Thuật ngữ tiệt khuẩn hay tiệt trùng (sterilization) xuất phát từ gốc La Tinh sterilis có nghĩa là tuyệt dục hay vô sinh. Có nghĩa là tiêu diệt hết tất cả các vi sinh vật, bào tử, các loại virus, viroid và những vi sinh vật sinh bào tử. Để diệt khuẩn có thể sử dụng các chất diệt khuẩn (sterilant) hoặc dùng một số nhân tố vật lý. Trong các phòng thí nghiệm vi sinh vật, tiệt trùng là biện pháp quan trọng khi phân lập, nuôi cấy và lưu giữ những vi khuẩn thuần khiếtVậy chính xác tiệt khuẩn là gì, tiệt trùng là gì để phân biệt chúng với khử khuẩn cũng như những nguyên tắc khử khuẩn tiệt khuẩn ra sao.Trong lĩnh vực quản lý, kiểm tra vệ sinh bệnh viện, nhà hàng quán ăn hay phòng thí nghiệm thì nhiều bạn thấy rất khó khăn bởi có quá nhiều những thuật ngữ chuyên môn. Nhưng thuật ngữ này khá tương đồng bởi từ ngữ Việt Nam rất phong phú. Hôm nay MIG sẽ giúp các bạn trong ngành vi sinh vật học hay vệ sinh công nghiệp hiểu rõ hơn về Tiệt khuẩn – Tiệt trùng.
Thuật ngữ tiệt trùng, tiệt khuẩn, khử khuẩn
1. Tiệt khuẩn là gì, tiệt trùng là gì?
Tiệt trùng hay tiệt khuẩn là phương pháp tiêu diệt hoàn toàn sinh vật sống bao gồm thể dinh dưỡng vi sinh vật và nha bào của vi sinh vật.
2. Khử khuẩn, khử trùng
Khử khuẩn là phương pháp dùng để tiêu diệt vi sinh vật trên các đồ vật hoặc trên cơ thể tới mức an toàn không nguy hiểm tới sức khỏe. Dịch vụ khử khuẩn sẽ không diệt được hoàn toàn các nha bào vi sinh vật.Khử trùng cần đạt yêu cầu bất hoạt các mầm bệnh không hồi phục lại. Nó có vai trò quan trọng khi những tác nhân gây bệnh có thể tồn tại ở nhiều nơi mà việc tiệt trùng khó thực hiện vì các lý do kinh tế nên thực tế khó áp dụng rộng rãi được. Hiện nay khử khuẩn hay khử trùng có 2 biện pháp vật lý và hóa học, nhiều chất hóa học được dùng để pha chế thành dung dịch lỏng làm chất sát khuẩn.Với các chất sử dụng diệt vi sinh vật ở trên da và khu vực niêm mạc nhầy của cơ thể con người hoặc động vật mà không làm tổn thương tổ chức của cơ thể sẽ được gọi là chất chống nhiễm trùng. Các hóa chất này ít độc với cơ thể và thường dùng ở nồng độ thấp. Như vậy một hóa chất có thể dùng làm dung dịch khử khuẩn hoặc dùng sát khuẩn phụ thuộc vào mục đích và nồng độ sử dụng. Ví dụ phenol nồng độ 2 – 5% sẽ được dùng như chất khử trùng còn dùng nồng độ thấp hơn 100 đến 1000 lần thì làm chất sát khuẩn.
Biện pháp kỹ thuật và nguyên tắc khử khuẩn tiệt khuẩn:
1 Biện pháp kỹ thuật tiệt trùng:
Để tiêu diệt tất cả vi sinh vật khi tiệt trùng thì điều khó khăn nhất là tiêu diệt nha bào. Biện pháp được dùng nhiều nhất là nhiệt độ, những tia bức xa giàu năng lượng và ethylenoxid. Những biện pháp thì đều phải đảm bảo tiêu diệt vi sinh vật cả ngoài lẫn trong.
1.1 Phương pháp tiệt trùng tiệt khuẩn bằng nhiệt độ
Tiệt trùng bằng khí nóng khô tức là dùng không khí sấy nóng lên dùng để tiệt trùng. Có 2 cách tiệt trùng chủ yếu theo phương pháp này là đốt các dụng cụ sắt bằng cồn và dùng loại tủ sấy khô.Đốt dụng cụ sắt thép bằng cồn: Cách này tiệt trùng rất hoàn hảo và nhanh chóng nhưng lại ít được sử dụng vì có nguy cơ làm hư hỏng các dụng cụ.Tủ để sấy khô tiệt trùng là dạng tủ hình chữ nhật thiết kế vỏ dày và có lớp cách nhiêt, chịu áp lực cao duy trì nhiệt độ cao 170 -180 độ C trong 1 giờ. Vi sinh vật và nha bào bị tiêu diệt hết, bông và giấy chuyển sang màu nâu nên thường áp dụng phương pháp này cho thủy tinh, kim loại hay đồ gốm.
