Tìm ý Chính (main Idea) - Kỹ Năng Cốt Lõi Trong đọc Hiểu - CTH EDU

Tìm ý chính là gì?

Đó là quá trình người đọc giải mã nghĩa của các từ trong phạm vi câu, nghĩa các câu trong phạm vi đoạn văn và cứ tiếp tục như thế. Khi bắt đầu nắm bắt được các ý chính của văn bản, người đọc hiểu rõ hơn mục đích của các chi tiết trong văn bản và từ đó củng cố thêm nhận thức về những ý chính đã tìm ra.

Để hiểu cặn kẽ khái niệm “ý chính”, cần phân biệt các thuật ngữ sau: chủ đề, ý chính, chủ điểm, câu chủ đề và mục đích.

• Chủ đề (topic) của một văn bản là chủ thể – thứ mà văn bản đó đề cập đến.

Chủ đề có thể được diễn tả dưới dạng một danh từ hoặc một cụm danh từ. Một số ví dụ về chủ đề bao gồm: tái chế, động vật có vú, cây cối ở New England, tên.

• Ý tưởng (idea) là những điều bạn nói về một chủ đề.

Ý tưởng, trong đó bao gồm cả ý chính, được diễn tả bằng các câu. Nếu ai đó đề nghị bạn xác định ý chính của một đoạn văn và bạn đáp lại bằng một từ đơn lẻ, bạn đã chưa đưa ra đáp án đầy đủ – có thể bạn mới chỉ xác định được chủ đề đoạn văn đó mà thôi. Một số ví dụ về ý chính, bao gồm:

– Tái chế có mức chi phí tốn kém về ngắn hạn nhưng lại giúp tiết kiệm nhiều tiền về dài hạn.

– Mọi động vật có vú đều giống nhau theo một số cách nhất định.

– Cây cối ở New England là những loài đẹp nhất thế giới.

– Chẳng vui chút nào khi ai đó chế nhạo tên của bạn.

• Chủ điểm (theme) là một ý tưởng được lặp đi lặp lại xuyên suốt một văn bản hoặc tập hợp các văn bản.

Ví dụ, “tầm quan trọng của gia đình trong việc định hình cá tính” là một chủ điểm có thể tìm thấy trong văn học.

• Câu chủ đề (topic sentence) là thuật ngữ được dùng để xác định câu trong một đoạn văn có chứa ý chính.

Theo quy ước, câu chủ đề là câu đầu tiên trong đoạn văn, nhưng không phải lúc nào cũng vậy – nó có thể nằm ở đầu, giữa hoặc cuối. Một số đoạn văn không thực sự có một câu chủ đề dễ dàng xác định được, một số lại có nhiều hơn 1 câu chủ đề. Tuy nhiên, câu chủ đề giúp ích trong việc xác định mối quan hệ giữa ý chính (main ideas) và ý bổ trợ (supporting ideas).

Giới thiệu các khái niệm Chủ đề (Topic), Ý chính (Main Idea), Câu chủ đề (Topic Sentence) và Ý bổ trợ (Supporting Ideas) (Ảnh: Slideplayer)

Ví dụ: “Tất cả động vật có vú đều giống nhau theo một số cách nhất định nào đó. Chúng đều có phổi, tóc hoặc lông và khả năng nuôi dưỡng con non”.

Hai câu này rõ ràng thể hiện mối quan hệ quan trọng: câu đầu tiên chứa ý chính, còn câu thứ hai cung cấp chi tiết để làm rõ ý chính.

• Mục đích (purpose) được định nghĩa “là những gì mà tác giả đang cố gắng truyền tải” như thể tác giả không bao giờ đủ khả năng diễn tả những điều mà họ định bày tỏ.

Đọc hiểu được hiểu tốt nhất là việc kết hợp giữa tác giả và người đọc. Tác giả không thể tự mình giao tiếp một cách thích hợp. Họ cần người đọc thấu hiểu họ.

