Thời Tiết Cực đoan – Wikipedia Tiếng Việt

Đừng nhầm với Thời tiết khắc nghiệt.

Một phần của chuỗi bài viết về
Thời tiết
Mùa ôn đới và cực Xuân Hạ Thu Đông
Mùa nhiệt đới Mùa khô Harmattan Mùa mưa
Bão Mây Mây vũ tích Mây cung Downburst Microburst Heat burst Derecho Tia sét Sét núi lửa Dông Air-mass thunderstorm Thundersnow Dông khô Xoáy thuận trung Supercell Vòi rồng Anticyclonic tornado Landspout Vòi rồng nước Lốc cát Vòi rồng lửa Xoáy nghịch Xoáy thuận Polar low Xoáy thuận ngoài nhiệt đới Bão gió châu Âu Nor'easter Xoáy thuận cận nhiệt đới Xoáy thuận nhiệt đới Bão nhiệt đới Đại Tây Dương Bão nhiệt đới Tây Bắc Thái Bình Dương Storm surge Bão cát Simoom Haboob Gió mùa Amihan Gale Gió Sirocco Bão lửa Bão tuyết Bão băng Bão tuyết lớn Ground blizzard Snowsquall
Giáng thủy Mưa phùn Freezing Graupel Mưa đá Ice pellets Diamond dust Mưa Freezing Cloudburst Tuyết Rain and snow mixed Snow grains Tuyết cuộn Slush
Chủ đề Ô nhiễm không khí Khí quyển Chemistry Convection Vật lý River Khí hậu Mây Vật lý Sương mù Mùa sương Sóng lạnh Sóng nhiệt Dòng tia Khí tượng học Thời tiết khắc nghiệt List Cực đoan Thuật ngữ thời tiết khắc nghiệt Canada Japan United States Dự báo thời tiết Weather modification
Bảng chú giải Meteorology Climate change Tornado terms Tropical cyclone terms
x t s

Thời tiết cực đoan bao gồm các kiểu thời tiết trái mùa, khắc nghiệt, không thể dự đoán, bất thường và bất ngờ; thời tiết ở điểm cực hạn của phân bố lịch sử—tức phạm vi đã được chứng kiến trong quá khứ.[1] Thường thì, các sự kiện cực đoan được dựa trên lịch sử thời tiết được ghi lại của một địa điểm và được định rõ khi nằm trong 10% bất thường nhất.[2] Trong những năm trở lại đây một số sự kiện khắc nghiệt xuất hiện là do hiện tượng ấm lên toàn cầu do con người gây ra,[3][4][5] với các nghiên cứu đã chỉ ra nguy cơ ngày một tăng lên từ thời tiết cực đoan trong tương lai.[6][7]

Ảnh hưởng

[sửa | sửa mã nguồn]

Ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt bao gồm (không giới hạn):[8][9]

• Mưa quá nhiều (mưa lớn), gây lũ lụt và sạt lở đất
• Nhiệt độ cao và không có mưa (sóng nóng) gây ra hạn hán và cháy rừng
• Gió mạnh, chẳng hạn như bão và lốc xoáy, gây thiệt hại cho các công trình nhân tạo và môi trường sống của động vật
• Tuyết rơi lớn, gây ra tuyết lở và bão tuyết

Chi phí kinh tế

[sửa | sửa mã nguồn]

Theo IPCC (2011) ước tính tổn thất hàng năm kể từ năm 1980 nằm trong khoảng từ một vài tỷ cho tới trên 200 tỷ US$ (theo tỉ giá đô-la năm 2010), với tổn thất cao nhất là vào năm 2005 (năm của Bão Katrina).[10] Những thiệt hại do thảm họa liên quan tới thời tiết toàn cầu gây ra, ví dụ như thiệt hại về mạng người, di sản văn hóa, và dịch vụ hệ sinh thái, thì rất khó để định giá và quy đổi thành tiền, và do đó chúng phản ánh kém về ước tính thiệt hại.[11][12] Tuy nhiên, những cơn bão, cuồng phong, lũ lụt, sóng nhiệt, hạn hán và các vụ cháy rừng quy mô lớn có cường độ bất thường gần đây đã dẫn đến những hậu quả sinh thái tiêu cực chưa từng có đối với các khu rừng nhiệt đới và rạn san hô trên khắp thế giới.[13]

Thiệt hại về người

[sửa | sửa mã nguồn]

Số người chết vì thiên tai đã giảm hơn 90% kể từ những năm 1920, theo Cơ sở dữ liệu thảm họa quốc tế, mặc dù tổng dân số trên Trái đất tăng gấp bốn lần và nhiệt độ tăng 1,3 °C. Vào những năm 1920, 5,4 triệu người chết vì thiên tai trong khi vào những năm 2010, con số này chỉ là 400.000 người.[14]

