Tổng Quát Về Cấu Trúc Thư Viện Đức 2019 - Goethe-Institut Vietnam

​Mục tiêu hàng đầu của các thư viện công cộng và học thuật ở Đức là đảm bảo việc tiếp cận với kiến thức và thông tin miễn phí. Cấu trúc thư viện Đức được hình thành ra sao và lĩnh vực này đang phải đối mặt với những thách thức nào?

Von Jürgen Seefeldt

Tại Đức, thông tin được xem như yếu tố then chốt cho sự tiến bộ kinh tế và xã hội. Các tổ chức truyền tải thông tin, trong đó có thư viện, đôi khi đóng vai trò trung tâm. Nếu quan sát cấu trúc thư viên từ bên ngoài, người ta có thể nhanh chóng nhận ra rằng – cũng do lý do lịch sử - có hai hình thức thư viên lớn: thư viện công cộng và thư viện học thuật. Mục tiêu chính của chúng đều là: góp phần phổ biến kiến thức nhằm tạo ra những xã hội dựa trên nền tảng kiến thức, bởi vì việc tiếp cận thông tin phổ biến và miễn phí được coi như nguyên liệu quyết định cho sự phát triển kinh tế, chính trị và nền dân chủ. Bởi vì hai loại hình thư viện trên rất khác nhau trên nhiều phương diện, cho nên để giải thích về vai trò cũng như sứ mệnh giáo dục và văn hóa-chính trị của chúng một cách hợp lý, bài viết sẽ đưa ra các thông tin riêng rẽ về bối cảnh chính trị và pháp luật.

Phi tập trung và kết nối

Cộng hòa Liên bang Đức bao gồm 16 bang. Theo quy định của Luật cơ bản, Hiếp pháp Đức, thì thẩm quyền đối với các hoạt động về văn hóa, khoa học và nghệ thuật cũng như đối với ngành giáo dục chủ yếu thuộc về các bang. Khoảng 11.000 thành phố và khu vực trong khuôn khổ tự trị văn hóa, xã hội của mình tham gia đáng kể vào cái gọi là "chủ quyền văn hóa" này. Tại Đức không có Luật thư viện Quốc gia như ở rất nhiều quốc gia Châu Âu cũng như các quốc gia Mỹ Anglo-Saxon. Mặc dù mới đây, quốc hội của 6 trên 16 bang đã thông qua những luật thư viện khá chung chung và không có trách nhiệm ràng buộc, những thứ mô tả tình trạng của các cấu trúc thư viện địa phương, tuy nhiên, không đưa ra những tiêu chuẩn ràng buộc cũng như ràng buộc cụ thể hơn về khung hỗ trợ của nhà tài trợ và yêu cầu những kết quả cụ thể. Một số đặc điểm nổi bật của lĩnh vực thư viện tại Đức như: cấu trúc phi tập trung của nó và việc thiếu một cơ quan có thẩm quyền về kế hoạch và kiểm soát tập trung cũng như sự đa dạng về các loại hình thư viện và số lượng lớn các nhà cung cấp thư viện khác nhau; Có các nhà cung cấp công cộng, giáo hội và tư nhân. Sự đa dạng này mở ra một số cơ hội cho sự phát triển và con đường sáng tạo riêng, tuy nhiên, việc cá nhân hóa cũng tiềm ẩn nguy cơ phân mảnh. Mặc dù vậy, không một thư viện nào có thể một mình hoàn thành tất cả nhiệm vụ của mình, cho nên sự hợp tác sâu rộng giữa các thư viện cũng như việc tạo ra các đơn vị với các chức năng và dịch vụ trung tâm có ý nghĩa rất quan trọng. Đặc biệt, tình huống này tạo ra sự thiết yếu của một đại diện lợi ích mạnh mẽ trên bình diện liên bang. Các cơ hội về quản lý trên phạm vi toàn quốc như vậy cho phép bốn hiệp hội quan trọng, trên hết là Hiệp hội Thư viện Đức (DBV, với tư cách là hiệp hội các tổ chức) cũng như hai hiệp hội công nhân viên BIB (Hiệp hội Nghề nghiệp Thư viện Thông tin) và VDB (Hiệp hội thủ thư Đức), hai hiệp hội này cùng với Hiệp hội Goethe Institut và nhóm Dịch vụ Thư viện EKZ, cùng hợp nhất dưới sự bảo trợ của BID (Hiệp hội Thư viện và Thông tin Đức). Các chức năng điều phối quan trọng trong một số nhiệm vụ chính cũng được KNB (Mạng lưới năng lực cho thư viện) hoàn thành. KNB được kết nối về mặt tổ chức với DBV tại Berlin và được tài trợ bởi Hội nghị của Bộ trưởng Văn hóa các bang (KMK).

