Tiếng H'Mông - Wikipedia

Tiếng Hmông
lol Hmongbad Hmaoblus Hmooblus HmôngzHmoob𖬇𖬰𖬞 𖬌𖬣𖬵𞄉𞄧𞄵𞄀𞄩𞄰
Sử dụng tại	Trung Quốc, Việt Nam, Lào, Thái Lan, và Hoa Kỳ.
Tổng số người nói	khoảng 10-12 triệu người
Phân loại	Hmông–Miền Miêu–Bố Nỗ (H'Mông) Miêu (H'Mông) Tây Hmông (chính tiếng Hmông) Tiếng Hmông
Hệ chữ viết	Chữ Hmông Pahawh, Chữ cái Latinh
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	tùy trường hợp:mww – Mông Trắng (Lào, Trung Quốc)hmq – Miêu Đông Kiềm Đôngmuq – Miêu Đông Tương Tâyhnj – Mông Xanhhmz – Hmông Súa (Việt Nam)hmc – Hmông Trung Huệ Thủy (Trung Quốc)hmm – Hmông Trung Ma Sơn (Trung Quốc)hmj – Hmông Trọng An Giang (Trung Quốc)hme – Hmông Đông Huệ Thủy (Trung Quốc)cqd – Xuyên–Kiềm–Điền Cluster Miaohrm – Horned Miaosfm – Small Flowery Miaohmd – Large Flowery Miaohml – Luopohe Hmonghuj – Hmông Bắc Quý Dươnghmi – Hmông Bắc Huệ Thủyhmp – Hmông Bắc Ma Sơnhea – Hmông Bắc Kiềm Đônghmy – Hmông Nam Quý Dươnghma – Hmông Nam Ma Sơnhms – Miêu Nam Kiềm Đônghmg – Hmông Tây Nam Quý Dươnghmh – Hmông Tây Nam Huệ Thủyhmw – Hmông Tây Ma Sơnmmr – Miêu Tây Tương Tâyhmv – Mông Đỏ (Việt Nam)hmf – Hmong Don (Việt Nam)

Tiếng Hmông hay Mông là ngôn ngữ của người Hmông hay người Miêu, một dân tộc có vùng cư trú truyền thống là nam Trung Quốc, miền bắc Việt Nam, Lào và Thái Lan.

Tổng số người nói ngôn ngữ này trên toàn thế giới ước tính khoảng 10-12 triệu người. Tại Trung Quốc dân số người Miêu cỡ 9 triệu, sống tại các vùng Tứ Xuyên, Vân Nam, Quý Châu, Quảng Tây. Tại Hoa Kỳ có khoảng 200.000 người Mỹ gốc H’mông.

Tiếng Hmông gồm có những phương ngữ có thể hiểu lẫn nhau của nhóm ngôn ngữ Tây H’mông trong ngữ hệ Hmông-Miền (Miêu-Dao).

Chữ viết Hmông truyền thuyết được coi là đã mất do sự xâm lược của người Hoa Hạ. Sang thế kỷ 20 có nhiều nỗ lực tạo ra bộ chữ để ghi tiếng Hmông.

Khái niệm

[sửa | sửa mã nguồn]

Bên ngoài Trung Quốc, khái niệm "tiếng H’mông" có thể dùng để chỉ phương ngữ Xuyên–Kiềm–Điền. Tất cả các người H’mông ngoài Trung Quốc (trừ một số tại Việt Nam) đều nói phương ngữ này. Tuy thế, các phương ngữ khác nhau của tiếng H’mông không phải đều hiểu lẫn nhau và có thể coi là các ngôn ngữ riêng.

Từ những năm 1950, một dạng tiêu chuẩn hóa tiếng Miêu dựa trên cơ sở phó phương ngữ Xuyên–Kiềm–Điền tại Đại Nam Sơn đã được thống nhất. Và tất cả các phó-phó-phó phương ngữ của tiếng H’mông ngày nay tại Trung Quốc có thể hiểu lẫn nhau.