Số ca tử vong do các hiện tượng thời tiết cực đoan giảm mạnh và nhanh nhất diễn ra ở Nam Á. Trong khi một cơn bão nhiệt đới năm 1991 ở Bangladesh đã giết chết 135.000 người và một cơn bão năm 1970 giết chết 300.000 người, thì cơn bão Ampham có quy mô tương tự, tấn công Ấn Độ và Bangladesh vào năm 2020, chỉ giết chết tổng cộng 120 người.[15][16][17]

Ngày 23 tháng 7 năm 2020, Munich Re thông báo rằng tổng số 2.900 người chết trên toàn cầu do thiên tai trong nửa đầu năm 2020 là mức thấp kỷ lục và "thấp hơn nhiều so với con số trung bình trong 30 năm và 10 năm qua."[18]

Một nghiên cứu năm 2021 cho thấy 9,4% trường hợp tử vong trên toàn cầu từ năm 2000 đến năm 2019 – ~5 triệu người mỗi năm – có thể là do nhiệt độ khắc nghiệt với những nguyên nhân liên quan đến lạnh chiếm tỷ lệ cao hơn và đang giảm dần, còn những nguyên nhân liên quan đến nhiệt chiếm ~0,91 % và ngày càng tăng.[19][20]

Hạn hán và lũ lụt

[sửa | sửa mã nguồn]

Biến đổi khí hậu đã dẫn đến sự gia tăng về tần suất và/hoặc cường độ của một số loại thời tiết cực đoan.[22] Các cơn bão như cuồng phong hoặc xoáy thuận nhiệt đới có thể mang lượng mưa lớn hơn, gây ra lũ lụt lớn hay sạt lở đất do đất bão hòa. Điều này là do không khí ấm hơn có thể 'giữ' nhiều hơi ẩm hơn do các phân tử nước có động năng tăng lên và lượng mưa xảy ra với tốc độ lớn hơn do nhiều phân tử có tốc độ đạt tới hạn cần thiết để rơi xuống khi mưa rơi.[23] Sự thay đổi mô hình lượng mưa có thể dẫn đến lượng mưa lớn hơn ở một khu vực trong khi một khu vực khác trải qua điều kiện khô hơn, nóng hơn, và có thể dẫn đến hạn hán.[24] Điều này là bởi sự gia tăng nhiệt độ cũng dẫn đến sự gia tăng bốc hơi trên bề mặt trái đất, do đó, lượng mưa nhiều hơn không nhất thiết có nghĩa là điều kiện ẩm ướt hơn trên toàn cầu hoặc sự gia tăng lượng nước uống trên toàn thế giới.[23]

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Ấm lên toàn cầu
• Sóng độc
• Thời tiết khắc nghiệt
• Bão

