Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Trong Văn Hóa Việt Nam - Tài Liệu Text - 123doc

Tải bản đầy đủ (.doc) (17 trang)

1. Trang chủ
>>
2. Giáo án - Bài giảng
>>
3. Cao đẳng - Đại học

Tín ngưỡng thờ mẫu trong văn hóa việt nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (161.61 KB, 17 trang )

MỤC LỤCMỞ ĐẦU 2Chương 1. Cơ sở hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt Nam 41.1. Những đặc điểm tự nhiên tác động đến quá trình hình thành nền văn hóa Việt Nam41.2. Loại hình văn hóa gốc nông nghiệp51.2.1. Đặc trưng của loại hình văn hóa gốc nông nghiệp51.2.2. Những biểu hiện của tín ngưỡng thờ Mẫu trong loại hình văn hóa gốc nông nghiệp6Chương 2. Tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt Nam 102.1. Bản chất của tín ngưỡng thờ thờ Mẫu trong văn hóa Việt Nam102.2. Nội dung cơ bản của tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt Nam10Chương 3. Vận dụng tín ngưỡng thờ Mẫu trong việc dạy học môn Cơ sở Văn hóa Việt Nam143.1. Ý nghĩa của tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt Nam 143.2. Vận dụng tín ngưỡng thờ Mẫu trong việc dạy học môn Cơ sở Văn hóa Việt Nam14KẾT LUẬN 15TÀI LIỆU THAM KHẢO 16TrangMỞ ĐẦU1. Tính cấp thiết của chuyên đềĐất nước Việt Nam ngày càng phát triển, trên mọi lĩnh vực từ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội nước ta đều đạt được những thành tựu nổi bật. Trong những năm gần đây nền giáo dục nước nhà được Đảng và Nhà nước quan tâm, không chỉ các ngành khoa học tự nhiên phát triển mà các ngành khoa học xã hội cũng có những công trình nghiên cứu để giữ gìn và phát huy truyền thống của đất nước.Bước sang thế kỷ XXI, thời đại của công nghiệp hóa, xã hội thông tin và hội nhập toàn cầu,Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Hội nhập với thế giới Việt Nam có rất nhiều cơ hội phát triển, nhưng cũng không ít thách thức nhất là về lĩnh vực văn hóa để chúng ta hòa nhập nhưng không hòa tan. Giữ gìn văn hóa truyền thống là giữ gìn những giá trị mà dân tộc Việt Nam đã cùng nhau xây dựng, vun đắp qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên để những giá trị văn hóa truyền thống đó được bảo tồn và phát huy đúng giá trị của mình thì chúng ta phải có cách nhìn nhận đúng đắn những giá trị truyền thống đó.Tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt Nam là một giá trị văn hóa từ lâu của xã hội Việt Nam, từ lúc Việt Nam bắt đầu đặt nền móng xây dựng văn hóa Việt Nam và phản ánh đặc trưng của loại hình văn hóa gốc nông nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên Tín ngưỡng thờ Mẫu là văn hóa dân gian do đó hay bị lợi dụng để làm biến đổi tính chất và lợi dụng để làm lợi cho cá nhân.Môn “Cơ sở văn hóa Việt Nam” thuộc hệ thống đào tạo đại cương của Trường Sĩ quan Pháo binh, môn học trang bị cho học viên những kiến thức cơ bản nhất về quá trình hình thành, lịch sử phát triển, những giá trị văn hóa truyền thống của văn hóa Việt Nam. Tín ngưỡng thờ Mẫu là một vấn đề trong văn hóa Việt Nam cần nghiên cứu và trang bị cho học viên, bởi vì đối tượng học viên đào tạo sĩ quan chỉ huy cấp phân đội của nhà trường đa phần là thanh niên trẻ vừa học xong chương trình đào tạo Trung học Phổ thông chưa có nhiều điều kiện để tìm hiểu nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu. Cũng là để học viên có cách nhìn nhận đúng đắn về một giá trí văn hóa truyền thống đang được Nhà nước phát huy và bảo tồn. Ngoài ra chuyên đề cũng là một tài liệu để giáo viên tham khảo trong quá trình giảng dạy môn học.2. Mục tiêu nghiên cứuLàm tài liệu để học tập, nghiên cứu, tham khảo cho học viên trong quá 2trình học tập môn “Cơ sở văn hóa Việt Nam”, tìm hiều về Văn hóa Việt Nam, phục vụ trong quá trình về các vùng miền công tác và giữ gìn bản sắc Văn hóa Việt Nam.3. Nội dung nghiên cứuChuyên đề tập trung nghiên cứu về những đặc điểm chính trong tín ngưỡng thờ Mẫu của văn hóa Việt Nam. Từ việc nghiên cứu đưa ra những nhận xét đánh giá khách quan về giá trị văn hóa này.