Thư viện công cộng: số lượng, cấu trúc, các loại Tài liệu

Với các sản phẩm và dịch vụ thư viên đa dạng, thư viên công cộng – một loại hình thư viện phổ biến nhất hiện nay - hoàn thành sứ mệnh trọng tâm của mình trong lĩnh vực giáo dục và góp phần đáng kể vào việc thực hiện cơ hội bình đẳng cho mỗi cá nhân. Cơ sở dữ liệu của Cơ quan thống kê Thư viện Đức (DBS) lên danh sách với hơn 9.000 địa điểm thư viện công cộng. Phần lớn các nhà tài trợ dịch vụ thư viện là chính quyền khu vực các thành phố và địa phương. Tuy nhiên, các nhà thờ Công giáo và Tin lành, trong khu vực giáo xứ của mình, cũng mở cửa cho công chúng tiếp cận với hệ thống thư viên của mình.

• © H.R. Schulz, BSB Munich Vào năm 1843, lần đầu tiên thư viện bang Bavaria tại Munich tiếp nhận tòa nhà thư viện riêng với hiệu quả đại diện. Đây là thư viện khoa học phổ thông lớn thứ hai của Đức. Ngoài một bộ sưu tập phong phú các bản viết tay thì đây cũng là thư viện tạp chí lớn nhất Châu Âu. (Ảnh: H.R Schulz, BSB Munich)
• © Krischerfotografie, Thư viện thành phố Duisburg, Thư viện trung tâm Ngoài thư viện trung tâm mới được xây dựng vào năm 2015, hệ thống thư viện thành phố Duisburg (với dân số 490.000 dân, bang Nordhein-Westfalen) còn sở hữu 13 chi nhánh và một xe buýt sách cho vùng ngoại ô. Thư viện trung tâm tọa lạc trên một không gian ba tầng tràn ngập ánh sáng. (Ảnh: Krischerfotografie, Thư viện thành phố Duisburg, Thư viện trung tâm)
• © A. Striebitz, Thư viện thành phố và bang Potsdam Năm 2013, "Diễn đàn giáo dục" tại Postdam (bang Brandenburg) được mở cửa. Đây là một tòa nhà độc đáo, một cửa sổ cho nghiên cứu khoa học của bang Brandenburg. Bên cạnh thư viện thành phố và thư viện bang hiện đại, tòa nhà này cũng là địa điểm của trường Volkshochschule (Trung tâm giáo dục dành cho người lớn) và Wissensetage (tầng khoa học). (Ảnh: A. Striebitz, Thư viện thành phố và bang Postdam)
• © Lukas Roth, ZBW Kiel Thư viện trung ương Đức về khoa học kinh tế (ZBW) – Trung tâm Thông tin Kinh tế Leibniz với hai trụ sở tại Kieler Förde (Schleswig-Holstein)...
• © Sönke Wurr, Münchow-Industrie-Fotos, ZBW Hamburg ... và tại Alster, Hamburg là một cơ sở hạ tầng nghiên cứu lớn nhất thế giới về tài liệu kinh tế (Ảnh 2: Sönke Wurr, Münchow-Industrie-Fotos, ZBW Hamburg)
• © Christian Wittke, ZBMed Köln Thư viện y khoa quốc gia Đức (ZB MED) – Trung tâm Thông tin Khoa học Đời sống với hai trụ sở tại Cologne và Bonn được biết đến như một Trung tâm dịch vụ về Thông tin chuyên khoa và Hỗ trợ nghiên cứu...
• © Marcus Gloger, ZBMed Bonn ... trong nội bộ cơ sở hạ tầng thông tin về khoa học đời sống tại Đức và Châu Âu. Từ năm 2014 nó trở thành một Viện thuộc luật công. (Ảnh 2: Marcus Gloger, ZBMed Bonn)

