Tranh Chấp Bản Quyền 'Gánh Mẹ': Ai Mới Là Tác Giả Phần Lời?

Thời gian gần đây, vụ tranh chấp bản quyền “Gánh mẹ” giữa nguyên đơn - ông Trương Minh Nhật (55 tuổi), với 2 bị đơn là Công ty TNHH Lý Hải Production (Công ty Lý Hải Production) và ông Đoàn Đông Đức (nhạc sĩ Quách Beem) khiến dư luận đặc biệt quan tâm.

Lời bài hát là của ai?

Chia sẻ với PV Tạp chí Sở hữu Trí tuệ và Sáng tạo, ông Trương Minh Nhật cho biết bài thơ “Gánh mẹ” được ông viết vào năm 2014, trong hoàn cảnh mẹ mình thập tử nhất sinh ở bệnh viện. 

Tựa đề bài thơ “Gánh mẹ” được ông Nhật lấy từ hình ảnh là đôi quang gánh của mẹ mình. Hình ảnh gánh hàng rong gắn liền với người mẹ tảo tần lo lắng cho ông từ trước đến nay. Đến khi nhìn thấy mẹ trên giường bệnh trong cơn thập tử nhất sinh, cảm xúc thơ văn trong ông dâng trào và viết ra những câu thơ để xin gánh lại tất cả những gì mẹ đã trải qua lâu nay.

Sau đó, bài thơ “Gánh mẹ” gồm 23 câu, được đăng tải toàn bộ trên trang nhóm "Thơ Văn Facebook", nhằm chia sẻ bài thơ đến với những người yêu thích thơ ca cùng đồng cảm với ông Nhật. Đến năm 2019, khi bộ phim Lật mặt 4 - Nhà có khách của Công ty Lý Hải Production được công chiếu, ông mới phát hiện bài thơ “Gánh mẹ” của mình được sử dụng làm nhạc phim.

“Giai đoạn đó tôi nghe nhiều người nói có ca khúc “Gánh mẹ” lời hay lắm, tôi nhờ con trai mở ca khúc đó nghe thử, mới biết ca khúc có lời giống với bài thơ cùng tên tôi viết mấy năm trước”, ông Nhật tâm sự. 

Sau khi phát hiện bài thơ “Gánh mẹ” của mình bị nhạc sĩ Quách Beem sử dụng, phổ nhạc với ca khúc cùng tên mà không xin phép ông Nhật đã liên hệ nói chuyện với Quách Beem. 

“Lúc liên hệ cho phía Quách Beem, tôi có gặp bà Châu người tự xưng là quản lý của Quách Beem. Khi gặp mặt, biết tôi là tác giả của bài thơ, bà Châu đã xin lỗi tôi và cho biết do thấy lời bài thơ quá hay tìm không biết tác giả là ai nên đã tự ý lấy bài thơ phổ thành nhạc mà không xin phép”, ông Nhật nói. 

Tuy nhiên, sau do không thể giải quyết tranh chấp, ông Nhật quyết định kiện nhạc sĩ Quách Beem và Công ty Lý Hải Production ra Tòa.

Trong khi đó, luật sư Trần Huy Tuấn - Đoàn Luật sư TP.HCM (Luật sư đại diện cho nhạc sĩ Quách Beem) cho biết ca khúc “Gánh mẹ” được đăng ký quyền tác giả trước khi ông Trương Minh Nhật nộp đơn khởi kiện ra Tòa án và tự nhận mình là tác giả. Ca khúc này được sử dụng cho mục đích thương mại của bộ phim Lật mặt 4 - Nhà có khách.

Cụ thể, luật sư Tuấn cho biết nhạc sĩ Quách Beem công bố sáng tác ca khúc “Gánh mẹ” vào năm 2013, ký bút vào ngày 25/10/2013. Ca khúc được phát hành và phổ biến MV từ năm 2016. Ngày 26/3/2019, nhạc sĩ Quách Beem đăng ký bản quyền tại Cục Sở hữu trí tuệ, đến ngày 24/4/2019 được cấp giấy chứng nhận sở hữu trí tuệ.

