tìm nguyên nhân, có thể do não, có thể do buồng trứng hoặc do tuyến thượng thận.

DT muộn như thế nào?

Là khi đến 17 tuổi vẫn chưa xuất hiện những biểu hiện của sự trưởng thành sinh dục, DT sớm thường gặp hơn. DT muộn do nhiều nguyên nhân khác nhau. Có khi do di truyền, do nguyên nhân tâm thần hoặc những dị tật bẩm sinh ở cơ quan sinh dục và buồng trứng. Nguyên nhân do thiếu dinh dưỡng cũng có nhưng rất hiếm thấy ở những nước có đời sống cao. Cũng có khi do một tổn thất lớn ở não. Và đây là một nguyên tắc tuyệt đối: không được tự ý dùng thuốc kích thích hành kinh khi chưa khám bệnh để tìm nguyên nhân.

DT biểu hiện như thế nào?

DT là thời kỳ hệ thống “vùng dưới đồi”, tuyến yên và buồng trứng bắt đầu hoạt động phối hợp. Trước đây chưa có biểu hiện gì, đột nhiên tuyến yên “nhận lệnh” của vùng dưới đồi, bắt đầu tiết ra theo chu kỳ của mệnh lệnh FSH và LH. Lập tức buồng trứng bắt đầu hối thúc các trứng và tiết ra các hormone estrogen. Sự khởi đầu cho việc tiết ra chất nội tiết này là dấu hiệu thời DT bắt đầu. Cũng đừng nghĩ rằng kinh nguyệt xuất hiện ngay sau khi hệ thống nói trên bắt đầu hoạt động. Lúc đầu chỉ xuất hiện một số ảnh hưởng do hormone, tạo nên một sự biến đổi sinh lý đầu tiên trên cơ thể trẻ gái. Sự tăng FSH dẫn đến việc buồng trứng tiết ra các hormone estrogen, tạo nên những thay đổi hình dạng âm đạo, âm hộ, cổ tử cung và vú, tóm lại các em bắt đầu có dáng vẻ của người lớn.

Đồng thời cũng do mệnh lệnh của tuyến yên, tuyến thượng thận bắt đầu tiết những hormone sinh dục nam (mà bất kỳ người phụ nữ nào cũng có một khối lượng nhỏ). Những hormone nam chính là “thủ phạm” khiến phụ nữ mọc lông ở nách và mu. Những hormone thượng thận ấy cũng tạo nên một số thay đổi hình dạng và thân thể phụ nữ. Phải 2 năm sau, khi hormone này xuất hiện, kinh nguyệt mới bắt đầu (báo hiệu hệ thống vùng dưới đồi, tuyến yên và buồng trứng đã hoạt động đều đặn). Lúc đầu là kinh nguyệt không có sự rụng trứng. Trong vài tháng đầu, thậm chí vài năm, kinh nguyệt vẫn chưa đều, có khi rất thất thường. Tuy nhiên, vẫn có thể thụ thai. Kinh nguyệt những lần đầu không đau đớn gì vì chưa rụng trứng, những kinh nguyệt có kèm rụng trứng thì khá đau, nếu đau lắm thì thành chứng kinh nguyệt đau. Nguyên nhân thường do hình dạng của cơ quan sinh dục không bình thường (tử cung còn nhỏ, cổ tử cung co bóp quá chặt) nhưng cũng có khi nguyên nhân do tâm lý.

Thời kỳ của những đảo lộn mạnh mẽ

Thời kỳ DT quả là thời gian mọi thứ đều thay đổi, đảo lộn. Tuổi thơ ấu lui đi nhường chỗ cho bao nhiêu tâm trạng hoang mang bối rối. Trẻ gái không còn là trẻ con nhưng cũng chưa hẳn là người lớn. Các em thấy vú to lên, lông mu mọc ra… Mọi cái trong em biến đổi, tính nết trở nên bất thường, thoắt vui, thoắt buồn, đang tươi tỉnh đột nhiên cáu kỉnh, bẳn gắt.

Giữa trai và gái, sự khác nhau trước đây chưa nhiều thì khi vào tuổi DT đột nhiên thành khác hẳn. Trẻ gái lớn bổng lên, thân hình thay đổi, khung chậu phình ra. Những mô mỡ tích tụ tại những chỗ đặc trưng cho thân hình nữ giới: háng, khung chậu, đùi. Về bộ phận sinh dục, môi lớn, âm hộ nở ra, môi nhỏ sẫm màu. Âm vật to lên và âm đạo trở nên ẩm ướt. Các cơ quan sinh dục bên trong phát triển, chín muồi để sẵn sàng làm nhiệm vụ sinh sản. Trẻ trai thì vai rộng ra, bể tiếng, cơ quan sinh dục mọc lông, to ra…

Phải tăng cường khuyên nhủ, thương yêu con cái và lắng nghe những thổ lộ tâm sự.

Những kỳ kinh nguyệt đầu tiên

Ngày nay, ít có trường hợp các em gái hoàn toàn không hiểu gì về kinh nguyệt. Máu xuất hiện lần đầu tiên ở cửa mình không còn làm các em hốt hoảng nữa. Thậm chí là các em thầm tự hào vì đã thành phụ nữ! Tuy nhiên, các em có thể hiểu tại sao có kinh nguyệt, nhưng các em còn biết rất ít về các thứ khác. Chẳng hạn, rụng trứng là sao, rụng vào thời gian nào trong chu kỳ vòng kinh. Vì vậy, việc thông tin về sinh dục, giới tính là cần thiết, nhưng đừng nên hy vọng mọi thứ trong sinh hoạt đều đã hoàn hảo.

Chúng ta đừng cho rằng lớp trẻ ngày nay “chín chắn hơn chúng ta thời trước”. Thanh niên thời nay cũng mong manh và dễ bị tổn thương. Chính thời nay, các bậc cha mẹ càng không nên lảng tránh và phó mặc mà phải chủ động cung cấp thông tin, phê phán những nhận thức sai, phải tăng cường khuyên nhủ, thương yêu con cái và lắng nghe chúng thổ lộ tâm sự. Tất cả các bậc cha mẹ nên tin chắc vào một điều “cái tuổi DT” kia thật ra là tuổi đầy hoang mang lo lắng. Chính cái tuổi ấy càng được giúp đỡ, được yêu thương và… đối xử rộng lượng hơn.

BS. Thu Hương