Trước hết, nhiệm vụ của các thư viện đại học và cao đẳng khoa học ứng dụng là cung cấp thông tin và tài liệu cho các thành viên của trường. Mặc dù vậy, những thư viện này cũng được dùng cho các mục đích học thuật cho các đối tượng không phải thành viên các trường đại học hay cao đẳng, tuy nhiên, không phải lúc nào việc sử dụng cũng miễn phí. Hầu hết các thư viện chính phủ và bang hoạt động như các thư viện khu vực trong việc cung cấp các thông tin khoa học không phân định địa phương. Các thư viện này có nhiệm vụ lưu trữ và tiếp nhận lưu chiểu xuất bản phẩm theo các bang của mình, đặc biệt là tất cả các hình thức ấn phẩm truyền thông được phát hành trong khu vực. Mặc dù số liệu thống kê của các thư viện cho thấy rằng, các tài liệu in vẫn được đặt với số lượng lớn, thì tỉ lệ các phương tiện kĩ thuật số - bất kể là tạp chí điện tử hay sách điện tử, danh mục phục cổ mục các tài liệu thuộc sở hữu của thư viên, cơ sở dữ liệu hay các nguồn tài liệu điện tử khác đang ngày càng tăng. Việc mua sắm cũng như xin giấy phép quốc gia và khối liên minh thường diễn ra thông qua sự hợp nhất giữa các thành viên và sự tài trợ của Quỹ Nghiên cứu Đức (DFG), qua đó cũng làm tăng lên phạm vi tài chính của từng thư viên. Các công cụ như hệ thống thông tin cơ sở dữ liệu (DBIS) đa dạng với hơn 12.000 cơ sở dữ liệu hay Thư viện tạp chí điện tử (EZB) giúp cho người dùng thư viện dễ dàng truy cập các tài liệu điện tử. Một xu hướng rõ nét là các thư viện học thuật đang trở thành những không gian được sử dụng dành cho học tập. Các thư viện bang, khu vực cũng như đại học đều thống kê về sự gia tăng số lượng của người dùng với những phòng đọc đông đúc và các thu thập truy cập mở được sử dụng ngày càng nhiều. Thông thường, việc thiếu nhân lực dẫn tới các biện pháp điều tiết ngắn hạn và đòi hỏi việc gia tăng nguồn lực về lâu dài. Do đó, việc xây dựng các trung tâm hay môi trường học tập cần thiết phải tiếp tục được vận hành một cách nhất quán. Mặc cho sự gia tăng về số hóa, thư viện vẫn luôn là một không gian vật lý. Kế hoạch xây dựng hay nhu cầu về không gian trong tương lại sẽ trở thành những chủ đề cấp bách nhất mà các thư viện sẽ phải đối mặt trong nhiều năm.