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt NamPhạm vi nghiên cứu:- Cơ sở hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt Nam- Nhìn nhận khách quan về tín ngưỡng thờ Mẫu- Tác dụng của tín ngưỡng thờ Mẫu5. Phương pháp nghiên cứu- Thu thập tài liệu từ những tài liệu đã được kiểm duyệt- Hệ thống những vấn đề nghiên cứu- Trình bày những kiến thức cơ bản, đưa ra đánh giá, kết luận6. Những đóng góp mới của chuyên đềNhìn nhận một cách đúng đắn về tín ngưỡng thờ Mẫu cho học viên khi nghiên cứu học tập bộ môn Cơ sở văn hóa Việt Nam trong trường Sĩ quan Pháo binh.7. Cấu trúc của chuyên đềChuyên đề gồm phần mở đầu, ba chương, kết luận, tài liệu tham khảo.Chương 1: Cơ sở hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt NamChương 2: Tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt NamChương 3: Vận dụng tín ngưỡng thờ Mẫu trong việc dạy học môn Cơ sở Văn hóa Việt Nam3Chương 1CƠ SỞ HÌNH THÀNH TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU TRONG VĂN HÓA VIỆT NAM1.1. Những đặc điểm tự nhiên tác động đến quá trình hình thành nền văn hóa Việt NamNói đến văn hóa Việt Nam là nói đến sự tác động của các yếu tố tự nhiên đến quá trình hình thành và phát triển văn hóa Việt Nam. Trước hết là vị trí địa lí, vị trí địa lí có một tầm quan trọng rất lớn đối với mỗi đất nước, nói như một nhà chính trị thì vị trí địa là tiềm lực của quốc gia, vị trí địa lí quyết định rất nhiều yếu tố của đất nước. Đất nước Việt Nam nhìn trên bản đồ thế giới chúng ta thấy rõ một dải đất hình chữ S nằm bên bờ Thái Bình Dương và nằm gần trung tâm của Đông Nam Á. Việt Nam có một vị trí địa lí rất thuận lợi cho giao thông, thương nghiệp cũng như giao lưu văn hóa. Do đó xét trong lĩnh vực văn hóa thì ta thấy văn hóa Việt Nam có nhiều điều kiện để tiếp xúc, giao lưu với nhiều nền văn hóa lớn trên thế giới đặc biệt là Ấn Độ và Trung Quốc. Tuy nhiên do vị trí địa lí của Việt Nam thuận lợi nên cũng có nhiều vấn đề như sự du nhập nhiều văn hóa ngoại lại không phù hợp với thuần phong của đất nước, ngoài ra vị trí đía lí của nước ta thuận lợi nên vấn đề chống ngoại xâm cũng đi suốt trong chiều dài lịch sử của nước ta.Khí hậu Việt Nam là khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm, đặc điểm của kiểu khí hậu này là có lượng mưu lớn, giờ nắng nhiều tạo điều kiện rất thuận lợi cho sự phát triển của thực vật. Từ đặc trưng khí hậu như vậy nên chúng ta thấy Việt Nam được coi là một trong những trung tâm cây trồng lớn và lâu đời nhất trên thế giới và từ thời kỳ đồ đồng Việt Nam đã có một nền văn minh nông nghiệp phát triển rực rỡ. Ngoài ra điều kiện khí hậu này còn tác động lớn đến đời sống, sinh hoạt của cư dân nước ta, do đó tác đống lớn đến sự hình thành và phát triển nền văn hóa nước ta.Yếu tố tự nhiên cuối cũng chúng ta xét đến đó là môi trường sông nước. Môi trường sông nước là một hằng số quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Do lượng mưa nhiều đã tạo ra cho Việt Nam rất nhiều hệ thống sông ngòi lớn nhỏ. Yếu tố sông nước chi phối rất lớn tới tư duy, lối sống người Việt và tất nhiên cũng tác động đến văn hóa Việt Nam.4Như vậy chúng ta thấy rằng điều kiện tự nhiên (trong giới hạn chuyên đề chỉ xét những điều kiện tự nhiên có liên quan đến chuyên đề) đã tác động đến quá trình hình thành nên nền văn hóa Việt Nam, những đặc điểm này được quy định trong loại hình văn hóa của Việt Nam nói riêng và các nước phương Đông làm nông nghiệp nói riêng đó là loại hình văn hóa gốc nông nghiệp.1.2 Loại hình văn hóa gốc nông nghiệp1.2.1 Đặc trưng của loại hình văn hóa gốc nông nghiệpTrên thế giới có hai loại hình văn hóa là loại hình văn hóa gốc nông nghiệp và loại hình văn hóa gốc du mục. Trong cách ứng xử với môi trường tự nhiên : Dân nông nghiệp sống phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên, ở cố định một chỗ với cái nhà, cái cây của mình nên có ý thức tôn trọng, không dám ganh đua với thiên nhiên. Sống hòa hợp với thiên nhiên - đó là mong muốn của cư dân các nền văn hóa trọng tĩnh phương Đông. Người Việt Nam mở miệng là nói "lạy trời", "nhờ trời", "ơn trời": "Lạy trời mưa xuống, Lấy nước tôi uống, Lấy ruộng tôi cày, Lấy đầy bát cơm, Lấy rơm đun bếp"; "Ơn trời mưa nắng phải thì, Nơi thì bừa cạn, nơi thì cày sâu" (ca dao).Về mặt nhận thức, loại hình văn hóa này tạo kiểu tư duy: Nghề nông, nhất là nghề nông nghiệp lúa nước, sống phụ thuộc vào thiên nhiên rất nhiều - không chỉ phụ thuộc vào một hai hiện tượng riêng lẻ nào, mà là cùng một lúc phụ thuộc vào tất cả: Trời, đất, nắng, mưa Cho nên người Việt nói: Trông trời, trông đất, trông mây, Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm Trông cho chân cứng đá mềm, Trời yên bể lặng mới yên tấm lòng (ca dao). Đó chính là đầu mối của lối tư duy tổng hợp. Tổng hợp kéo theo biện chứng - cái mà người nông nghiệp quan tâm không phải là tập hợp của các yếu tố riêng rẽ, mà là những mối quan hệ qua lại giữa chúng. Tổng hợp là bao quát được mọi yếu tố, còn biện chứng là chú trọng đến mọi mối quan hệ giữa chúng - đó chính là đặc trưng tư duy của văn hóa gốc nông nghiệp trọng tĩnh mà nông nghiệp lúa nước là điển hình. Người Việt tích lũy được một kho kinh nghiệm hết sức phong phú về các loại quan hệ này: Trời đang nắng, cỏ gà trắng thì mưa; Quạ tắm thì ráo, sáo tắm thì mưa; Ráng mỡ gà, ai có nhà phải chống; Được mùa lúa thì úa mùa cau, được mùa cau thì đau mùa lúa (tục ngữ); Mồng tám tháng tám không mưa, bỏ cả cày bừa mà nhổ lúa đi (ca dao). Người xưa đã tìm ra không chỉ những mối qua hệ 5giữa các hiện tượng thiên nhiên, mà còn rất chú ý đến cả những mối quan hệ giữa chúng với các hiện tượng trong đời sống thường ngày và trong xã hội: Thâm đông thì mưa, thâm dưa thì khú; Cơm chín tới, cải vồng non, gái một con, gà ghẹ ổ (tục ngữ).Về mặt tổ chức cộng đồng, ta có thể xem xét trên hai phương diện: nguyên tắc tổ chức cộng đồng và cách thức tổ chức cộng đồng. Về nguyên tắc tổ chức cộng đồng, con người nông nghiệp ưa tổ chức theo nguyên tắc trọng tình. Hàng xóm sống cố định lâu dài với nhau phải tạo ra một cuộc sống hòa thuận trên cơ sở lấy tình nghĩa làm đầu: Một bồ cái lý không bằng một tí cái tình (tục ngữ). Lối sống trọng tình cảm tất yếu dẫn đến thái độ trọng đức, trọng văn, trọng phụ nữ. (Yếu tố trọng phụ nữ trong loại hình này là cơ sở quan trọng để hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu, tác giả sẽ phân tích trong phần sau).Lối tư duy tổng hợp và biện chứng, luôn phải đắn đo cân nhắc của người làm nông nghiệp cộng với lối sống trọng tình đã dẫn đến cách thức tổ chức cộng đồng theo lối linh hoạt, luôn biến báo cho thích hợp với từng hoàn cảnh cụ thể, dẫn đến triết lý sống của người Việt Nam là: Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài; Đi với Bụt thì mặc áo cà sa, đi với ma mặc áo giấy (tục ngữ). Nguyên tắc sống trọng tình cảm và nhu cầu về một cuộc sống hòa thuận càng làm cho lối sống linh hoạt trở nên đậm nét hơn và là cơ sở của tâm lý hiếu hòa trong quan hệ xã hội: Ngày xưa, trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, mỗi khi thế thắng đã thuộc về ta một cách rõ ràng, chỉ cần dấn thêm một trận nữa là toàn thắng, cha ông ta đều luôn biết dừng lại và chủ động "cầu hòa", trải chiếu hoa cho giặc về, mở đường cho giặc rút lui trong danh dự. Như vậy, đặt trong nội dung của chuyên đề loại hình văn hóa gốc nông nghiệp là cơ sở để hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam.1.2.2 Những biểu hiện của tín ngưỡng thờ Mẫu trong loại hình văn hóa gốc nông nghiệp6TIÊU CHÍVH TRỌNG TĨNH(gốc nông nghiệp)VH TRỌNG ĐỘNG(gốc du mục)Đặc trưng gốcĐịa hình Đồng bằng (ẩm, thấp) Đồng cỏ (khô, cao)Nghề chính Trồng trọt Chăn nuôiCách sống Định cư Du cưỨng xử với môi trường tự nhiênTôn trọng, sống hòa hợp với thiên nhiênCoi thường, tham vọng chế ngự thiên nhiênLối nhận thức, tư duyThiên về tổng hợp và biện chứng (trong quan hệ); chủ quan, cảm tính và kinh nghiệmThiên về phân tích và siêu hình (trọng yếu