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Intergovernmental Panel on Climate Change. 2.7 Has Climate Variability, or have Climate Extremes, Changed? Lưu trữ ngày 1 tháng 11 năm 2005 tại Wayback Machine Retrieved on ngày 13 tháng 4 năm 2007.
2. ^ National Climatic Data Center. "Extreme Events".
3. ^ Scientists attribute extreme weather to man-made climate change. Researchers have for the first time attributed recent floods, droughts and heat waves, to human-induced climate change. ngày 10 tháng 7 năm 2012 The Guardian
4. ^ Hansen, J; Sato, M; Ruedy, R; Lacis, A; Oinas, V (2000). "Global warming in the twenty-first century: an alternative scenario". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. Quyển 97 số 18. tr. 9875–80. Bibcode:2000PNAS...97.9875H. doi:10.1073/pnas.170278997. PMC 27611. PMID 10944197.
5. ^ Extremely Bad Weather: Lưu trữ ngày 19 tháng 6 năm 2013 tại Wayback Machine Studies start linking climate change to current events ngày 17 tháng 11 năm 2012; Vol.182 #10 Science News
6. ^ Study Indicates a Greater Threat of Extreme Weather ngày 26 tháng 4 năm 2012
7. ^ Hansen, J.; Sato, M.; Ruedy, R. (2012). "PNAS Plus: Perception of climate change". Proceedings of the National Academy of Sciences. Quyển 109 số 37. tr. E2415. Bibcode:2012PNAS..109E2415H. doi:10.1073/pnas.1205276109.
8. ^ "DK Find Out! | Fun Facts for Kids on Animals, Earth, History and more!". DK Find Out! (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2020.
9. ^ "Extreme Weather and Climate Change". Center for Climate and Energy Solutions. ngày 14 tháng 8 năm 2019. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2020.
10. ^ U.S. Billion-Dollar Weather and Climate Disasters: Summary Statistics
11. ^ Smith A.B. and R. Katz, 2013: U.S. Billion-dollar Weather and Climate Disasters: Data sources, Trends, Accuracy and Biases. Natural Hazards, 67, 387–410, doi:10.1007/s11069-013-0566-5
12. ^ Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to Advance Climate Change Adaptation (SREX), Summary Lưu trữ ngày 24 tháng 11 năm 2011 tại Wayback Machine IPCC
13. ^ França, Filipe (2020). "Climatic and local stressor interactions threaten tropical forests and coral reefs". Philosophical Transactions of the Royal Society B. Quyển 375 số 1794. doi:10.1098/rstb.2019.0116. PMC 7017775. PMID 31983328.
14. ^ "EM-DAT | The international disasters database". www.emdat.be. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 6 năm 2021. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2020.
15. ^ "Bangladesh cyclone of 1991". History.com (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 7 tháng 5 năm 2021. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2020.
16. ^ "The Deadliest Tropical Cyclone on Record Killed 300,000 People". The Weather Channel (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 24 tháng 6 năm 2021. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2020.
17. ^ "Amphan's Toll: More Than 100 Killed, billions in Damage, Hundreds of Thousands Homeless". www.wunderground.com (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2020.
18. ^ "Very high losses from thunderstorms – The natural disaster figures for the first half of 2020". www.munichre.com (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 24 tháng 6 năm 2021. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2020.
19. ^ "Extreme temperatures kill 5 million people a year with heat-related deaths rising, study finds". The Guardian (bằng tiếng Anh). ngày 7 tháng 7 năm 2021. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 8 năm 2021. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2021.
20. ^ Zhao, Qi; và đồng nghiệp (ngày 1 tháng 7 năm 2021). "Global, regional, and national burden of mortality associated with non-optimal ambient temperatures from 2000 to 2019: a three-stage modelling study". The Lancet Planetary Health (bằng tiếng English). Quyển 5 số 7. tr. e415 – e425. doi:10.1016/S2542-5196(21)00081-4. ISSN 2542-5196. PMID 34245712. S2CID 235791583. Lưu trữ bản gốc ngày 24 tháng 8 năm 2021. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2021.{{Chú thích tạp chí}}: Quản lý CS1: ngôn ngữ không rõ (liên kết)
21. ^ Irina Ivanova (ngày 2 tháng 6 năm 2022). "California is rationing water amid its worst drought in 1,200 years". CBS News. Lưu trữ bản gốc ngày 13 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2022.
22. ^ Seneviratne, Sonia I.; Zhang, Xuebin; Adnan, M.; Badi, W.; và đồng nghiệp (2021). "Chapter 11: Weather and climate extreme events in a changing climate" (PDF). IPCC AR6 WG1 2021. tr. 1517. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 29 tháng 5 năm 2022. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2022. in IPCC (2021). Masson-Delmotte, V.; Zhai, P.; Pirani, A.; Connors, S. L.; và đồng nghiệp (biên tập). Climate Change 2021: The Physical Science Basis (PDF). Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press (In Press). Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 13 tháng 8 năm 2021. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2022.
23. ^ a b US EPA, OAR (ngày 27 tháng 6 năm 2016). "Climate Change Indicators: U.S. and Global Precipitation". US EPA (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 16 tháng 6 năm 2021. Truy cập ngày 5 tháng 5 năm 2021.
24. ^ US EPA, OAR (ngày 27 tháng 6 năm 2016). "Climate Change Indicators: Drought". US EPA (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 16 tháng 6 năm 2021. Truy cập ngày 5 tháng 5 năm 2021.

Đọc thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Lubber, M.S. (ngày 6 tháng 6 năm 2012) "Extreme weather is the new climate reality" ThinkProgress.org
• Scientists say ongoing weather extremes offer proof of climate change; Record-shattering heatwaves, wildfires and freak storms are a sampling of what is to come in 2012 and a window to the future ngày 3 tháng 7 năm 2012
• http://news.nationalgeographic.com/news/2012/08/120828-arctic-sea-ice-global-warming-record-environment-science/?source=arctichub

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

• NOAA/NCDC Billion-Dollar Weather and Climate Disasters
• Statistics of Weather and Climate Extremes Lưu trữ ngày 10 tháng 9 năm 2018 tại Wayback Machine The University Corporation for Atmospheric Research (UCAR)
• Research forecasts increased chances for stormy weather Lưu trữ ngày 16 tháng 3 năm 2020 tại Wayback Machine, Purdue University study
• Extreme weather articles at Think Progress
• European severe weather database
• National severe weather database browser
• Severe world weather overview

