Tổ Bói Đệ Tam: Vân Phong Động Chủ - Tứ Phủ Thánh Mẫu

Chúa Bói Then được mệnh danh là Tổ của dòng Bói Then của đồng bào Tày Nùng.

Tổ Bói Đệ Tam là ai?

Đó chính là Chúa Then ngự giá trên tòa sơn trang, cảnh núi rừng xanh ngát, nơi thượng ngàn tụ khí linh thiêng. Chúa Bà được coi là Tổ Then, khi về ngự đồng, Chúa Bà thường vận trang phục áo đen chàm vạt ngắn, trang sức kiềng bạc đen khảm nạm ngọc lam. Chúa Then thường ngự trên thạch bàn, ngày ngày tu luyện khiến cho đến cả quỷ cũng sợ uy linh của Ngài, một đời làm phúc cứu dân, bao nhiêu nghiệp chướng xoay vần hóa không, hành nghề tạo phúc muôn đời nhớ ơn.

Đối dân tộc Nùng thờ Chúa Then trên rừng núi cũng giống như tín ngưỡng thờ các vị Chúa Sơn Trang. Chúa Then hành nghề tạo phúc, nhiều dòng họ thờ gọi Chúa Bà là Then Then Tổ (kế tử truyền tôn), Then còn có nghĩa khác là thiên binh thiên tướng, vị thần tiên ở cõi trời. Tín ngưỡng thờ Chúa Then được giữ gìn qua nhiều dòng và có rất nhiều nơi thờ Chúa Then. Chúa Then là vị nhân thần nằm trong tục thờ Tam Tứ Phủ. Ngài có năm sinh năm hóa và con cháu của Ngài vẫn đang tiếp tục hành nghề.

Bản Văn Tổ Bói Đệ Tam

Đền thờ Chúa Then được ít người biết đến, xin trích một đoạn văn về Tổ Bói Đệ Tam như sau:

Thỉnh mời tiên chúa bói then Nguyên xưa giá ngự một tòa sơn trang Vốn xưa sinh Thánh trên ngàn Vân Phong, Tĩnh Túc tiên nàng giáng sinh Cao Bằng hiển ứng anh linh Mán, Mường các bộ phụng tình làm tôi Cảnh sơn lâm rừng xanh ngan ngát Cửa thượng ngàn tụ khí trung linh Có phen biến tướng hiện hình Chúa bà giáng thế lập nghề hát then Chúa mặc áo đen chàm vạt ngắn Kiềng bạc đem khảm nạm ngọc lam Cao bằng chúa ngự thạch bàn Tay cầm đàn Tính hát vang núi rừng

Trên rừng cấm ngày ngày tu luyện Có phép tiên tà quỷ sợ uy Linh xà hổ phục tâu quỳ Muôn loài muông thú đều thì phục công Miền sơn động chúa ngồi đàn hát Đàn âm dương gọi hồn thế nhân Một đời làm phúc cứu dân Bao nhiêu nghiệt chướng xoay vần hóa không Thổ mán mường đồng thì phục đức Người tày nùng chúa thì độ cho Chúa truyền đệ tử chớ lo Hành nghề tạo phúc muôn đời nhớ ơn Thường dạo cạnh sơn cùng bích thủy Chúa băng rừng thăm thú động tiên Sướng ca một cảnh thiên nhiên Hai nàng thị nữ khăn miên theo hầu Vấn khăn chàm tay đeo vòng bạc Rẽ đường ngôi mườn mượt tóc mây Hây hây vành nguyệt vơi đầy Đáng thanh đáng lịch vẻ đầy khuôn trăng Dáng tiên chúa cô hằng yểu điệu Bước khoan thai nhẹ gót lên non Dù cho nước chảy đá mòn Thương đồng chẳng quản dù còn bao xa Chúa về đồng muôn nhà kính phục Nét hây hây mắt tựa sao xa Chúa tiên linh ứng hay là Gảy đàn non nước khúc ca chiêu hồn Cân đàn then âm dương thấu tỏ Lai giáng về ngọn cỏ chân mây Hôm nay tụ họp về đây Về nghe câu hát làm tôi chúa bà Làm tôi chúa đồng gia hưng thịnh Để cho đời nức tiếng thơm danh Rồi mai chọn lấy ngày lành Đàn tràng thiết lập cung nghinh chúa bà.