Tiếng Thái Na - Wikipedia

Tiếng Thái Đức Hoành
ᥖᥭᥰᥖᥬᥳᥑᥨᥒᥰ
Phát âm	[taitaɯxoŋ][need tone]
Sử dụng tại	Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Việt Nam
Khu vực	Tây Nam Trung Quốc
Tổng số người nói	720.000
Phân loại	Tai-Kadai Ngữ chi Thái Tai Tây Nam (Thái) Tây Bắc Tiếng Thái Đức Hoành
Hệ chữ viết	chữ Tai Le
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	đồng chính thức ở Đức Hoành, Trung Quốc
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	cả hai:tdd – Thái Nưathi – Thái Long
Glottolog	tain1252  Tai Nua[1]tail1247  Tai Long[2]
ELP	Tai Neua

Tiếng Thái Nưa (chữ Tai Nüa: ᥖᥭᥰᥖᥬᥳᥑᥨᥒᥰ) (còn gọi là Tai Neua, Tai Nüa, Thái Đức Hoành, hay Điền Trung Quốc; tên riêng: Tai2 Lə6, có nghĩa là "Thái Thượng" hoặc "Thái Bắc", hoặc ᥖᥭᥰᥖᥬᥳᥑᥨᥒᥰ [taitaɯxoŋ]; Hán Việt: Thái Na ngữ (傣那语) hoặc Đức Hoành Thái ngữ (德宏傣语); tiếng Thái: ภาษาไทเหนือ, phát âm [pʰāːsǎːtʰājnɯ̌a] hoặc ภาษาไทใต้คง, phát âm [pʰāːsǎːtʰājtâj.kʰōŋ]) là một trong những ngôn ngữ được sử dụng bởi người Thái ở Trung Quốc, đặc biệt là ở châu tự trị Thái và Cảnh Pha Đức Hoành ở mạn tây nam tỉnh Vân Nam. Nó có mối quan hệ chặt chẽ với các ngôn ngữ Thái khác. Những người nói ngôn ngữ này biên kia biên giới ở Myanmar được gọi là người Shan. Không nên nhầm lẫn nó với tiếng Lự (Thái Tây Song Bản Nạp). Ngoài ra còn có người nói tiếng Thái Nưa ở Thái Lan.

Tên gọi

[sửa | sửa mã nguồn]

Hầu hết người Thái Nưa tự gọi mình là tai˥lə˧, có nghĩa là 'Thái Thượng' hoặc 'Thái Bắc'. Lưu ý nó khác với tiếng Lự, được phát âm là tai˥lɪ˦˧ trong tiếng Thái Nưa.

Dehong là phiên âm của thuật ngữ taɨ˧˩xoŋ˥, trong đó taɨ˧˩ có nghĩa là 'đáy, dưới, phần dưới (của)', và xoŋ˥ có nghĩa là 'sông Hoành' (được biết đến rộng rãi hơn là sông Thanlwin hoặc Nộ Giang 怒江 trong tiếng Trung) (Luo 1998).

Phương ngữ

[sửa | sửa mã nguồn]

Zhou (2001: 13) phân loại tiếng Thái Nưa thành phương ngữ Đức Hoành (德宏) và Mạnh Cảnh (孟耿). Gộp chung lại, tổng cộng có 541.000 người nói.

Ethnologue cũng công nhận tiếng Thái Long của Lào là một ngôn ngữ riêng. Nó được nói bởi 4.800 người (tính đến năm 2004) tại tỉnh Luông Pha Băng.

Hệ thống chữ viết

[sửa | sửa mã nguồn]

Chữ Tai Le có liên quan chặt chẽ với các hệ thống chữ viết Đông Nam Á khác như bảng chữ cái tiếng Thái và được cho là có từ thế kỷ 14.

Chữ viết Thái Nưa ban đầu thường không đánh dấu thanh điệu và không phân biệt được một số nguyên âm. Nó đã được cải cách và dấu phụ được thêm vào để đánh dấu thanh điệu. Hệ thống chữ viết cuối cùng được giới thiệu chính thức vào năm 1956. Năm 1988, các kí tự đánh dấu thanh điệu được thêm vào để thay cho các kí tự Latinh trước đó.