Âm vị

[sửa | sửa mã nguồn]

Tiếng Hmông gồm có 8 thanh điệu, nhiều hơn tiếng Việt 2 thanh điệu,

Gồm: g, s, v, j, b, d, m và thanh ngang (Chữ Hmông Việt: l, s, r, x, z, k, v, ngang).

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Chữ viết Hmông

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

• Cooper, Robert, Editor. The Hmong: A Guide to Traditional Lifestyles. Singapore: Times Editions. 1998. các trang 35–41.
• Finck, John. "Clan Leadership in the Hmong Community of Providence, Rhode Island." In The Hmong in the West, Editors, Bruce T. Downing and Douglas P. Olney. Minneapolis, MN: Southeast Asian Refugee Studies Project, Center for Urban and Regional Affairs, University of Minnesota, 1982, các trang 22–25.
• Thao, Paoze, Mong Education at the Crossroads, New York: University Press of America, 1999, các trang 12–13.
• Xiong Yuyou, Diana Cohen (2005). Student's Practical Miao-Chinese-English Handbook / Npout Ndeud Xof Geuf Lol Hmongb Lol Shuad Lol Yenb. Yunnan Nationalities Publishing House, 539 pp. ISBN 7536732872.
• Enwall, Joakim. Hmong Writing Systems in Vietnam: A Case Study of Vietnam's Minority Language Policy. Stockholm, Sweden: Center for Pacific Asian Studies, 1995.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikipedia Tiếng Hmông (thử nghiệm) tại Wikimedia Incubator

• Danh sách từ vựng Mông Trắng Lưu trữ ngày 31 tháng 10 năm 2010 tại Wayback Machine (from the World Loanword Database)
• Danh sách Swadesh của Mông Trắng tại Wiktionary
• Lomation's Hmong Text Reader Lưu trữ ngày 12 tháng 3 năm 2013 tại Wayback Machine - free online program that can read Hmong words/text.
• Entry for Hmong at Ethnologue
• Online Hmong dictionary Lưu trữ ngày 12 tháng 3 năm 2021 tại Wayback Machine (including audio clips)
• The Hmong Language: An Oral Memory Lưu trữ ngày 18 tháng 3 năm 2007 tại Wayback Machine
• Mong Literacy - consonants, vowels, tones for both Mong Leng and Hmong Der
• Comparison of Hmong and English grammar Lưu trữ ngày 9 tháng 4 năm 2008 tại Wayback Machine from the University of Minnesota
• Hmong Resources

x t s Ngôn ngữ tại Myanmar
Chính thức	Myanmar
Bán chính thức	Anh
Ngôn ngữ bản địa(theo bang hay vùng)	Chin Kuki Bắc Falam Siyin Tedim Thado Zo Trung Bawm Lai (Hakha Chin) Mizo Ngawn Tawr Mara Lautu Mara Senthang Zotung Zyphe Nam Daai Kaang Khumi Müün Nga La Shö Songlai Sumtu Thaiphum Welaung Khác Anu-Hkongso Long Phuri Kachin Hán-Tạng Achang Drung Hpon Jingpho Lashi Lhao Vo Lisu Nusu Rawang Zaiwa Khác Khamti Nùng Palaung Tai Laing Kayah Kayaw Karen Đỏ Kayin Karen Bwe Karen Geba Pwo Đông Tây Karen S’gaw Magway Rungtu Mon Môn Rakhine Arakan Chakma Laitu Mro-Khimi Mru Rohingya Sak Sagaing Sal Htangan Khiamniungan Konyak Makyan Ponyo Sak Tangsa khác Akyaung Ari Anal Koki Naga Makuri Para Tangkhul Shan Nam Á Blang Danau Palaung Riang Tai Loi Wa Hán-Tạng Akeu Akha Danu Karen Geko Intha Lahta Lahu Pa’o Padaung Pyen Taungyo Tai-Kadai Khün Tày Lự Shan Tai Nüa khác H'Mông Njua Tanintharyi Moken S’gaw Tavoy
Ngôn ngữ ký hiệu	Ký hiệu Myanmar