Thư viện số, quốc gia và quốc tế

Trong 10 năm vừa qua, trọng tâm của lĩnh vực thư viện học thuật là việc phát triển tăng tốc các thư viện số với mục đích tạo ra một trung tâm thông tin và xuất bản số. Các chương trình tài trợ của Quỹ Nghiên cứu Đức tập trung mạnh mẽ vào việc mở rộng các tài nguyên điện tử. Theo các yêu cầu của UNESCO, Đức đã bắt đầu thực hiện việc số hóa các di sản lịch sử của mình nhằm tạo điều kiện cho mọi người tiếp cập với các di sản văn hóa và biến quốc gia này trở thành đất nước của văn hóa số. Rất nhiều thư viện học thuật đã thiết lập các trung tâm số hóa năng suất cao và cung cấp quyền truy cập trực tuyến miễn phí trên toàn thế giới tới vô số các bản viết tay thời Trung cổ hay những bộ sưu tập cổ có giá trị khác trong những bộ sưu tập của mình. Mặc dù các thư viện nhà nước và tiểu bang hầu như không có hy vọng trong việc chống lại các đối thủ thương mại rất nặng kí về tài chính như Google Books, tuy nhiên, điểm mạnh của các sản phẩm thư viện số không nằm ở số lượng, mà nằm ở chất lượng và ở sự cam kết đảm bảo sự tiếp cận miễn phí và sự sẵn có lâu dài của chúng. Có thể nhận thấy rằng, việc tiếp cận dễ dàng tới những danh mục này làm gia tăng sự quan tâm đến những di sản văn hóa và dẫn tới việc người ta cũng ngày càng quan tâm hơn đến bảo tàng, thư viện, kho lưu trữ cũng như các tổ chức văn hóa khác. Ý tưởng của Thư viện Kỹ thuật số (DBB) là nhằm giới thiệu toàn bộ kho tàng văn hóa và tri thức của Đức. Các nhóm đối tượng của thư viện không chỉ là các nhà khoa học và nghiên cứu, mà còn là toàn bộ công dân. Trong tương lại nó cung cấp sự truy cập dễ dàng và miễn phí tới hàng triệu (trong số hơn 24 triệu hiện nay) cuốn sách, tài liệu lưu trữ, tài liệu nhạc in, tranh ảnh, tác phẩm điêu khắc, tư liệu âm thanh và phim ảnh. Ngoài ra, Thư viện Kỹ thuật số Đức không chỉ đóng vai trò quan trọng trên bình diện quốc gia. Là một phần của Thư viện Kỹ thuật số Châu Âu "Europeana" - thư viện được tài trợ bởi Ủy ban Châu Âu – Thư viện số Đức góp một phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức và cải thiện khả năng được nhận biết của di sản văn hóa Đức trên bình diện Châu Âu.