Bảng chữ cái hiện đại có tổng cộng 35 chữ cái, bao gồm năm kí tự dấu thanh. Nó được mã hóa dưới tên "Tai Le" trong Basic Multilingual Plane của Unicode tại U + 1950-U + 1974.

Chữ số Thái Nưa giống với chữ số Myanmar; thực tế chúng hợp nhất với các chữ số của Myanmar trong Unicode (U + 1040-U + 1049) mặc dù có một số biến đổi kí tự.

Bảng Unicode Tai LeOfficial Unicode Consortium code chart: Tai Le Version 13.0

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

U+195x

ᥐ

ᥑ

ᥒ

ᥓ

ᥔ

ᥕ

ᥖ

ᥗ

ᥘ

ᥙ

ᥚ

ᥛ

ᥜ

ᥝ

ᥞ

ᥟ

U+196x

ᥠ

ᥡ

ᥢ

ᥣ

ᥤ

ᥥ

ᥦ

ᥧ

ᥨ

ᥩ

ᥪ

ᥫ

ᥬ

ᥭ

U+197x

ᥰ

ᥱ

ᥲ

ᥳ

ᥴ

Sử dụng ngôn ngữ

[sửa | sửa mã nguồn]

Tiếng Thái Nưa có vị thế chính thức ở một số vùng của Vân Nam (Trung Quốc), nơi nó được sử dụng trên các bảng hiệu và trong giáo dục. Đài phát thanh nhân dân Vân Nam (Yúnnán rénmín guǎngbō diàntái 云南 人民 电台) phát sóng bằng tiếng Thái Nưa. Tuy nhiên, rất ít tài liệu in được xuất bản bằng chữ Thái Nưa ở Trung Quốc. Nhưng nhiều bảng báo hiệu giao thông và bàng hiệu cửa hàng ở Mang, Đức Hoành viết bằng chữ Thái Nưa.

Ở Thái Lan, một bộ 108 câu tục ngữ đã được xuất bản với các bản dịch sang tiếng Thái và tiếng Anh.[3]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, biên tập (2013). "Tai Nua". Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
2. ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, biên tập (2013). "Tai Long". Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
3. ^ Thawi Swangpanyangkoon and Edward Robinson. 1994. (2537 Thai). Dehong Tai proverbs. Sathaban Thai Suksa, Chulalankorn Mahawitayalai.

• Chantanaroj, Apiradee. 2007. A Preliminary Sociolinguistic Survey of Selected Tai Nua Speech Varieties Lưu trữ ngày 1 tháng 5 năm 2020 tại Wayback Machine. Master's thesis, Payap University.
• Luo Yongxian. 1998. A dictionary of Dehong, Southwest China. Pacific Linguistics Series C, no. 145. Canberra: Pacific Linguistics.
• Roong-a-roon Teekhachunhatean รุ่งอรุณ ทีฆชุณหเถียร: Reflections on Tai Dehong Society from Language Point of View. In: Journal of Language and Linguistics 18.2 (January–June 2000), pp. 71–82.
• Zhōu Yàowén 周耀文, Fāng Bólóng 方伯龙, Mèng Zūnxiàn 孟尊贤: Déhóng Dǎiwén 德宏傣文 (Dehong Dai). In: Mínzú yǔwén 《民族语文》 1981.3.
• Zhou Yaowen, Luo Meizhen / 周耀文, 罗美珍. 2001. 傣语方言硏究: 语音, 词汇, 文字 / Dai yu fang yan yan jiu: yu yin, ci hui, wen zi. Beijing: 民族出版社 / Min zu chu ban she.
• Zhāng Gōngjǐn 张公瑾: Dǎiwén jí qí wénxiàn 傣文及其文献 (The Dai language and Dai documents). In: Zhōngguóshǐ yánjiū dòngtài 《中国史研究动态》 1981.6.
• Neua (Na) in Yunnan (PRC) and the LPDR: a minority and a "non-minority" in the Chinese and Lao political systems, Jean A. Berlie, School of Oriental and African Studies editor, University of London, London, United Kingdom 1993.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

• Tai Dehong Lưu trữ ngày 13 tháng 11 năm 2013 tại Wayback Machine
• Dehong Daiwen jianjie ji zifuji 德宏傣文简介及字符集 Lưu trữ ngày 2 tháng 12 năm 2005 tại Wayback Machine (Introduction to Dehong Dai with examples; in Chinese)
• Daiyu, Daiwen 傣语、傣文 (in Chinese)
• Yunnan sheng yuyan wenzi wang 云南省语言文字网 (Yunnan province language and writing web; in Chinese)
• Neua (Na) in Yunnan ([PRC) and the LPDR: a minority and a "non-minority" in the Chinese and Lao political systems, Jean A. Berlie, School of Oriental and African Studies editor, University of London, London, United Kingdom, published in 1993.

x t s Ngôn ngữ tại Thái Lan
Chính thức	Thái
Thiểu số	Tai-Kadai Isan Khün Bắc Thái Lào Phu Thai Phuan Shan Nam Thái Tai Lü Tai Nüa Thai Song Nam Á Bru Chong Chung Jahai Kensiu Khmer Bắc Tây Kintaq Kuy Mlabri Môn Nyah Kur Palaung Ten'edn Thavưng Austronesia Chăm Mã Lai Mã Lai Bangkok Mã Lai Pattani Mã Lai Satun Moken Urak Lawoi’ H'Mông-Miền H'Mông Dao Hán-Tạng Akha Đông Pwo Lisu Nuosu Mpi Bắc Pwo Phrae Pwo Karen Đỏ (Đông Kayah) S'gaw Karen Ugong
Ký hiệu	Ký hiệu Thái Ký hiệu Ban Khor

