Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Là Di Sản Văn Hoá đại Diện Của Nhân Loại

Hầu đồng - Ảnh: NGUYỄN Á

Theo thông tin từ Cục Di sản văn hoá (Bộ VH-TT&DL), vào lúc 17g15 giờ địa phương (tức 21g15 giờ VN) ngày 1-12, tại Phiên họp Uỷ ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 11 của UNESCO diễn ra tại thành phố Addis Ababa, nước CHDC Liên bang Ethiopia, di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Theo tư liệu của Cục Di sản văn hoá, trên nền tảng của tín ngưỡng thờ nữ thần, thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là một hình thức thờ cúng người mẹ hóa thân ở các miền trời, sông nước, rừng núi...

Từ thế kỷ XVI, việc thực hành tín ngưỡng này trở thành một sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống xã hội và tâm thức người dân.

Thánh Mẫu Liễu Hạnh được thờ cúng cùng với các vị Thánh Mẫu cai quản miền trời, rừng, nước, những nhân vật lịch sử hoặc huyền thoại có công với nước, với dân. Theo thư tịch và huyền thoại, Bà là tiên nữ giáng trần, làm người, rồi qui y Phật giáo và được tôn vinh là “Mẫu nghi thiên hạ”, một trong bốn vị thánh bất tử của người Việt.

Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt là sự hỗn dung tôn giáo bản địa của người Việt và một số yếu tố của tôn giáo du nhập như Đạo giáo, Phật giáo. Các Thánh Mẫu, các vị thần trong điện thần tam phủ có nguồn gốc không chỉ của người Kinh, mà còn của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam như người Mường, Tày, Nùng, Dao…thể hiện sự giao lưu văn hóa, mối quan hệ bình đẳng, gắn bó mật thiết giữa các dân tộc ở Việt Nam.

Một buổi hầu đồng - Ảnh: NGUYỄN Á

Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt phân bố ở nhiều địa phương: Tây Bắc, Đông Bắc, Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, và thành phố Hồ Chí Minh mà Nam Định được coi là trung tâm với gần 400 điểm thờ cúng Thánh Mẫu.

Thông qua việc kết hợp một cách nghệ thuật các yếu tố văn hóa dân gian như trang phục, âm nhạc, hát chầu văn, múa, diễn xướng dân gian trong lên đồng và lễ hội, Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ như một “bảo tàng sống” lưu giữ lịch sử, di sản và bản sắc văn hóa của người Việt.

Sức mạnh và ý nghĩa của Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ chính là đáp ứng nhu cầu và khát vọng của đời sống thường nhật của con người, cầu tài, cầu lộc, cầu sức khỏe.

Tín ngưỡng thờ Mẫu là di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại thứ 11 tại Việt Nam cùng với nghi lễ kéo co, dân ca ví dặm Nghệ Tĩnh, đờn ca tài tử Nam Bộ, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, hát xoan, hội Gióng tại đền Sóc và đền Phù Đổng, ca trù, dân ca quan họ, không gian văn hoá cồng chiêng Tây Nguyên, nhã nhạc cung đình Huế.

Ông Phạm Sanh Châu, vụ trưởng vụ văn hóa đối ngoại và UNESCO (Bộ ngoại giao) tham dự phiên họp này đã chia sẻ trên trang cá nhân: “... Lần đầu tiên UNESCO vinh danh người phụ nữ Việt nam qua hình ảnh của Thánh Mẫu. Hồ sơ viết với chất lượng cao và là 1/18 hồ sơ được thông qua không cần thảo luận. 19 hồ sơ khác tranh luận quyết liệt kể cả di sản Yoga của Ấn Độ. Cùng đợt vinh danh này có cách sản xuất 1500 loại Bia của Bỉ, điệu nhảy Rumba của Cuba và săn mồi bằng chim ưng của 18 nước đồng trình. Hy vọng một ngày Tết cổ truyền của Việt nam được công nhận…”

Ngay sau khi biết tin, đạo diễn Việt Tú, người sáng lập Viettheatre với vở diễn Tứ Phủ, vui mừng chia sẻ với Tuổi Trẻ:

“Với người VN thì đây chắc hẳn là điều rất vui mừng vì chúng ta đã có thêm một di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại. Qua khía cạnh về văn hoá thì vị thế của VN sẽ được nâng cao hơn.

Còn cá nhân tôi rất mừng. Trước tiên là mừng vì nước mình có thêm một di sản. Điều mà khi tôi làm Tứ Phủ không bao giờ dám nghĩ đến thì bây giờ đã trở thành hiện thực. Từ lúc chúng tôi biết VN xây dựng hồ sơ đến khi anh Phạm Sanh Châu là người tiếp quản hồ sơ và mang đi thuyết phục thế giới thì bản thân chúng tôi rất hồi hộp và cầu nguyện hằng ngày rằng UNESCO sẽ thông qua hồ sơ đó.

Điều đó ngày càng khẳng định việc tôi làm Tứ Phủ, sự cố gắng của mình bằng công việc thiết thực đã có kết quả. Trong suốt một năm vừa rồi chúng tôi rất chờ đợi giây phút này…Tôi hi vọng rằng thông qua niềm vui này, thì những nét đẹp về tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, đặc biệt là ở phần trình diễn sẽ được cả thế giới biết đến và tôn trọng”.

Hầu đồng - Ảnh: NGUYỄN Á

Theo Uỷ ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã đáp ứng những tiêu chí để đăng ký vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại như: - Di sản đã và đang góp phần quan trọng vào việc tạo ra sợi dây tinh thần liên kết các cộng đồng thực hành di sản - Bộ phận cấu thành của di sản này góp phần vào khả năng thực hành di sản nói chung và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của nó ở các cấp độ khác nhau - Từ những năm 1990, các con nhang, đệ tử và người thực hành di sản này đã tự nguyện huy động, đóng góp tiền, hỗ trợ cho việc duy trì lễ hội và trùng tu di tích thờ Mẫu - Đề cử này là kết quả của việc tham vấn và hợp tác của những người thực hành (thủ nhang, đồng đền, ông đồng, bà đồng, cung văn, con nhang, đệ tử,...), đại diện cộng đồng, nhà nghiên cứu, cùng với nhiều tổ chức chính phủ và phi chính phủ - Hồ sơ trình UNESCO cũng đã cung cấp một phụ lục chứng minh di sản đã được đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2013.