Việc thực hiện truy cập mở và kho lưu trữ dài Hạn

Các hiệp hội thư viện Đức tán thành với các cơ quan nghiên cứu và nhiều tổ chức khoa học khác trong việc thúc đẩy một truy cập mở tới các tri thức khoa học và di sản văn hóa. Phong trào Truy cập mở vận động một chiến lược mới cho truyền thông khoa học, một hình thức tồn tại song song với những kênh truyền thống sẵn có và sử dụng những cơ hội mà Internet cung cấp cho việc trao đổi các kết quả nghiên cứu. Với hình thức xuất bản này, các tác giả nên chấp thuậ các quyền tự do di chuyển và quyền sử dụng và giữ một bản sao tác phẩm của mình trên một máy chủ lưu trữ của một tổ chức đáng tin cậy để đảm bảo sự truy cập lâu dài tới chúng. Bởi vì mô hình xuất bản thay thế cạnh tranh với mô hình cho tới nay được biết tới và phát triển rộng rãi là các nhà xuất bản truyền thống, nên cũng dễ hiểu khi các nhà xuất bản này đánh giá các ấn phẩm truy cập mở được công bố bởi các thư viện một cách phê phán. Việc lưu trữ lâu dài, do khối lượng lớn các ấn phẩm điện tử, chắc chắn là một thách thức lớn đối với tất cả các thư viện khoa học hoạt động trong lĩnh vực này. Với Luật về Thư viện Quốc gia Đức (DNB), những điều kiện khung pháp lý đối với việc thu thập, lưu trữ và bảo quản các bản sao của tất cả "các tác phẩm truyền thông ở dạng phi vật lý" được xuất bản ở Đức được tạo ra để đảm bảo tính khả dụng chung. Đối diện với mức độ gia tăng nhanh chóng về số lượng, các thư viện, kho lưu trữ và các cơ quan về tưởng niệm khác đang tìm kiếm các giải pháp thiết thực. Điều này đặc biệt được áp dụng đối với các thư viện mà tài nguyên điện tử là nguồn cung cấp thông tin chính. Tại Đức, Thư viện Quốc gia Đức chịu trách nhiệm cho việc lưu trữ các trang Web trong tên miền "de", một nhiệm vụ vô cùng khó khăn. Rút cuộc thì việc lưu trữ lâu dài các trang Web sẽ được nhường lại cho từng tổ chức riêng lẻ, và các thư viện bang - với nghĩa vụ lưu trữ trong các khu vực của mình – sẽ phải đối mặt với việc thực hiện điều này với những khoản ngân sách rất hạn chế. Đối mặt với những thay đổi nhanh chóng của các phương tiện truyền thông và xã hôi, việc bảo tồn các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể giành được sự ưu tiên cao trên trường quốc tế. Di sản văn hóa Đức là một phần của những ký ức chung của nhân loại và do vậy nó có ý nghĩa toàn cầu và mang giá trị phổ quát. Nhiệm vụ của chính trị và xã hội là bảo tồn và lưu truyền những di sản này cho các thế hệ mai sau. Việc số hóa các thư mục có giá trị và sự truy cập số toàn cầu tới chúng không chỉ mang lại những lợi ích vô cùng to lớn từ góc độ người sử dụng, mà còn cả từ góc độ bảo tồn. Tuy nhiên, trong một thế giới đang gia tăng về số hóa, thì ấn phẩm in gốc có giá trị của nó và phải được bảo tồn lâu dài. Để đảm bảo điều này, đòi hỏi phải có các điều kiện khí hậu thích hợp và các cơ chế bảo vệ hiệu quả khác để chống lại việc chúng bị phá hủy. Theo kiến nghị của các thư viện, với sự tài trợ của chính phủ, tổ chức điều phối cho việc bảo tồn các di sản văn hóa chữ viết tại Thư viện nhà nước Berlin – Di sản văn hóa Phổ, đã được thiết lập. Mục tiêu của tổ chức này là thu thập và đánh giá các thông tin về việc bảo tồn các di sản văn hóa in, xây dựng các mạng lưới nhằm thúc đẩy sự hợp tác giữa các tổ chức, nâng cao nhận thức của cộng đồng về những nguy cơ mà các di sản văn hóa in có thể phải đối diện và hỗ trợ trên phạm vi toàn quốc cho các dự án thí điểm. Vài triệu sản phẩm in và hàng mét kệ giấy in trong các kho lưu trữ và thư viện đòi hỏi một cái gọi là khử axit hàng loạt, bởi vì các chất axit hóa và giấy gỗ được dùng trong việc in.