x t s Ngôn ngữ tại Việt Nam
Chính thức	Việt
Ngôn ngữbản địa	Nam Á Bắc Bahnar Brâu Co Hrê Giẻ Ca Tua Triêng Rơ Măm Xơ Đăng Hà Lăng Ca Dong Takua Mơ Nâm Sơ Rá Duan Ba Na Rơ Ngao Nam Bahnar M'Nông Xtiêng Mạ Cơ Ho Chơ Ro Katu Bru Cơ Tu Tà Ôi Pa Kô Phương Khơ Mú Khơ Mú Xinh Mun Ơ Đu Palaung Kháng Quảng Lâm Việt Arem Chứt Đan Lai Mã Lèng Mường Thổ Nguồn Việt Khác Khmer Mảng Nam Đảo Chăm Chu Ru Gia Rai Haroi Ê Đê Ra Glai H'Mông-Miền H'Mông H'Mông Mơ Piu Na-Miểu Pà Thẻn Miền Miền Ưu Miền Kim Miền Hán-Tạng Tạng-Miến Akha Cống Hà Nhì Xá Phó Khù Sung (La Hủ Đen) La Hủ Lô Lô Mantsi Phù Lá Si La Hán Quan thoại Quảng Đông Phúc Kiến Triều Châu Khách Gia Sán Dìu Tai-Kadai Thái Thái Đỏ Thái Đen Thái Mường Vạt Thái Trắng Tày Nhại Lự Lào Pa Dí Tày Đà Bắc (Phu Thái) Tày Tấc Tày Sa Pa Thái Hàng Tổng Tay Dọ Tày-Nùng Tày Nùng Thu Lao Tráng Lào Bóc Sán Chay Bố Y-Giáy Bố Y/Giáy Cao Lan Kra Nùng Vẻn (En) Cờ Lao La Chí La Ha Pu Péo Đồng-Thủy Thủy
Tiếng lai	Tiếng Tây bồi Vietlish
Ngoại ngữ	Tiếng Anh tại Việt Nam
Ký hiệu	Ngôn ngữ ký hiệu Việt Nam

x t s Ngôn ngữ tại Lào
Chính thức	Lào
Thiểu số	Nam Á Bahnar Alak Brâu Duan Halang Giẻ Jru' Juk Laven Lavi Nyaheun Oi Sapuan Sedang Su' Cơ Tu Bru Cheng Cơ Tu Kuy Tà Ôi Khơ Mú Khơ Mú Khuen Mal Mlabri Ơ Đu Phong Prai Xinh Mun Palaung Bit Kiorr Lamet Việt Arem Chứt Cuối Kri Maleng Thavưng Việt khác Khmer H'Mông-Miền H'Mông Ưu Miền Kim Môn Hán-Tạng Akeu Akha Bantang Cantan Cauho Cosao Hà Nhì La Hủ Phana Phunoi Piyo Sinsali Si La Hán Tai-Kadai Lào Khün Bắc Thái Nùng Phuan Saek Shan Thái Mạn Thái Đỏ Thái Đen Thái Trắng Thái Hàng Tổng (Tai Pao) Tai Khang Thái Na Lự Yang Yoy
Ngoại ngữ	Pháp Anh
Ký hiệu	Ngôn ngữ ký hiệu Lào

x t s Ngôn ngữ tại Thái Lan
Chính thức	Thái
Thiểu số	Tai-Kadai Isan Khün Bắc Thái Lào Phu Thai Phuan Shan Nam Thái Tai Lü Tai Nüa Thai Song Nam Á Bru Chong Chung Jahai Kensiu Khmer Bắc Tây Kintaq Kuy Mlabri Môn Nyah Kur Palaung Ten'edn Thavưng Austronesia Chăm Mã Lai Mã Lai Bangkok Mã Lai Pattani Mã Lai Satun Moken Urak Lawoi’ H'Mông-Miền H'Mông Dao Hán-Tạng Akha Đông Pwo Lisu Nuosu Mpi Bắc Pwo Phrae Pwo Karen Đỏ (Đông Kayah) S'gaw Karen Ugong
Ký hiệu	Ký hiệu Thái Ký hiệu Ban Khor