Thị Trường Blockchain Việt Nam Và Những Vấn đề Cần Quan Tâm

Từ sự phát triển nhanh chóng…

Blockchain (chuỗi khối) được ví như sổ cái kỹ thuật số, giúp truyền tải dữ liệu và bảo mật thông tin an toàn tuyệt đối, đang chứng minh là một trong những trụ cột về công nghệ của tương lai. Công nghệ blockchain được ứng dụng trong mọi lĩnh vực của cuộc sống, từ lĩnh vực truyền thông và viễn thông, sản xuất, vận tải và logistics, tài chính, ngân hàng, đến lĩnh vực bán lẻ, thương mại điện tử, du lịch, y tế, giáo dục, cũng như hỗ trợ quản lý quốc gia.

Trước làn sóng bùng nổ của công nghệ toàn cầu cùng sự nhạy bén nắm bắt xu hướng mới, ngày càng nhiều doanh nghiệp Việt cung cấp nền tảng ứng dụng blockchain. Nền tảng akaChain do FPT phát triển đã rút ngắn thời gian triển khai các nghiệp vụ, như định danh khách hàng điện tử, chấm điểm tín dụng, chương trình khách hàng thân thiết và truy xuất nguồn gốc, giúp các doanh nghiệp giảm chi phí, tăng hiệu quả vận hành, đẩy mạnh tính bảo mật và minh bạch thông tin, tạo ra các mô hình kinh doanh mới mà trước đây chưa có.

Ngân hàng BIDV tiên phong ứng dụng blockchain trong tài trợ thương mại, trở thành ngân hàng Việt Nam đầu tiên ứng dụng thành công công nghệ blockchain trong giao dịch phát hành thư tín dụng tới một ngân hàng thông báo ngoài hệ thống. MB, VPBank, Vietcombank... đã công bố ứng dụng blockchain trong giao dịch tài chính. Viettel ứng dụng vào hồ sơ bệnh án điện tử; Misa phát triển hóa đơn điện tử. Một số doanh nghiệp khác ứng dụng thành công blockchain vào kinh doanh, như Masan Group; Bảo Việt; AIA,…

Theo Hiệp hội Blockchain Việt Nam, trong số top 200 công ty, doanh nghiệp hoạt động kinh doanh dựa trên công nghệ blockchain, có 7 doanh nghiệp do người Việt Nam thành lập. Việt Nam cũng là 1 trong 5 quốc gia đi đầu về blockchain, hiện có khoảng 10 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo người Việt Nam trong lĩnh vực blockchain có vốn hóa trên 100 triệu USD (1).

Theo báo cáo của MarketsandMarkets, thị trường thiết bị liên quan đến blockchain tại Việt Nam dự kiến đạt giá trị gần 2,5 tỷ USD vào năm 2026, tăng gấp 5 lần quy mô so với năm 2021 (2). Các công ty lớn như Genesis Coin, Coinsource, Paymynt đến từ Mỹ và Bitaccess, Coinkite từ Canada. Các công ty khác bao gồm Ledger (Pháp), SatoshiLabs (Cộng hòa Séc), Sirin Labs (Thụy Sĩ), Pundi X (Singapore), ShapeShift (Anh) và Samsung (Hàn Quốc)...

Trong cuộc khảo sát của Finder năm 2021 đối với 42.000 người trên 27 quốc gia, Việt Nam vượt 26 quốc gia để dẫn đầu về tỷ lệ người dùng tiền mã hóa. Finder chỉ ra tỷ lệ sử dụng tiền mã hóa (trong số những người được hỏi) tại Việt Nam là 41%, trong đó số lượng người đã mua Bitcoin là 20%. Trong khi đó tỷ lệ sử dụng tiền mã hóa ở Indonesia (30%), Ấn Độ (30%), Malaysia (29%), Philippines (28%), Hàn Quốc (23%), Singapore (19%). Anh và Mỹ là 2 quốc gia có tỷ lệ sử dụng tiền mã hóa thấp nhất bảng khảo sát, tương ứng con số 8 và 9% (3). Còn trong báo cáo hồi tháng 6/2021 của Cointelegraph, Việt Nam đứng thứ 13 trên thế giới về tỷ lệ đầu tư bitcoin trong năm 2020 (4).