Sau đó, ca khúc được phía Công ty Lý Hải Production mua lại và sử dụng trong bộ phim Lật mặt 4 - Nhà có khách.

Luật sư Trần Huy Tuấn còn cho rằng trong sáng tác nhạc không quan trọng việc phổ nhạc trước hay viết lời trước. Tuỳ vào cách sáng tác mỗi người nhạc sĩ sẽ có cách viết riêng cho mình, đôi khi ý tưởng lời nhạc có trước rồi mới phổ nhạc hoặc ngược lại. 

“Tôi không biết ca khúc “Gánh mẹ” được Quách Beem viết lời trước hay phổ nhạc trước, nhưng lời của ca khúc trên được chính tay Quách Beem viết và phổ nhạc, ký âm năm 2013”, luật sư Tuấn nói. 

Luật sư Tuấn cho rằng ông Nhật sau khi nghe ca khúc “Gánh mẹ” do thân chủ mình sáng tác, có thể thấy lời hát hay nên đã sử dụng những câu từ trong ca khúc rồi viết thành bài thơ cùng tên. 

“Đối chiếu với bài gốc ca khúc “Gánh mẹ”, trong bài thơ của ông Nhật có một số đoạn tự thêm vào, hầu hết những đoạn dư thừa đó đều vô nghĩa. Có thể khẳng định nội hàm bài “Gánh mẹ” hoàn toàn vượt quá khả năng tư duy và nhận thức của ông Nhật. Nếu là tác giả bài thơ sao ông không hiểu ý nghĩa, nội hàm trong lời thơ đó? Gánh không phải là quang gánh, là cái thúng gánh hàng rong như ông Nhật giải thích”, luật sư Tuấn khẳng định.

Như vậy, đến nay cả 2 bên đều tự nhận là tác giả của phần lời trong ca khúc "Gánh mẹ".

Chưa nói đến việc kiện tụng xoay quanh ca khúc "Gánh mẹ", thì việc xác định thời điểm và ai là người sáng tác ra lời bài hát rất quan trọng. Bởi vì theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành, quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo ra, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ, đã công bố hay ch­ưa công bố, đã đăng ký hay ch­ưa đăng ký.

Những tranh cãi chưa có hồi kết

Theo ông Nhật, tại buổi gặp mặt với đại diện của nhạc sĩ Quách Beem vào ngày 1/10/2019, giữa ông Nhật và bà Châu có ký một biên bản làm việc sơ bộ. Nội dung trong biên bản đề cập đến việc ông Đoàn Đông Đức - nhạc sĩ Quách Beem phải công khai xin lỗi ông Trương Minh Nhật khi sử dụng bài thơ chính ông sáng tác mà không xin phép. Đồng thời, phải hiệu chỉnh lại trên tất cả các ấn phẩm có bài thơ “Gánh mẹ” là nhạc Quách Beem, lời thơ Trương Minh Nhật. 

Bài liên quan Tranh chấp bản quyền “Gánh mẹ”: Công ty Lý Hải có sử dụng trái phép bài thơ?

Biên bản được bà Châu ký cùng lời cam kết sẽ thông tin sự việc đến Quách Beem và hẹn gặp ông Nhật trong một khoảng thời gian được định sẵn với sự có mặt của cả bà Châu và nhạc sĩ Quách Beem. 

Lần gặp thứ 2, giữa ông Nhật và nhạc sĩ Quách Beem có ký hợp tác trong tác phẩm “Gánh mẹ 2”, lời thơ Trương Minh Nhật, phổ nhạc Quách Beem. Ông Nhật cho biết, lần gặp này Quách Beem đã xin lỗi về việc sử dụng bài thơ phổ nhạc khi chưa được sự cho phép của ông.  

“Quách Beem nói hiện tại không thể hiệu chỉnh lại tất cả các tác phẩm có bài thơ “Gánh mẹ”, để bù đắp lại Quách Beem đã thoả thuận hợp tác trong tác phẩm “Gánh mẹ 2”, lời thơ do tôi sáng tác, Quách Beem phổ nhạc”, ông Nhật trình bày.