tố); khách quan, lý tính và thực nghiệmTổ chứccộng đồngNguyên tắc tổ chức CĐTrọng tình, trọng đức, trọng văn, trọng nữTrọng sức mạnh, trọng tài, trọng võ, trọng namCách thức tổ chức CĐLinh hoạt và dân chủ, trọng cộng đồngNguyên tắc và quân chủ, trọng cá nhânỨng xử với môi trường xã hộiDung hợp trong tiếp nhận; mềm dẻo, hiếu hòa trong đối phóĐộc tôn trong tiếp nhận; cứng rắn, hiếu thắng trong đối phóTruyền thống trọng nữ - trọng ở đây là tôn trọng phụ nữ (như trên bảng) là một nét văn hóa rất đặc trưng trong nền văn hóa nước ta. Nhiều người Việt Nam không dễ gì chấp nhận ngay được điểm cuối cùng (trọng phụ nữ). Điều đó không có gì là khó hiểu, bởi lẽ do quá trình phát triển liên tục và giao thoa lẫn nhau, không có nền văn hóa nào là du mục hoàn toàn hoặc nông nghiệp hoàn toàn. Nền văn hóa Việt Nam thời kỳ sau này, đặc biệt là từ khi nhà Lê lấy Nho giáo làm quốc giáo, chịu ảnh hưởng khá nhiều của văn hóa Trung Hoa; nó đã du nhập nhiều tư tưởng trọng động (bị "du mục hóa"), trong đó có tư tưởng "nam tôn nữ ty" được đề ra từ thời Hán. Nhiều người chỉ biết tới những quan niệm của Nho giáo Trung Hoa "nhập cảng" sau này (kiểu như Nhất nam viết hữu thập nữ viết vô, thuyết Tam tòng), rồi "tưởng" rằng tình trạng đó vốn có ở Việt Nam từ ngàn xưa là hết sức sai lầm.Trong truyền thống Việt Nam, tinh thần của người nông nghiệp định cư coi trọng ngôi nhà, coi trọng cái bếp, coi trọng người phụ nữ là hoàn toàn nhất 7So sánh đặc trưng của hai loại hình văn hóaquán và rõ nét. Tục ngữ Việt Nam chứa đựng không ít những câu thể hiện nguyên lý này: Nhất vợ nhì trời; Lệnh ông không bằng cồng bà; Ruộng sâu trâu nái không bằng con gái đầu lòng Phụ nữ Việt Nam là người có trách nhiệm quản lý kinh tế, tài chính trong gia đình, dân gian gọi họ là người tay hòm chìa khóa. Phụ nữ Việt Nam được xem là người có vai trò quyết định trong việc giáo dục con cái: Phúc đức tại mẫu; con hư tại mẹ; cháu hư tại bà; con dại cái mang (thành ngữ). Vì tầm quan trọng của người mẹ cho nên trong tiếng Việt, từ cái vốn có nghĩa là "mẹ" (con dại cái mang) được chuyển nghĩa thành "lớn, quan trọng, chủ yếu" (sông cái, đường cái, đũa cái, cột cái, trống cái, ngón tay cái, máy cái, chữ cái, tên cái ). Sau này, khi chế độ phụ quyền được xác lập do ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa, người dân đã phản ứng dữ dội qua bài ca dao:“Ba đồng một mớ đàn ông,Đem bỏ vào lồng cho kiến nó tha;Ba trăm một mụ đàn bà,Đem về mà trải chiếu hoa cho ngồi!”Không phải ngẫu nhiên mà vùng nông nghiệp tiêu biểu - khu vực Đông Nam Á này được nhiều học giả phương Tây gọi là "xứ sở Mẫu hệ". Cho đến tận bây giờ, ở các dân tộc ít chịu hoặc hoàn toàn không chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa như Chăm và nhiều dân tộc Tây Nguyên (Êđê, Giarai ), vai trò của phụ nữ vẫn rất lớn: phụ nữ chủ động trong hôn nhân, chồng về ở đằng nhà vợ, con cái đặt tên theo họ mẹ Nói về phụ nữ Việt Nam, A. Pazzi (Vũ Hạnh) đã nhận định: "Xét trong văn học bình dân, ta thấy người phụ nữ Việt Nam, mặc dầu khổ cực nhưng rất được yêu quý, nể vì, không như phụ nữ bình dân nhiều nước phương Tây chịu sự đối đãi thô lỗ, nhiều khi quá mức chênh lệch với người đàn ông Phần nhiều đàn bà có một ngôi vị quan trọng, nhiều khi quyết định ở trong gia đình. Bởi lẽ người đàn bà ấy nắm hết cơ sở vật chất, quản trị trong nhà, giữ mối liên lạc đối với họ hàng, bà con, thấy rõ ràng trọng trách của gia đình mình đối với làng nước".Càng đi về phía Bắc (Trung Hoa) và phía Tây (Ấn Độ), sự phân biệt đối xử nam nữ càng rõ: O.W.Wolters trong khi nghiên cứu đặc trưng văn hóa Đông Nam Á đã nói đến "sự bình đẳng cả nam lẫn nữ và cả hai phái đều có thể nhận quyền thừa kế" như một nét đặc trưng nổi bật, sự bình đẳng này giải thích tại sao "có 8sự giống nhau bề ngoài giữa nam thần và nữ thần ở tiểu tượng học Java, trong khi đó sự khác biệt về giống đã được thể hiện không thể nhập nhằng trong tiểu tượng học Ấn Độ".