x t s Ngôn ngữ tại Trung Quốc
Chính thức	tiếng Trung Quốc tiêu chuẩn
Địa phương	Khu tự trị/Đặc khu hành chính tiếng AnhHK tiếng Bồ Đào NhaMC tiếng Duy Ngô NhĩXJ tiếng Mông CổNM tiếng Quảng ChâuHK/MC tiếng TạngXZ tiếng TrángGX Châu tự trị nhóm ngôn ngữ Khương tiếng Bạch tiếng Bố Y tiếng Đồng tiếng Hà Nhì tiếng H'Mông tiếng Kazakh tiếng Kyrgyz tiếng Lisu tiếng Lô Lô tiếng Lự tiếng Tái Ngõa tiếng Thái Na tiếng Thổ Gia tiếng Tráng tiếng Triều Tiên Huyện tự trị/Kỳ rất nhiều
Bản địa	Ngữ hệ Hán-Tạng Lolo-Burmese Nhóm ngôn ngữ Mondzi tiếng Kathu tiếng Maang tiếng Manga tiếng Mango (Trung Quốc tiếng Maza tiếng Mondzi tiếng Muangphe Nhóm ngôn ngữ Miến Achang Xiandao Pela Lashi Chashan Lhao Vo Zaiwa Loloish Hanoish Akeu tiếng Akha Amu Angluo Asuo Baihong Bisu Budu Bukong Cosao Duoni Duota Enu Habei Hani Honi Jino Kabie Kaduo Lami Laomian Laopin Mpi Muda Nuobi Nuomei Phana’ Piyo Qidi Sadu Sangkong Suobi Tsukong Woni Yiche Lisoish Eka Hlersu Kua-nsi Kuamasi Laizisi Lalo Lamu Lavu Lawu Limi Lipo Lisu Lolopo Mangdi Micha Mili Sonaga Toloza Xuzhang Yangliu Zibusi Nisoish Alingpo Alugu Aluo Axi Azha Azhe Bokha Gepo Khlula Lope Moji Muji Muzi Nasu Nisu Nuosu Phala Phola Phowa Phukha Phuma Phupa Phupha Phuza Samei Sani Thopho Zokhuo Other Gokhy Katso Kucong Lahu Naruo tiếng Nạp Mộc Y Naxi Nusu Samu Sanie Zauzou Qiangic Baima Choyo Ersu Guiqiong Horpa Japhug Khroskyabs Laze Lizu Na Muya Namuyi Naxi Pumi Northern Qiang Southern Qiang Shixing Situ Tshobdun Zbu Zhaba Tibetic Amdo Baima Basum Central Tibetan Choni Dao Dongwang Drugchu Groma Gserpa Khalong Khams Kyirong Ladakhi Tseku Zhongu Zitsadegu Other Bai Caijia Derung Jingpo Longjia Nung Tujia Waxianghua Ngữ hệ khác Ngữ hệ Nam Á Bit Blang Bolyu Bugan Bumang Hu Kuan Mang Man Met Muak Sa-aak tiếng Palaung Riang U Va Wa Hmong-Mien Hmongic A-Hmao Bu-Nao Gejia Guiyang Hm Nai Hmong Hmu Huishui Kiong Nai Luobohe Mashan Pa-Hng Pa Na Pingtang Qo Xiong Raojia She Small Flowery Xixiu Younuo Mienic Biao Min Dzao Min Iu Mien Kim Mun Mongolic Bonan Buryat Daur Eastern Yugur Kangjia Khamnigan Monguor Oirat Ordos Santa Torgut Kra-Dai Zhuang Bouyei tiếng Thu Lao Min Ningming Nong Tai Dam Tai Dón Tai Hongjin Tai Lü Tai Nüa Tai Ya Yang Yei Other Ai-Cham Biao Buyang Cao Miao Chadong Cun Gelao Hlai Jiamao Kam Lakkja Mak Maonan Mulam Naxi Yao Ong Be Paha Qabiao tiếng Thủy Then Tungusic Evenki Manchu Nanai Oroqen Xibe Turkic Äynu Fuyu Kyrgyz Ili Turki Lop Salar Western Yugur Other Sarikoli (Indo-European) Tsat (Austronesian) Formosan languages (Austronesian)
Thiểu số	tiếng Kazakh tiếng Kyrgyz tiếng Nga Quốc tế ngữ tiếng Tatar tiếng Triều Tiên tiếng Tuvan tiếng Uzbek tiếng Việt tiếng Kinh tiếng Wakhi
Phương ngữtiếng Trung Quốc	Mandarin Northeastern Beijing Ji-Lu Jiao-Liao Zhongyuan Lan-Yin Jin Southwestern Sichuanese Southeastern Gan Hakka Hui Min Southern Hokkien Teoswa Hainanese Eastern Puxian Central Northern Shaojiang Wu Northern tiếng Ôn Châu Xiang New Old Yue Cantonese Ping
Créole/Pha tạp	E Hezhou Lingling Macanese Maojia Qoqmončaq Sanqiao Tangwang Wutun
Đã mai một	nhóm ngôn ngữ Tochari tiếng Ba Thục tiếng Khiết Đan tiếng Nhu Nhiên tiếng Saka tiếng Tangut tiếng Thác Bạt tiếng Thổ Dục Hồn tiếng Tiên Ti tiếng Tượng Hùng tiếng Việt cổ tiếng Yết
Ngôn ngữ ký hiệu	Chinese Sign Northern (Beijing) Sign Southern (Shanghai) Sign Hong Kong SignHK/MC Tibetan SignXZ
GX = Quảng Tây HK = Hồng Kông MC = Ma Cao NM = Nội Mông Cổ XJ = Tân Cương XZ = Tây Tạng

x t s Ngôn ngữ tại Lào
Chính thức	Lào
Thiểu số	Nam Á Bahnar Alak Brâu Duan Halang Giẻ Jru' Juk Laven Lavi Nyaheun Oi Sapuan Sedang Su' Cơ Tu Bru Cheng Cơ Tu Kuy Tà Ôi Khơ Mú Khơ Mú Khuen Mal Mlabri Ơ Đu Phong Prai Xinh Mun Palaung Bit Kiorr Lamet Việt Arem Chứt Cuối Kri Maleng Thavưng Việt khác Khmer H'Mông-Miền H'Mông Ưu Miền Kim Môn Hán-Tạng Akeu Akha Bantang Cantan Cauho Cosao Hà Nhì La Hủ Phana Phunoi Piyo Sinsali Si La Hán Tai-Kadai Lào Khün Bắc Thái Nùng Phuan Saek Shan Thái Mạn Thái Đỏ Thái Đen Thái Trắng Thái Hàng Tổng (Tai Pao) Tai Khang Thái Na Lự Yang Yoy
Ngoại ngữ	Pháp Anh
Ký hiệu	Ngôn ngữ ký hiệu Lào