Quỹ đầu tư công nghệ cao Alpha Moon Capital có quy mô quản lý 10 triệu USD dành riêng cho các dự án blockchain tại Việt Nam đã ra mắt năm 2021 (5). Quỹ này sẽ tìm kiếm và hỗ trợ những dự án start-up trong lĩnh vực blockchain, fintech và tài chính phi tập trung tại Việt Nam để đầu tư giai đoạn đầu… Alpha Moon Capital đã đầu tư vào hơn 20 dự án, trong đó có nhiều dự án GameFi đầy triển vọng của Việt Nam, như Heroes & Empires, Heroverse, Warena… và các dự án nền tảng NFT (Non-fungible token - tài sản không thể thay thế) đầy tham vọng như DareNFT. Tập đoàn NextTech cũng công bố Quỹ Next100 Blockchain quy mô 50 triệu USD đầu tư vốn cổ phần và tài sản số (Token) giai đoạn sớm của start-up blockchain. Quỹ này đã rót 500.000 USD vào start-up Enrex đến từ châu Âu (6)…

Hiện có khoảng 10 start-up (doanh nghiệp khởi nghiệp) của người Việt Nam trong lĩnh vực blockchain có vốn hóa trên 100 triệu USD. Riêng “kỳ lân” công nghệ Kyber Network đã nhận được 52 triệu USD từ hơn 21.000 nhà đầu tư lớn nhỏ tại hơn 100 quốc gia trong chiến dịch gọi vốn. Thị trường Blockchain Việt Nam được dự đoán tăng trưởng hai con số giai đoạn 2023-2027. Hãng nghiên cứu thị trường toàn cầu TechSci Research đánh giá, nhu cầu ngày càng tăng với mạng 5G từ các ngành công nghiệp chính của đất nước, bao gồm chăm sóc sức khỏe, năng lượng, giao thông vận tải và sản xuất, cũng được yêu cầu để phát triển thành phố thông minh, dự kiến thúc đẩy tăng trưởng thị trường blockchain Việt Nam trong 5 năm tới (7).

Tuy nhiên, nhận thức về công nghệ blockchain ở Việt Nam vẫn chưa toàn diện. Nhiều cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp nhìn nhận blockchain chỉ như hoạt động kinh doanh tiền ảo, chỉ để phục vụ các dịch vụ trong lĩnh vực tài chính, đầu tư, đầu cơ là chủ yếu, mà không thấy rằng blockchain có ứng dụng rất rộng rãi trong thương mại, quản trị doanh nghiệp hay hoạt động sản xuất, hoặc cho rằng đây là công nghệ rất cao siêu, hiện đại, khó với tới, chưa nhìn nhận công nghệ này ở góc độ gần gũi hơn với đời sống.

Hiện tại, blockchain ứng dụng chủ yếu trong lĩnh vực tài chính, đặc biệt là tài sản số, tiền số. Ngoài một vài dự án crypto (tiền mã hóa) và blockchain Việt Nam nổi bật như Axie Infinity, Coin98, Kyber Network, TomoChain, KardiaChain… thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực này, thì phần lớn các ứng dụng blockchain tại thị trường Việt Nam vẫn chưa đạt được thành công nổi bật. Những tiềm năng ứng dụng khác của công nghệ blockchain như truy xuất nguồn gốc trong nông nghiệp, logistics, y tế, giáo dục,… chưa được ứng dụng nhiều.

Một trong những thử thách hàng đầu với doanh nghiệp và các start-up công nghệ blockchain là chi phí và nhân lực. Để xây dựng một app (ứng dụng) blockchain thì chi phí rất lớn, gấp 4-5 lần bình thường. Việc tìm kiếm lực lượng kỹ sư blockchain hay lập trình viên blockchain đang gặp nhiều khó khăn. Hành lang pháp lý về blockchain chưa đầy đủ, nên không ít công ty khởi nghiệp trong nước đã chọn giải pháp đặt văn phòng đại diện tại các nước đã có nền tảng pháp lý rõ ràng hơn để thuận tiện hoạt động, đặc biệt là gọi vốn dễ dàng hơn… Điều này gây chảy máu chất xám, thất thoát ngoại tệ, đồng thời tạo cơ hội cho những đối tượng lừa đảo trục lợi.