Đến phương Tây thì nguyên tắc tổ chức cộng đồng của họ là trọng sức mạnh, trọng tài, trọng võ, trọng nam giới. Vào thời La Mã cổ đại, phụ nữ không hề có tên riêng: cho đến nay, nhiều nước châu Âu vẫn giữ tục lệ phụ nữ mang họ + tên chồng trong cả các văn bản chính thức; ở một số dân tộc phương Tây, con cái mang họ cha chưa đủ mà còn phải luôn kèm thêm cả tên cha bên cạnh. Truyền thuyết Thiên Chúa giáo coi người đàn bà chỉ là cái xương sườn của người đàn ông mà thôi! Khi có mâu thuẫn liên quan đến một người đàn bà, những người đàn ông phương Tây xưa giải quyết bằng cách đấu gươm và sau này thì đấu súng với nhau mà không hề quan tâm đến ý kiến của chị ta. Trong các ngôn ngữ phương Tây, nhiều danh từ chỉ nghề nghiệp hoặc chức vụ quan trọng đều mang giống đực hoặc cấu tạo với từ căn mang nghĩa "người đàn ông".Như vậy tư tưởng trọng phụ nữ đã trở thành một biểu hiện nổi bật trong văn hóa Việt Nam.9Chương IITÍN NGƯỠNG THỜ MẪU TRONG VĂN HÓA VIỆT NAM2.1 Bản chất của tín ngưỡng thờ thờ Mẫu trong văn hóa Việt NamTrong nội dung của đề tài tác giả không đi sâu vào hình thức của tín ngưỡng mà chỉ đánh giá về sự ảnh hưởng của tín ngưỡng đối với môn học cũng như đối tượng tiếp cận môn học.Đạo Mẫu là một tín ngưỡng dân gian Việt Nam thờ các nữ thần (thường gọi là các Thánh Mẫu). Đạo Mẫu là một phần quan trọng trong hệ thống tín ngưỡng dân gian và bản sắc dân tộc của Việt Nam. Đạo Mẫu là một tín ngưỡng dân gian Việt Nam thờ các nữ thần (thường gọi là các Thánh Mẫu). Đạo Mẫu là một phần quan trọng trong hệ thống tín ngưỡng dân gian và bản sắc dân tộc của Việt Nam. Thờ cúng Nữ thần, Mẫu thần chính là phương thức ứng xử của con người nhân cách hóa tín ngưỡng sùng bái tự nhiên. Từ nguồn cội con người tôn sùng các hiện tượng tự nhiên, và họ đã sớm nhân cách hóa các hiện tượng tự nhiên ấy thành các vị thần mang tính nữ. Tâm thức sùng bái tự nhiên được ẩn giấu dưới vỏ bọc của các hình thái tín ngưỡng, làm cho thế lực tự nhiên trở thành siêu nhiên, được nhân cách hóa thành các hoạt động siêu phàm, thể hiện sự ngưỡng vọng và ước muốn của con người trong đời sống hàng ngày.Nguồn gốc lịch sử của đạo Mẫu không được ghi lại rõ ràng trong sách vở. Có người cho rằng nó có nguồn gốc từ thời tiền sử, khi người Việt thờ các thần linh thiên nhiên, các thần linh này được kết hợp lại trong khái niệm Thánh Mẫu hay Nữ thần Mẹ. Theo thời gian, khái niệm Thánh Mẫu được mở rộng để bao hàm cả các nữ anh hùng trong dân gian - những người phụ nữ có thật nổi lên trong lịch sử với vai trò người bảo hộ hoặc trị bệnh. Những nhân vật lịch sử này được kính trọng, tôn thờ, và cuối cùng được thần thánh hóa để thành một trong các hiện thân của Thánh Mẫu. Các vị thần trong đạo Mẫu phản ánh các phẩm chất của một người Mẹ vừa thần thánh lại vừa con người. Đạo Mẫu không chú trọng vào cuộc sống sau khi chết, nó quan tâm đến cuộc sống hiện tại và câu hỏi làm thế nào để người ta có thể đạt được một cuộc sống hạnh phúc và đầy đủ trên trần gian. 2.2 Nội dung cơ bản của tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt NamỞ Việt Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu là tín ngưỡng mang đậm chất bản địa và nguyên thuỷ. Bởi vì tín ngưỡng thờ Mẫu có nguồn gốc sâu xa từ chế độ Mẫu hệ, 10trong đó người mẹ, người vợ giữ vị trí quan trọng trong gia đình. Do vậy, trong cuộc sống hàng ngày cũng như trong văn chương nghệ thuật thì chữ “Mẫu”, chữ “Mẹ”, chữ “Cái” vẫn giữ nguyên giá trị như nó vốn có cho đến bây giờ. Cũng như thế, ý nghĩa của chữ Mẫu - Mẹ trong các danh từ đền Mẫu, Thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ Mẫu của Việt Nam cũng không nằm ngoài ý nghĩa đó. Ra đời từ trong cuộc sống đấu tranh với thiên nhiên khắc nghiệt, với cường quyền đè nén, với ngoại xâm tàn bạo, tín ngưỡng thờ Mẫu đã có một mối gắn bó rất tự nhiên với người dân lao động, cho nên hình thức của ngôi đền thờ Mẫu vừa nhỏ nhắn về kích thước, vừa giản dị chỉ tương đương với một ngôi nhà dân vào loại khá giả ở nông thôn, đầu hồi có cửa và mái lợp