Ông Nhật cho rằng để không xảy ra tranh chấp, Quách Beem đã lùi thời gian sáng tác ca khúc vào ngày 25/10/2013, trước 1 năm ông Nhật sáng tác bài thơ “Gánh mẹ”.

Về việc ông Trương Minh Nhật nộp đơn khởi kiện, tự cho mình là tác giả của bài thơ “Gánh mẹ”, luật sư Tuấn cho rằng  là điều hoàn toàn vô lý. Theo đó, "Gánh mẹ" là ca khúc, không phải bài thơ. “Ông Nhật cho rằng ca khúc “Gánh mẹ” bị Quách Beem lấy từ lời thơ của ông là hoàn toàn vô lý và không có căn cứ để chứng minh", luật sư Tuấn nói.

Cụ thể, về những bằng chứng do ông Nhật cung cấp, đại diện phía nhạc sĩ Quách Beem cho biết hoàn toàn là sự bịa đặt và vu khống của phía nguyên đơn, giả mạo chữ viết và chữ ký của bà Châu - quản lý Quách Beem để dẫn dắt dư luận. Mặt khác, văn bản này được tẩy xóa và sửa chữa rất nhiều, nội dung thì không có câu từ nào bà Châu và nhạc sĩ Quách Beem xin lỗi hay thừa nhận ông Nhật là tác giả bài thơ “Gánh mẹ”.

“Văn bản thứ nhất rất vô lý khi mạo danh chữ viết và chữ ký bà Châu mà không hề có chữ ký ông Nhật, cũng như không có bất kỳ người làm chứng nào, nên đương nhiên không có giá trị về mặt pháp lý.

Ông Nhật cho rằng nhạc sĩ Quách Beem đã thừa nhận ông Nhật là tác giả nên đồng ý ký hợp đồng hợp tác là sai, ông Nhật đã cố tình đánh tráo khái niệm. Bởi lẽ, giữa ông Nhật và Quách Beem có bản thỏa thuận hứa hợp tác ca khúc “Gánh mẹ 2” lời thơ Trương Minh Nhật và Quách Beem phổ nhạc, chứ không phải ca khúc “Gánh mẹ” đang bị tranh chấp”, luật sư Tuấn nói thêm.

Theo luật sư Tuấn, ông Nhật sau khi thấy doanh thu bộ phim của Lý Hải được phát sóng có doanh thu quá lớn nên mới khởi kiện và việc khởi kiện ban đầu là kiện Công ty Lý Hải Production chứ không kiện Quách Beem.

"Ông Nhật kiện đòi gì? Đòi quyền tác giả? Hay đòi chia tiền doanh thu của bộ phim Lật mặt 4 - Nhà có khách", luật sư Tuấn nói.

Thế nhưng, câu hỏi đặt ra là nếu lời bài hát "Gánh mẹ" không phải của ông Nhật, thì ông Nhật và Quách Beem quen nhau trong hoàn cảnh nào? Tại sao lại thỏa thuận cùng hợp tác trong tác phẩm "Gánh mẹ 2"? Liệu có phải ông Nhật vu khống như lời tố của phía Quách Beem, hay ông Nhật thật sự là tác giả bài thơ "Gánh mẹ"?

Trước đó, vào chiều 14/4, Tòa án TP.HCM mở phiên tòa xét xử vụ tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ giữa nguyên đơn là nhà thơ Trương Minh Nhật và bị đơn là Công ty Lý Hải Production và nhạc sĩ Quách Beem. Dự kiến, đến chiều 25/4 đại diện Viện KSND TP.HCM sẽ phát biểu quan điểm giải quyết vụ án.

Đến thời điểm hiện tại, vụ kiện vẫn chưa có phán quyết cuối cùng của Tòa. Do đó, mọi quan điểm chỉ là giả thiết. Tuy nhiên, tranh chấp này sẽ là lời cảnh tỉnh đối với xã hội về bản quyền, đảm bảo nguyên vẹn và tôn trọng quyền của tác giả.

Thanh Thảo