…đến những vấn đề cần quan tâm

Một là, cần nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, đơn vị, tổ chức và cộng đồng về sự phát triển của công nghệ blockchain và các lĩnh vực ứng dụng của công nghệ này. Trong nhận thức, cần tách bạch giữa vấn đề ứng dụng công nghệ blockchain và tiền mã hoá, tránh những sai lệch khi truyền thông đến người dùng cũng như ảnh hưởng không tốt tới việc ứng dụng nền tảng blockchain. Tăng cường tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo, nhằm giúp các tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện về xu thế phát triển của công nghệ blockchain hiện tại và tương lai, tiếp cận và triển khai ứng dụng công nghệ để tối ưu kinh doanh và vận hành tổ chức, doanh nghiệp; đồng thời giúp các đơn vị cung cấp các giải pháp công nghệ trong lĩnh vực này tiếp cận thị trường.

Phát huy vai trò của Hiệp hội Blockchain Việt Nam trong việc góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng và tham mưu tư vấn xây dựng các hành lang pháp lý, các tiêu chuẩn, quy chuẩn trong việc ứng dụng phát triển các sản phẩm, dịch vụ trên nền tảng công nghệ blockchain. Tích cực chia sẻ những kiến thức mang tính quy củ về blockchain, đồng thời đưa ra những cảnh báo về những rủi ro, thách thức từ thực tế triển khai của các doanh nghiệp tiên phong hoặc từ góc nhìn đa chiều của các chuyên gia đầu ngành trong và ngoài nước.

Hai là, khẩn trương xây dựng khung pháp lý cho nghiên cứu và ứng dụng công nghệ blockchain. Hiện tại Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đang tập trung chỉ đạo rà soát hoàn thiện hành lang pháp lý cho nghiên cứu, ứng dụng công nghệ blockchain, đồng thời, xem xét, ưu tiên nguồn lực cho các nhiệm vụ nghiên cứu phát triển, ứng dụng công nghệ blockchain. Bộ Tài chính bước đầu triển khai nghiên cứu về tiền ảo, tài sản ảo, để đưa ra những đề xuất đối với vấn đề quản lý, giám sát các hoạt động liên quan đến tài sản mã hóa trong thị trường chứng khoán Việt Nam.

Trong Quyết định số 2813/QĐ-BKHCN của Bộ KH&CN phê duyệt Chương trình KH&CN trọng điểm cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2025, blockchain được xếp thứ hai sau trí tuệ nhân tạo (AI). Chương trình trọng điểm cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2025 cũng đang triển khai, trong đó blockchain là một trong những công nghệ chủ chốt được ưu tiên. Nhiều cuộc hội thảo quốc tế về ứng dụng công nghệ blockchain đã được tổ chức.

Theo các chuyên gia, thời gian tới, cần tiếp tục nghiên cứu ban hành mới, sửa đổi, bổ sung khuôn khổ pháp lý; nghiên cứu, xây dựng kế hoạch, lộ trình phát triển ứng dụng công nghệ blockchain cũng như nghiên cứu chính sách, quy định pháp luật phù hợp để quản lý, thúc đẩy phát triển công nghệ blockchain tại Việt Nam. Trước mắt, khi chưa có luật, cần ban hành nghị định thí điểm. Ngoài ra, phải có sự quản lý để phát triển công nghệ số và ứng dụng công nghệ blockchain theo kịp sự phát triển hiện nay.

Các cơ quan liên quan tăng cường các nghiên cứu sâu về blockchain, trên cơ sở đó đề xuất với Chính phủ về cơ chế quản lý, giám sát các hoạt động liên quan, hướng tới sự cân bằng giữa mục tiêu sáng tạo, tăng trưởng kinh tế với mục tiêu đảm bảo an toàn, an ninh, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư cũng như các thành viên tham gia khác. Xây dựng chế tài phù hợp nhằm giảm thiểu những rủi ro và hệ lụy từ các sàn giao dịch tiền ảo có dấu hiệu lừa đảo, góp phần đảm bảo an ninh trật tự và sự ổn định của thị trường tài chính.