ngói. Trong đền không để nhiều tượng mà người ta để các khám bên trong có các tượng nhỏ. Khám thờ được chạm trổ như một ngôi chùa nhỏ bằng gỗ.Cách bày biện của đền, phủ cũng khác với cách bày biện của chùa. Nếu như ở chùa người ta bố trí theo thứ tự sự tu hành của đạo Phật thì ở đền người ta bài trí theo Tứ phủ, gồm có bốn cấp là Mẫu Thiên, Mẫu Địa, Nhạc Mẫu và Mẫu Thoải. Ở điện thờ Mẫu Thiên, người ta làm các cảnh sắc, mô hình thuộc về cõi trời. Mẫu Địa thì đó là các cảnh núi non, bờ đất như ở đồng bằng rộng lớn. Nhạc Mẫu thì họ làm các cảnh núi non, cây cỏ và các cô gái mặc áo chàm, còn ở điện thờ Mẫu Thoải thì họ làm các mô hình bờ sông và các bè trôi nổi trên sông đó. Như vậy, cách bài trí trong điện thờ Mẫu của Tứ Phủ, đền được mô tả theo tự nhiên của bốn hình thái cơ bản của địa lý và thiên văn có mối quan hệ gắn bó mật thiết với cuộc sống con người.Cũng giống như các tin ngưỡng khác ở Việt Nam, đạo Mẫu cũng vẫn chịu ảnh hưởng của đạo Phật cho nên trên cùng của điện thờ Mẫu có tượng phật để thờ thêm. Cũng cần phải nhấn mạnh thêm sự ảnh hưởng sâu rộng của tín ngưỡng thờ Mẫu - tín ngưỡng bản địa với các tín ngưỡng khác du nhập từ bên ngoài vào theo con đường khởi nguyên từ dân gian như Phật giáo - một tín ngưỡng đã được nhân dân lao động hồ hởi đón nhận ngay từ khi mới được truyền bá vào nước ta (khoảng thế kỷ thứ VI) để thấy được vai trò của người phụ nữ trong xã hội, đặc biệt là trong nền nghệ thuật của nước nhà. Trong quá trình tín ngưỡng thờ Phật du nhập vào nước ta, các bộ phận quan trọng của tín ngưỡng này đã phát triển theo khuynh hướng dân gian hóa giữa tín ngưỡng thờ Phật và tín ngưỡng thờ Mẫu có sự thâm nhập và tiếp thu ảnh hưởng lẫn nhau. Điều dễ nhận biết nhất là ở hầu hết các ngôi chùa hiện nay ở nông thôn đều có điện thờ Mẫu. 11Trong đó phổ biến nhất là dạng “tiền Phật hậu Mẫu”. Người ta đi chùa vừa để lễ Phật, vừa để cúng Mẫu. Nhiều khi điện Mẫu đã tạo nên không khí ấm cúng, gần gũi nhộn nhịp hơn cho các ngôi chùa làng. Ở Bắc Giang, phần lớn các ngôi chùa đều có ban thờ Mẫu, tiêu biểu là khu thắng cảnh Suối Mỡ, huyện Lục Nam trong đó có các di tích nổi tiếng như đền Hạ, đền Trung, đền Thượng lại thờ Mẫu là chính, trong đền có những tượng Mẫu rất đẹp cả về mỹ thuật và nghệ thuật tạo hình.Không chỉ có con đường các điện Mẫu đi vào chùa, mà còn có con đường ngược lại Phật đi vào đền, phủ thờ Mẫu. Trong điện thần cũng như cách thức phối tự ở các ngôi đền, phủ ta đều thấy sự hiện diện của Phật, mà đại diện cao nhất là Phật Bà Quan Âm cứu khổ cứu nạn cho chúng sinh. Cũng cần phải nhấn mạnh rằng: Quan Âm trong Phật giáo Ấn Độ vốn là một nam thần, nhưng khi vào nước ta đã bị “nữ thần hóa”, thậm chí “Mẫu hóa” để trở thành Quan Âm Thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam. Trong các ngày giỗ Mẫu, giỗ Mẹ đều có nghi thức rước Mẫu lên chùa để đón Phật về đền, phủ cùng tham dự ngày hội. Trong hệ thống các bài chầu văn thì có văn chầu nhị vị Bồ Tát… Điều đó chứng tỏ vai trò của người phụ nữ được khẳng định từ xưa.Sự thâm nhập và ảnh hưởng lẫn nhau giữa đạo Phật và tín ngưỡng thờ Mẫu theo khuynh hướng dân gian hóa là điều dễ hiểu bởi lẽ, đó là tín ngưỡng dân dã của người dân, cùng hướng về cái từ bi bác ái, tinh thần cộng đồng, khuyến thiện trừ ác vốn là nền tảng trong nguyên tắc ứng xử của xã hội cổ truyền. Hai thứ tín ngưỡng này bổ sung cho nhau đáp ứng nhu cầu tâm linh của người nông dân: Theo Phật để tu nhân tích đức cho đời, kiếp sau được lên cõi Niết Bàn để cuộc sống tươi sáng hơn, tự do hơn, còn theo đạo Mẫu là mong được sự phù hộ độ trì đem lại sức khỏe, tài lộc, may mắn cho đời sống thường ngày.Tính dân gian của tục thờ Thánh Mẫu ở nước ta thể hiện dưới nhiều dạng khác nhau, trong đó tranh thờ Mẫu là một trong những dạng thức biểu hiện sinh động về điều đó. Ở Việt Nam, tranh thờ Mẫu phong phú về đề tài và nghệ thuật tạo hình. Tuy nhiên, điều dễ nhận biết nhất ở thể loại tranh này là tính nhân dân vừa giản dị vừa gần gũi lại