1.2 Tiệt trùng bằng hơi nước áp suất cao
Đây là phương pháp diệt vi sinh vật bằng hơi nước áp suất cao, căng và bão hoà ở mức nhiệt độ trên 100 độ C. Nếu tiệt trùng các đồ vật nhiễm vi sinh vật thì thường phải duy trì mức nhiệt độ vào khoảng 120 độ C 1at trong 30 phút, 134 độ C thì cần 15 phút.Có 2 cách thực hiện phương pháp tiệt trùng này là đun sôi và dùng chỏ sôi.Đun sôi: phương pháp này không thể tiệt trùng tuyệt đối vì nhiệt độ không cao nên một số loại nha bào không bị diệt.Dùng chỏ sôi: đây là nguyên lí hoạt động của nồi hấp hay lò hấp. Cấu tạo của lò hấp này gồm một chỏ sôi: ngăn bên dưới đổ nước, ngăn trên dùng xếp dụng cụ. Phương pháp này có thể diệt được tất cả nha bào vì nhiệt độ rất cao nhưng lại khó khống chế được mức nhiệt độ, mỗi mẻ hấp được ít dụng cụ.
1.3 Phương pháp dùng tia gama
Phương pháp này ứng dụng các bức xạ ion hoá giàu năng lượng để tiêu diệt các vi sinh vật.Phương pháp dùng cho các dụng cụ và bông băng trong những túi đóng sẵn; tiệt trùng chỉ katgut và các dụng cụ nhạy cảm với ethylenoxid hay phản ứng nhiệt độ như catheter và các mảnh ghép.
1.4 Phương pháp tiệt trùng sử dụng ethylene oxide và formaldehyd
Đây là cách dùng ethylenoxid để tiêu diệt vi sinh vật, tuy nhiên vì đây là một chất rất độc nên trong quá trình sử dụng cần phải hết sức cẩn thận và đề phòng nổ.Tiệt trùng ethylene oxide
1.5 Phương pháp lọc vô trùng
Phương pháp này dùng để tiệt trùng cho không khí hoặc các sản phẩm sinh học lỏng, mà không dùng phương pháp nhiệt độ hay các phương pháp tiệt trùng khác được.Biện pháp tiệt trùng này thường có nhiều yếu tố không chắc chắn không giống như các biện pháp vật lý. Nó được áp dụng cho một dung dịch nhạy cảm nhiệt độ, vacxin, sản phẩm huyết thanh,…
2. Biện pháp kỹ thuật khử trùng:
2.1 Biện pháp khử khuẩn vật lý
Dùng hơi nước nóng 80 – 100 độ C để khử trùng giết chết các tế bào vi khuẩn sinh trưởng ở trạng thái tự do trong vài phút. Áp dụng cho quần áo, dụng cụ người bệnh, pasteur hoa sữa hay các đồ uống.Sử dụng tia cực tím là sóng điện từ với bước óng 13,6 – 400m để tiêu diệt hầu hết các vi khuẩn, không diệt được bào tử nấm và nha bào nên thường dùng khử khuẩn nước sạch và không khí, khử trùng phòng mổ, phòng nuôi cấy vi khuẩn…..
2.2 Biện pháp hóa học
Sử dụng các chất hóa học làm chất khử khuẩn như: xà phòng, phenol và các dẫn xuất của nó , các hợp chất halogen, muối kim loại nặng, cồn, aldehyl, thuốc nhuộn, axit và bazo… để khử trùng phòng làm việc, phòng thí nghiệm, khử trùng các đồ dùng, dụng cụ thí nghiệm…Như vậy khử khuẩn, khử trùng sẽ khác với tiệt trùng, tiệt khuẩn, tùy theo mục đích sử dụng và chất liệu mà các bạn chọn cho phù hợp. Nếu cầu tư vấn về dụng cụ hay hóa chất khử khuẩn, tiệt trùng thì liên hệ cho MIGCO để được hỗ trợ giải đáp.
>> Dịch vụ khử khuẩn tiệt trùng dụng cụ y tế bằng khí eo
Tiệt trùng bằng khí nóng khô tức là dùng không khí sấy nóng lên dùng để tiệt trùng. Có 2 cách tiệt trùng chủ yếu theo phương pháp này là đốt các dụng cụ sắt bằng cồn và dùng loại tủ sấy khô. Đốt dụng cụ sắt thép bằng cồn: Cách này tiệt trùng rất hoàn hảo và nhanh chóng nhưng lại ít được sử dụng vì có nguy cơ làm hư hỏng các dụng cụ. Tủ để sấy khô tiệt trùng là dạng tủ hình chữ nhật thiết kế vỏ dày và có lớp cách nhiêt, chịu áp lực cao duy trì nhiệt độ cao 170 -180 độ C trong 1 giờ. Vi sinh vật và nha bào bị tiêu diệt hết, bông và giấy chuyển sang màu nâu nên thường áp dụng phương pháp này cho thủy tinh, kim loại hay đồ gốm. 
Dùng hơi nước nóng 80 – 100 độ C để khử trùng giết chết các tế bào vi khuẩn sinh trưởng ở trạng thái tự do trong vài phút. Áp dụng cho quần áo, dụng cụ người bệnh, pasteur hoa sữa hay các đồ uống. Sử dụng tia cực tím là sóng điện từ với bước óng 13,6 – 400m để tiêu diệt hầu hết các vi khuẩn, không diệt được bào tử nấm và nha bào nên thường dùng khử khuẩn nước sạch và không khí, khử trùng phòng mổ, phòng nuôi cấy vi khuẩn….. 
English