Giữa hiện tại và tương lai – thư viện trong thời đại số

Tại Đức, niềm tin vào ý nghĩa và nhiệm vụ của thư viện cũng như vai trò tương lai của chúng trong kết cấu văn hóa và giáo dục của một đất nước công nghiệp trong khoảng mười năm vừa qua thì không nhất thiết tăng lên. Liệu các công nghệ mới có dẫn tới việc các thư viện trong tương lại chỉ hoạt động trong một không gian ảo hay là sẽ bị thay thế bởi các thư viện dựa trên nền tảng đám mây không? Tùy theo quan điểm của người quan sát, vẫn còn những thách thức rất lớn trong việc tìm ra một con đường đúng cho sự tiếp tục phát triển một cơ sở văn hóa và giáo dục đáng kính. Do ảnh hưởng của Internet, điện thoại thông minh và các phương tiện số, việc đọc sách in không còn là điều hiển nhiên nữa. Đồng thời, các báo cáo về sự gia tăng số lượng của người mù chữ chức năng làm dấy lên các lo ngại. Vì thế, bên cạnh kỹ năng truyền thông (số), khả năng đọc hiểu và khuyến đọc vẫn luôn thực sự cần thiết – trong cả cuộc đời. Trong một xã hội thông tin, thư viện đóng một vai trò then chốt. Điều này đòi hỏi cần được làm rõ, không chỉ riêng đối với các tổ chức chịu trách nhiệm về chính trị, mà cả đối với truyền thông và công chúng. Các thư viện chỉ có thể thực hiện vai trò của mình với những kì vọng gắn theo nó khi họ nhận ra và chấp nhận những thách thức của xã hội thông tin, khi họ liên tục sử dụng những cơ hội của đổi mới công nghệ và các cải tiến về tổ chức cũng như những điểm yếu về chính sách, tài chính và cấu trúc của hệ thống thư viện Đức với các ý tưởng và sự sáng tạo cùng với sự tự tin, tin tưởng vào các nhiệm vụ của mình và đương đầu với trách nhiệm của toàn xã hội và dân chủ.

Tác giả

Jürgen Seefeldt hiểu về hệ thống thư viện Đức từ nhiều vị trí khác nhau. Là người đứng đầu các thư viện thành phố tại Unna, Herne và trung tâm thư viện tiểu bang tại Rheinland-Pfalz, là giảng viên tại các trường đại học khoa học ứng dụng Colnoge và Bonn, là thành viên của Hội đồng điều hành Liên bang DBV (Hiệp hội Thư viện Đức) ông đã song hành và thúc đẩy việc hiện đại hóa thư viện từ những năm 1970. Những năm 1990, ông là đồng biên tập tạp chí chuyên ngành "Buch und Bibliothek" (Sách và thư viện) và là tác giả các ấn phẩm tiêu chuẩn về ngành thư viện tại Đức. Bài viết được công bố ở đây dựa trên ấn phẩm „Portale zu Vergangenheit und Zukunft – Bibliotheken in Deutschland“ (Cổng thông tin về quá khứ và tương lại – Thư viện tại Đức) của Jürgen Seefeldt và Ludger Syré, tái bản lần thứ 5 có chỉnh sửa và bổ sung, xuất bản năm 2018. – thừa ủy nhiệm của Hiệp hội Thư viện và Thông tin Đức. Ấn bản in do Nhà xuất bản Georg Olms ấn hành.

Biên dịch: Pelagia Tsinari Bản quyền: Goethe-Institut Athen Tháng 10 2019

Bạn có câu hỏi cho bài viết này? Hãy viết thư cho chúng tôi!

• • Informationen zum Datenschutz

  Informationen zuSocial-Media-Diensten

  Wir wollen Ihre Privatsphäre schützen

  Eine Website, die solche Buttons enthält, übermittelt ohne Ihre Zustimmung personenbezogene Daten an die betreffenden sozialen Netzwerke. Der Button muss dazu nicht von Ihnen gedrückt worden sein. Das widerspricht den deutschen Datenschutzbestimmungen.Um Ihre Privatsphäre zu schützen, verwendet das Goethe-Institut eine sogenannte 2-Klick Lösung. Diese wird in ähnlicher Form von zahlreichen Website-Betreibern eingesetzt und ist sehr einfach zu bedienen.

  Artikel auf goethe.de weiterempfehlen

  So funktioniert die 2-Klick Lösung: Wenn Sie sich auf goethe.de aufhalten, ist die Empfehlungsfunktion der Buttons als Standard inaktiv. Durch wenige Klicks haben Sie die Möglichkeit, das zu ändern:

  1. Mit dem ersten Klick öffnet sich ein erklärendes Fenster.

  2. Mit dem zweiten Klick können Sie Ihre Zustimmung geben, dass die Empfehlungsfunktion der sozialen Netzwerke aktiviert wird.

• In bài