dễ hiểu. Trong bộ tranh Tam Phủ, Tứ Phủ của tín ngưỡng thờ Mẫu, ngoài các vị Ngọc Hoàng Thượng Đế, các bà chúa là những người cai quản giang sơn riêng được đặt ở trung tâm bức tranh chiếm tỷ lệ vượt trội thì ở xung quanh và ở dưới còn thấy rất nhiều những “Cô”, những “Cậu” 12đứng hầu. Những “Cô” và “Cậu” này có tỷ lệ nhỏ hơn. Đây hẳn có mối quan hệ giữa tín ngưỡng thờ Mẫu với tục thờ gia tiên của người Việt từ ngàn xưa. Trong đó, các “Cô”, các “Cậu” ấy cũng chính là các bà cô, ông mãnh, các thiện nam, tín nữ đã mất từ rất sớm mà chưa kịp làm phận sự của một con người mà ít gia đình nào không có. Lại thấy trong các tranh này các “Cô”, các “Cậu” trên tay cầm hoặc bưng các thứ đồ vật như khay trầu, gương, lược, hoa quả… là những thứ các bà, các cô ở Việt Nam dùng thường nhật hoặc sai các con, các cháu cầm giúp, điều đó đã tạo nên một không gian đầm ấm và thanh bình. Tranh thờ Bà chúa Thượng Ngàn ở đồng bằng Bắc Bộ là một ví dụ điển hình. Như vậy có thể thấy giá trị cơ bản nhất trong tranh tượng thờ Mẫu chính là ở sự dân gian hóa các bức tranh thờ, tượng thờ ở mức độ khái quát nhất, tiêu biểu nhất để trở thành sức mạnh tâm linh, sức mạnh tinh thần cho con người. Bởi thế bất kỳ ai khi đến với các đền phủ thờ Mẫu, được chiêm bái trước tranh thờ, tượng thờ, các cảnh vật và hương sắc trong đền, phủ đều thấy rất gần gũi, ấm áp, thanh bình.13Chương 3VẬN DỤNG TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU TRONG VIỆC DẠY HỌC MÔN CƠ SỞ VĂN HÓA VIỆT NAM3.1 Ý nghĩa của tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt NamTrong 200 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới tục thờ Mẫu chỉ có ở Việt Nam. Tín ngưỡng thờ Mẫu góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đó là các phong tục tập quán có từ lâu đời, từng hun đúc lên sức mạnh của nhân dân trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc; là nền tảng đạo đức trong cách thức ứng xử giữa con người với con người, được thể hiện ở sự kính trọng với những người đã sinh thành ra mình, những người có công với dân, với nước. Tất cả những nghi lễ, tập tục cổ truyền tốt đẹp cần phải được giữ gìn và phát huy trong xu thế toàn cầu hóa trên mọi lĩnh vực đang phát triển nhanh, mạnh và rộng khắp nhưng không làm mất đi những giá trị văn hóa truyền thống.Đến ngày nay đạo Mẫu vẫn luôn tồn tại và phát triển bởi đạo Mẫu không đóng khung trong những giáo điều luật lệ mà luôn thay đổi thích nghi phù hợp với cộng đồng để có thể tiếp nhận nó. Đạo Mẫu hướng về thế giới hiện tại chứ không phải mai sau hay thế giới bên kia, đây là điểm khác biệt của đạo Mẫu với các tôn giáo khác. 3.2 Vận dụng tín ngưỡng thờ Mẫu trong việc dạy học môn Cơ sở Văn hóa Việt NamTrong điều kiện hiện nay người ta lợi dụng đạo Mẫu và lên đồng vì tiền tài làm biến dạng nhiều nghi lễ sinh ra nhiều hủ tục, vì vậy chúng ta phải chấn chỉnh đạo Mẫu để trả lại cho đạo Mẫu những giá trị đích thực của nó. Ngoài ra chúng ta phải phân biệt được đâu là tín ngưỡng thờ Mẫu thuần túy với nhưng giá trị của văn hóa Việt Nam, đâu là nhưng trò buôn thần bán thánh. Thờ Mẫu không chỉ là một tín ngưỡng tôn giáo mà đó con là văn hóa, thông qua nghi lễ lên đồng, qua lễ hội phong tục gắn liền với tín ngưỡng, tín ngưỡng này trở thành một bảo tàng sống của văn hóa Việt Nam. Ở đó chúng ta nhận thấy một lối sống, quan niệm, cung cách sinh hoạt, nhưng ước vọng không chỉ của con người xa xưa mà cả con người hiện đại14Trong môi trường quân đội, chúng ta lấy chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng cho mọi hành động. Đứng trên lập trường chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh chúng ta phải biết quý trọng nhưng giá trị văn hóa cũng như truyền thống của đất nước. Do đó, chúng ta phải có trách nhiệm bảo vệ và phát huy nhưng giá trị đó. Học phần Cơ sở văn hóa trang bị cho học viên những kiến thức cơ bản về văn hóa Việt Nam, học viên sau khi kết thúc học phần phải biết bảo tồn, phát triển văn hóa Việt Nam. Tín ngưỡng thờ Mẫu cũng nằm trong văn hóa Việt Nam do đó học viên phải có cách nhìn nhận vấn đề một cách khoa học nhất. Bởi lẽ học viên trong trường quân đội nói chung và Trường Sĩ quan Pháo binh nói riêng khi học môn Cơ sở văn hóa Việt đều mới tốt nghiệp Trung học phổ thông nên chưa có điều kiện tìm hiểu nhiều về nhưng đặc trưng cụ thể trong văn hóa Việt Nam, mà tín ngưỡng thờ Mẫu là một ví dụ. Một điều quan trong nữa là tín ngưỡng này rất hay bị những kẻ xấu lợi dụng, do đó tác giả muốn học viên có một cái nhìn đúng đắn về tín ngưỡng thờ Mẫu để không những trang bị cho bản thân mà con tuyên truyền tới mọi người xung quanh. 15KẾT LUẬNVăn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình hoạt động thực tiễn. Đảng ta đã chỉ rõ nền văn hóa Việt Nam là nền văn hóa tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc. Đất nước ta, dân tộc ta tồn tại và phát triển như ngày hôm nay là nhờ sức mạnh dựa trên nền tảng văn hóa Việt Nam. Ý thức rõ điều đó, trong Nghị quyết Trung ương 8 (khóa IX) cũng như Nghị quyết số 28-NQ/TW (khóa XI) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, khi đề cập đến mục tiêu chiến lược, Đảng ta thể hiện rõ quan điểm bảo vệ Tổ quốc hiện nay không chỉ là bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa mà còn là bảo vệ nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.Cũng trên tinh thần đó, mỗi học viên Trường Sĩ quan Pháo binh phải không ngừng học tập để bảo vệ và phát huy nhưng giá trị của nền văn hóa Việt Nam. Nghiên cứu và tìm hiểu tín ngưỡng thờ Mẫu trong văn hóa Việt Nam để chúng ta có thêm kiến thức xã hội và ngày càng tự hào hơn về những nét đẹp trong văn hóa của dân tộc ta, đất nước ta, cùng chung tay xây dựng một nước Việt Nam không những giàu mạnh về kinh tế, chính trị, an ninh quốc phòng mà còn làm cho bạn bè thế giới biết đến Việt Nam với một đất nước có một nên văn hóa tiên tiến nhưng đậm đà bản sắc dân tộc.16TÀI LIỆU THAM KHẢO[1]. Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở văn hóa Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội[2]. Trần Ngọc Thêm (2006), Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, NXB Tp. Hồ Chí Minh, Tp. Hồ Chí Minh[3]. Trần Quốc Vượng (2001), Cơ sở văn hóa Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội[4]. Website của Ban Tuyên giáo chính phủ: www.tuyengiao.vn[5]. Website của Trung tâm Văn hóa học và lý luận ứng dụng: www.vanhoahoc.vn17

Tài liệu liên quan

• Tài liệu Bài 57: Viết báo cáo về đặc điểm tự nhiên của Ô-xtrây-li-a
  • 12
  • 8
  • 31
• giáo án bài 50 thực hành viết báo cáo về đặc điểm tự nhiên của ô-xtrây-li-a - địa lý 8 - gv. ng văn tình
  • 2
  • 13
  • 15
• Địa lý 7 - THỰC HÀNH - VIẾT BÁO CÁO VỀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN CỦA ÔXTRÂYLIA pptx
  • 6
  • 4
  • 11
• Địa 7 Bài 50 Thực hành: Viết báo cáo về đặc điểm tự nhiên của Ôxtraylia
  • 7
  • 11
  • 29
• Giáo án địa lý lớp 7 - Bài 50 : THỰC HÀNH : VIẾT BÁO CÁO VỀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN CỦA AUSTRAYLIA ppt
  • 8
  • 5
  • 8
• Giáo án địa lý lớp 7 - Bài 50: THỰC HÀNH VIẾT BÁO CÁO VỀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN CỦA ÔX-XTRÂY-LI-A doc
  • 7
  • 14
  • 9
• Giáo án ĐỊa lý lớp 7 : Tên bài dạy : THỰC HÀNH : VIẾT BÁO CÁO VỀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN CỦA AUSTRAYLIA pps
  • 6
  • 1
  • 1
• Giáo án Địa lý lớp 7 : Tên bài dạy : THỰC HÀNH VIẾT BÁO CÁO VỀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN CỦA ÔXXTRÂY-LI-A doc
  • 5
  • 1
  • 1
• Giáo án Địa Lý 7 : Tên bài dạy : THỰC HÀNH : VIẾT BÁO CÁO VỀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN CỦA AUSTRAYLIA pptx
  • 6
  • 1
  • 0
• Giáo án Địa Lý 7 : Tên bài dạy : THỰC HÀNH VIẾT BÁO CÁO VỀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN CỦA ÔXXTRÂY-LI-A potx
  • 5
  • 1
  • 1

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về

(146 KB - 17 trang) - Tín ngưỡng thờ mẫu trong văn hóa việt nam Tải bản đầy đủ ngay ×