x t s Ngôn ngữ tại Myanmar
Chính thức	Myanmar
Bán chính thức	Anh
Ngôn ngữ bản địa(theo bang hay vùng)	Chin Kuki Bắc Falam Siyin Tedim Thado Zo Trung Bawm Lai (Hakha Chin) Mizo Ngawn Tawr Mara Lautu Mara Senthang Zotung Zyphe Nam Daai Kaang Khumi Müün Nga La Shö Songlai Sumtu Thaiphum Welaung Khác Anu-Hkongso Long Phuri Kachin Hán-Tạng Achang Drung Hpon Jingpho Lashi Lhao Vo Lisu Nusu Rawang Zaiwa Khác Khamti Nùng Palaung Tai Laing Kayah Kayaw Karen Đỏ Kayin Karen Bwe Karen Geba Pwo Đông Tây Karen S’gaw Magway Rungtu Mon Môn Rakhine Arakan Chakma Laitu Mro-Khimi Mru Rohingya Sak Sagaing Sal Htangan Khiamniungan Konyak Makyan Ponyo Sak Tangsa khác Akyaung Ari Anal Koki Naga Makuri Para Tangkhul Shan Nam Á Blang Danau Palaung Riang Tai Loi Wa Hán-Tạng Akeu Akha Danu Karen Geko Intha Lahta Lahu Pa’o Padaung Pyen Taungyo Tai-Kadai Khün Tày Lự Shan Tai Nüa khác H'Mông Njua Tanintharyi Moken S’gaw Tavoy
Ngôn ngữ ký hiệu	Ký hiệu Myanmar

x t s Ngôn ngữ tại Việt Nam
Chính thức	Việt
Ngôn ngữbản địa	Nam Á Bắc Bahnar Brâu Co Hrê Giẻ Ca Tua Triêng Rơ Măm Xơ Đăng Hà Lăng Ca Dong Takua Mơ Nâm Sơ Rá Duan Ba Na Rơ Ngao Nam Bahnar M'Nông Xtiêng Mạ Cơ Ho Chơ Ro Katu Bru Cơ Tu Tà Ôi Pa Kô Phương Khơ Mú Khơ Mú Xinh Mun Ơ Đu Palaung Kháng Quảng Lâm Việt Arem Chứt Đan Lai Mã Lèng Mường Thổ Nguồn Việt Khác Khmer Mảng Nam Đảo Chăm Chu Ru Gia Rai Haroi Ê Đê Ra Glai H'Mông-Miền H'Mông H'Mông Mơ Piu Na-Miểu Pà Thẻn Miền Miền Ưu Miền Kim Miền Hán-Tạng Tạng-Miến Akha Cống Hà Nhì Xá Phó Khù Sung (La Hủ Đen) La Hủ Lô Lô Mantsi Phù Lá Si La Hán Quan thoại Quảng Đông Phúc Kiến Triều Châu Khách Gia Sán Dìu Tai-Kadai Thái Thái Đỏ Thái Đen Thái Mường Vạt Thái Trắng Tày Nhại Lự Lào Pa Dí Tày Đà Bắc (Phu Thái) Tày Tấc Tày Sa Pa Thái Hàng Tổng Tay Dọ Tày-Nùng Tày Nùng Thu Lao Tráng Lào Bóc Sán Chay Bố Y-Giáy Bố Y/Giáy Cao Lan Kra Nùng Vẻn (En) Cờ Lao La Chí La Ha Pu Péo Đồng-Thủy Thủy
Tiếng lai	Tiếng Tây bồi Vietlish
Ngoại ngữ	Tiếng Anh tại Việt Nam
Ký hiệu	Ngôn ngữ ký hiệu Việt Nam