Mục đích của tác giả – hay thậm chí ý chính – không phải lúc nào cũng rõ ràng hay dễ dàng làm sáng tỏ. Một tác giả được kỳ vọng sẽ nỗ lực hết sức để xây dựng văn bản theo cách mà độc giả sẽ hiểu, trừ trường hợp một số thể loại tiểu thuyết kỳ bí nhất định, chúng ta tin tưởng rằng, tác giả sẽ không cố để “chơi xỏ” chúng ta.

Trong thể loại phi hư cấu, một tác giả thông thường sẽ cố gắng trình bày ý tưởng của mình một cách rõ ràng, chính xác. Tuy nhiên, chúng ta vẫn tiến hành “lọc” ngay cả những thông điệp trực tiếp nhất qua trải nghiệm, tri thức, niềm tin và hiểu biết mang tính cá nhân về nghĩa của một số từ nhất định.

Đọc văn bản hư cấu mang tính chủ quan hơn bởi ý chính hiếm khi được nhấn mạnh một cách rõ ràng và thường được giấu đi một cách có chủ đích.

Tại sao Tìm ý chính lại quan trọng?

Tìm ý chính và xác định mối quan hệ giữa ý chính với các ý bổ trợ giúp làm rõ ý chính thực sự là bản chất của việc đọc hiểu. Nếu không thể hiểu tác giả đang cố gắng nói điều gì hoặc tại sao tác giả lại chọn cung cấp cho chúng ta một số chi tiết nhất định, chúng ta chẳng thể hiểu văn bản.

Tìm ý chính và xác định điều gì là quan trọng là những kỹ năng trước hết phải có khi thực hiện tóm tắt văn bản. Tóm tắt đòi hỏi người đọc phải xác định những chi tiết quan trọng và loại bỏ những chi tiết không quan trọng để diễn tả lại ý chính bằng ngôn từ của mình. Tóm tắt đã được chứng minh là phương pháp quan trọng giúp người đọc cải thiện khả năng thấu hiểu ý nghĩa văn bản (Rinehart, Stahl và Erickson, 1986).

Tìm ý chính dạy trẻ phân biệt thông tin quan trọng với những chi tiết kém quan trọng hơn trong văn bản. Khả năng xác định những ý chủ chốt và thông tin nổi bật đóng vai trò không thể thiếu trong quá trình phát triển hiểu biết sâu sắc (Harvey, 2000).

Làm thế nào để giúp trẻ thực hành Tìm ý chính?

Quá trình tìm ra mối quan hệ giữa ý chính và ý bổ trợ không phải việc bạn có thể dễ dàng dạy cho trẻ trong một buổi sáng. Thay vào đó, việc truy tìm ý nghĩa văn bản nên được chú trọng mỗi ngày, nên được nhắc đến mỗi ngày và thực hành trong mọi văn bản kể từ lúc trẻ có thể bắt đầu hiểu “ý chính” là gì (vào một thời điểm nào đó từ lớp 1) cho tới cấp 3 và hơn thế.

Nói cách khác, trong khi bạn có thể và phải hướng dẫn trẻ phương pháp tìm ý chính trong văn bản (chính là tìm ý được lặp lại nhiều lần) một cách rõ ràng, mạch lạc, những cuộc trò chuyện về ý nghĩa văn bản, những câu hỏi thử thách hơn hướng đến mục đích của tác giả nên là một phần trong toàn bộ quá trình chỉ dẫn của bạn dành cho con.

Khi bắt đầu hướng dẫn trẻ tìm ý chính, quan trọng là phải thiết lập thứ ngôn từ thông dụng và bộ tiêu chuẩn thông dụng. Trẻ nên hiểu và đủ khả năng để sử dụng những thuật ngữ như ý chính, chủ đề, câu chủ đề, ý bổ trợ và mục đích của tác giả.

Thứ hai, quan trọng là phải làm mẫu quá trình xác định tầm quan trọng và chọn ý chính của văn bản. Sử dụng phương pháp nói to ra suy nghĩ của mình để hướng dẫn trẻ khi bạn tìm ý chính, đồng thời chỉ ra các ý bổ trợ giúp làm rõ kết luận của bạn. Trẻ nên hiểu rằng, việc tìm kiếm ý nghĩa văn bản thường là công việc khó khăn, đòi hỏi những nỗ lực trí tuệ đáng kể. Hãy trao cho trẻ các công cụ cần thiết, như các dạng hình ảnh hoá thông tin Graphic Organizers để phân tích văn bản và ghi chép quá trình phân tích đó.