Cơ sở dữ liệu tiêu đề chuẩn: Quốc gia	Nhật Bản Latvia

x t s Biến đổi khí hậu
Tổng quan Nguyên nhân của biến đổi khí hậu Tác động của biến đổi khí hậu Giảm thiểu biến đổi khí hậu Climate change adaptation By country and region
Nguyên nhân Tổng quan Hệ thống khí hậu Hiệu ứng nhà kính (Carbon dioxide trong khí quyển Trái Đất) Quan điểm khoa học về biến đổi khí hậu Nguồn cơn Phá rừng Nhiên liệu hóa thạch Khí nhà kính Greenhouse gas emissions Carbon accounting Vết carbon Carbon leakage from agriculture from wetlands World energy supply and consumption
Lịch sử History of climate change policy and politics Lịch sử khoa học biến đổi khí hậu Svante Arrhenius James Hansen Charles David Keeling Hội nghị Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu Years in climate change 2019 2020 2021 2022 2023 2024
Tác động và vấn đề Tự nhiên Biến đổi khí hậu đột ngột Anoxic event Arctic methane emissions Suy giảm băng biển Bắc Cực Atlantic meridional overturning circulation Hạn hán Thời tiết cực đoan Lụt Coastal flooding Đợt nóng Marine Đảo nhiệt đô thị Oceans axit hóa deoxygenation heat content sea surface temperature stratification temperature Suy giảm ôzôn Permafrost thaw Sự lùi dần của sông băng từ năm 1850 Mực nước biển dâng Season creep Điểm tới hạn trong hệ thống khí hậu Tropical cyclones Water cycle Cháy rừng Động thực vật Biomes Mass mortality event Birds Tuyệt chủng Forest dieback Invasive species Đời sống dưới nước Đa dạng sinh học thực vật Xã hội và kinh tế Nông nghiệp Livestock United States Children Cities Civilizational collapse Crime Depopulation of settlements Destruction of cultural heritage Disability Economic impacts U.S. insurance industry Ngư nghiệp Gender Health Mental health Human rights Indigenous peoples Infectious diseases Migration Poverty Psychological impacts Security and conflict Urban flooding Thiếu nước Water security Theo quốc gia vàvùng lãnh thổ Africa Americas Antarctica Arctic Asia Australia Caribbean Europe Middle East and North Africa Small island countries by individual country
Giảm thiểu Kinh tế vàtài chính Carbon budget Mua bán phát thải carbon Bù trừ và tín chỉ carbon Gold Standard Giá carbon price Thuế cacbon Nợ khí hậu Tài chính khí hậu Climate risk insurance Co-benefits of climate change mitigation Economics of climate change mitigation Fossil fuel divestment Green Climate Fund Kinh tế carbon thấp Phát thải ròng bằng 0 Năng lượng Thu hồi và lưu trữ carbon Energy transition Fossil fuel phase-out Năng lượng hạt nhân Năng lượng tái tạo Năng lượng bền vững Bảo tồn vàtăng cườngbể chứa carbon Blue carbon Carbon dioxide removal Cô lập carbon Direct air capture Carbon farming Climate-smart agriculture Quản lý rừng afforestation forestry for carbon sequestration REDD and REDD+ reforestation Land use, land-use change, and forestry (LULUCF and AFOLU) Nature-based solutions Cá nhân Individual action on climate change Plant-based diet
Xã hội và Thích nghi Xã hội Business action Climate action Climate emergency declaration Phong trào khí hậu Bãi khóa vì khí hậu Phủ nhận Ecological grief Governance Công lý Litigation Politics Dư luận Women thích nghi Adaptation strategies on the German coast Adaptive capacity Disaster risk reduction Ecosystem-based adaptation Kiểm soát lũ lụt Loss and damage Managed retreat Nature-based solutions Resilience Risk Vulnerability The Adaptation Fund National Adaptation Programme of Action Truyền thông Climate Change Performance Index Khủng hoảng khí hậu (thuật ngữ) Climate spiral Education Media coverage Popular culture depictions art fiction video games Warming stripes Thỏa thuận quốc tế Glasgow Climate Pact Nghị định thư Kyōto Thỏa thuận Paris về khí hậu Cooperative Mechanisms under Article 6 of the Paris Agreement Nationally determined contributions Sustainable Development Goal 13 Công ước khung Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu
Nền tảng và lý thuyết Đo lường Global surface temperature Instrumental temperature record Proxy Satellite temperature measurement Lý thuyết Suất phản chiếu Chu trình carbon atmospheric biologic oceanic permafrost Bể chứa carbon Độ nhạy khí hậu Biến thiên khí hậu Cloud feedback Cloud forcing Fixed anvil temperature hypothesis Băng quyển Earth's energy budget Extreme event attribution Feedbacks Global warming potential Illustrative model of greenhouse effect on climate change Orbital forcing Radiative forcing Nghiên cứu và mô hình Climate change scenario Climate model Coupled Model Intercomparison Project Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC) IPCC Sixth Assessment Report Paleoclimatology Representative Concentration Pathway Shared Socioeconomic Pathways
Cổng thông tin Biến đổi khí hậu Thể loại Glossary Index