Thứ ba, Nhà nước cần khuyến khích, ủng hộ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ blockchain. Thành lập cơ sở đào tạo, cấp chứng chỉ về blockchain để bước đầu tạo ra hệ sinh thái cho công nghệ này. Hỗ trợ phát triển ứng dụng công nghệ blockchain trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội. Trong đó ưu tiên triển khai chính sách thí điểm cho một số doanh nghiệp triển khai dự án blockchain khả thi, mang lại lợi ích cho xã hội rõ rệt. Các doanh nghiệp blockchain cần xây dựng nền tảng ứng dụng công nghệ này một cách bài bản, đầu tư nghiêm túc, xác định tạo giá trị và mang lại giá trị nhiều hơn cho người sử dụng, giải quyết được các nhu cầu bức thiết của cuộc sống, để đạt hiệu quả cao, thay vì chạy đua theo trào lưu hay chỉ “gắn mác” blockchain để gọi vốn.

Khi tiến hành các dự án, cần theo quy trình nghiêm ngặt với các khía cạnh về nhân lực, mức độ khả thi, mô hình kinh tế, nền tảng công nghệ, tổ chức và pháp lý, quy trình quản lý tài sản số, tài chính kế toán, năng lực tiếp thị và bán hàng, nhằm đảm bảo độ uy tín, tính minh bạch và cam kết thực hiện. Ngoài ra, còn phải đồng hành và tư vấn chiến lược, hỗ trợ truyền thông kết nối các start-up blockchain đến cộng đồng đầu tư. Đối với các start-up blockchain, cần nghiên cứu và khảo sát thật kỹ thị trường, chọn được xu hướng và sản phẩm muốn làm; ứng dụng blockchain nghiêm túc và đầu tư vào công nghệ này một cách thực chất mới có thể có kết quả.

Thứ tư, phát triển cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực cho các ứng dụng công nghệ blockchain. Việc chuẩn bị tốt về cơ sở hạ tầng là cơ sở để cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp bắt đầu áp dụng hợp đồng thông minh, minh bạch hóa quá trình quản lý và bảo mật thông tin khi sử dụng blockchain. Nâng cao năng lực cơ sở hạ tầng kết nối sẽ tăng hiệu quả công việc nhờ tốc độ xử lý được nâng cao. Nếu cơ sở hạ tầng không đảm bảo, đồng nghĩa với thời gian chạy dữ liệu chậm lại, dẫn đến hiệu quả sẽ ngược lại.

Nhân lực blockchain hiện đang đối diện với nhiều thách thức, nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn thậm chí buộc phải đóng cửa vì thiếu hụt nhân sự. Do đó, cần có một kế hoạch hợp tác giữa ba bên nhà trường, doanh nghiệp và cộng đồng, giúp cho hoạt động đào tạo và nghiên cứu được gắn kết, giải quyết những vấn đề của thực tiễn, đáp ứng tốt yêu cầu phát triển. Có chính sách ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp đào tạo nguồn nhân lực công nghệ thông tin nói chung, công nghệ blockchain nói riêng.

Như vậy, công nghệ blockchain càng ngày cho thấy lợi ích nhiều mặt của nó, thị trường blockchain Việt Nam ngày càng trở nên sôi động, góp phần xây dựng, phát triển nền kinh tế số. Để thị trường công nghệ blockchain phát triển đúng hướng, lành mạnh, phát huy được tiềm năng, cần nâng cao nhận thức, bổ sung các cơ chế, chính sách, thúc đẩy và nâng cao năng lực của các doanh nghiệp công nghệ, phát triển cơ sở hạ tầng, cũng như chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao. Trong đó, nguồn lực con người vẫn là yếu tố cơ bản bảo đảm cho sự phát triển nhanh và bền vững.

Chú thích:

(1) https://thanhnien.vn: Thay đổi nhận thức về blockchain tại Việt Nam, 18/5/2022

(2) https://baodautu.vn: Thị trường blockchain Việt có cần một cuộc thanh lọc? 14/12/2021

(3) https://vietnamnet.vn: Việt Nam dẫn đầu khảo sát về tỷ lệ người đầu tư tiền mã hóa, 16/8/2021

(4) Tài liệu đã dẫn, số 3

(5) https://baodautu.vn: Ra mắt quỹ đầu tư công nghệ cao Alpha Moon Capital quy mô 10 triệu USD, 12/10/2021

(6) https://baodautu.vn: Thị trường blockchain Việt có cần một cuộc thanh lọc? 14/12/2021

(7) https://vnexpress.net: Cửa sáng cho thị trường blockchain Việt Nam, 17/3/2022