Thứ ba, đôi khi có nhiều hơn 1 câu trả lời chính xác. Suy nghĩ và nhận biết của một đứa trẻ về ý chính của tác giả có thể khác biệt một cách hợp lý và hoàn toàn có thể chấp nhận được như suy nghĩ và nhận biết của những trẻ khác.

Cuối cùng, cũng là quan trọng nhất, bạn hãy làm sao để trẻ sẽ đưa ra được “những tranh luận dựa trên nội dung văn bản” cho những gì trẻ cảm nhận về văn bản đó. Nếu con muốn khẳng định rằng Huck Finn là một nạn nhân bất hạnh, trẻ cần phải chỉ ra được những phần nào trong văn bản giúp trẻ chứng minh điều này.

Đây là ví dụ về cách tổ chức một cuộc thảo luận về ý chính và ý bổ trợ. Trước hết, sao chép đoạn văn dưới đây ra giấy, lên bảng hoặc vào vị trí nào đó mà trẻ có thể đọc được.

“Of all the inventions that had an impact on the Chinese culture during Medieval times, the most important was printing. Before there was printing, all books were copied by hand. Books were therefore rare and expensive. The Chinese began printing in the A.D. 500s. They carved characters from an entire page on blocks of wood. They then brushed ink over a wooden page and then laid a piece of paper over the block to make a print. In 1045, a Chinese printer invented printing using moveable type; the books that were made using this process helped spread knowledge throughout China, to a degree that had not been possible before”.

• Đề nghị trẻ xác định chủ đề của đoạn văn

Câu trả lời tốt có thể là “Nghành in ấn” hoặc “Phát minh ra nghề in của Trung Quốc. Nếu trẻ gặp khó khăn trong việc đưa ra câu trả lời, bạn có thể giúp trẻ bằng cách nói rằng, phần lớn các câu trong đoạn văn trên đều liên quan tới việc in ấn như nó được thực hiện ra sao và có tác dụng gì.

• Tiếp theo, đề nghị trẻ chỉ ra câu chủ đề và xác định ý chính của đoạn văn

Câu đầu tiên là ví dụ tốt về câu chủ đề. Ý chính của đoạn văn có thể là: in ấn là phát minh quan trọng nhất vì nó cho phép tri thức được phổ biến rộng khắp Trung Quốc.

• Sau đó, đề nghị trẻ xác định các ý bổ trợ cho ý chính.

Nhắc trẻ rằng, trong một số đoạn văn, có thể có các câu không thực sự liên quan tới ý chính và rằng, một số chi tiết có thể quan trọng hơn những chi tiết khác. Chỉ ra cho trẻ thấy, thông tin về cách thức tiến hành in ấn có lẽ không quan trọng bằng thông tin những cuốn sách trước đó chỉ được làm bằng tay và vì thế, trở nên quý hiếm, đắt đỏ. Thời điểm thực sự mà hệ thống sắp chữ động (moveable type) được phát minh ra có lẽ không quan trọng bằng việc (được hàm ý trong đó), nó giúp việc sản xuất sách với số lượng lớn trở nên dễ dàng hơn. Bạn có thể xem xét hỏi trẻ xem tại sao lại như thế.

Một cách để thực hành sâu hơn vấn đề này là đề nghị trẻ lập danh sách các câu trong đoạn văn dưới dạng giảm dần về mức độ quan trọng. Sau đó, đề nghị trẻ thảo luận về danh sách vừa tạo ra với bạn hoặc với trẻ cùng nhóm.

Nâng cao kỹ năng Tìm ý chính

Mạng lưới từ (word web/sprider map) là một cách vô cùng hữu hiệu để phân tích ý nghĩa văn bản. Ví dụ, mạng lưới từ các từ khoá trong đoạn văn trên sẽ có dạng như sau:

Khuyến khích trẻ tự làm các sơ đồ thông tin (Graphic Organizers) như trên và sau đó, tiến hành so sánh, thảo luận chúng. Trẻ có thể tạo ra các bản đồ từ những đoạn văn được lựa chọn một cách ngẫu nhiên và những trẻ còn lại trong nhóm học (nếu có) sẽ cố gắng sáng tạo lại bản gốc. Hoặc với mạng lưới từ, trẻ có thể viết ra các đoạn văn sao cho khớp với mạng lưới từ đó. Việc tiếp theo là so sánh đoạn văn mới và đoạn văn gốc.

Những sơ đồ dạng này cũng cung cấp nền tảng tốt cho những dạng thảo luận khác. Ví dụ, tác động của phát minh ra nghề in lên nền văn hoá Trung Quốc là gì? Nền văn hoá Trung Quốc thay đổi cụ thể theo hướng như thế nào sau phát minh này?…

(Ảnh: Pinterest)

(Ảnh: Pinterest)

(Ảnh: K12Reader)

(Ảnh: Pinterest)

(Ảnh: Recess)

Một số mẫu Graphic Organizer dùng trong thực hành Tìm ý chính (Ảnh: The Friendly Teacher)

Sử dụng Tìm ý chính khi nào?

• Đọc

Cho trẻ một đoạn viết cung cấp thông tin có liên quan tới một bài học mà trẻ đang học hoặc một tác giả mà trẻ đang đọc. Đề nghị trẻ tạo ra mạng lưới từ nhằm xác định chủ đề, ý chính và ý bổ trợ của đoạn văn.

• Viết

Viết một đoạn văn ngắn không bao gồm câu chủ đề và đề nghị trẻ viết câu chủ đề cho đoạn văn đó. Tiếp theo, giao cho trẻ một chủ đề mà trẻ biết vài thông tin liên quan đến nó. Thử thách trẻ bằng cách đề nghị trẻ viết một đoạn văn ngắn liên quan tới chủ đề nhưng không có câu chủ đề. Nếu có một nhóm trẻ, bạn hãy xếp cặp các con và đề nghị mỗi trẻ viết câu chủ đề cho đoạn văn của bạn cùng nhóm với mình.

• Toán

Đề nghị trẻ chọn một phần/chương trong cuốn sách giáo khoa toán và đọc đoạn hướng dẫn cho phần/chương đó, ghi lại ý chính và ý bổ trợ trong một sơ đồ thông tin (Graphic Organizer). Nếu bạn có một nhóm trẻ, đề nghị trẻ sử dụng các Graphic Organizer vừa tạo để giới thiệu phần/chương đó cho những trẻ còn lại.

• Nghiên cứu xã hội học

Hãy tạo ra một ngày mang tên “Sự kiện thời sự” (Current Events), theo đó, bạn sẽ cho trẻ những bài báo thú vị về những tin tức thời sự. Đề nghị trẻ sử dụng Graphic Organizer để ghi lại chủ đề, ý chính và ý bổ trợ. Sau đó, đề nghị, từng nhóm 2 trẻ dựa vào Graphic Organizer, tóm tắt bài báo cho những trẻ còn lại.

• Khoa học

Giao cho trẻ một đoạn văn trong cuốn sách về khoa học. Đề nghị trẻ xác định ý chính và ý bổ trợ của đoạn văn sau đó ghi ý bổ trợ dưới dạng mạng lưới từ, để trống phần ý chính. Tạo cặp cho trẻ rồi yêu cầu trẻ trao đổi phần mình vừa tạo ra. Mỗi trẻ sẽ có nhiệm vụ điền ý chính vào ô còn trống cho bạn mình, dựa trên các ý bổ trợ.

> Danh mục sách tiếng Anh trong Raz-kids mở rộng được thiết kế cho trẻ phát triển kỹ năng này

> XEM THÊM CÁC KỸ NĂNG ĐỌC HIỂU KHÁC

> Tìm hiểu tổng quan về kỹ năng đọc và các kỹ năng đọc hiểu

Tài liệu tham khảo:

• Teacher Vision