“Trống Cơm” Có Nghĩa Là Gì? | VIETNAM GLOBAL NETWORK

Người Việt Nam chúng ta có lẽ ai cũng biết bài hát dân ca “Trống cơm”:

Tình bằng có cái trống cơm

Khen ai khéo vỗ

Ố mấy bông mà nên bông

Ố mấy bông mà nên bông

Một đàn tang tình con xít

Một đàn tang tình con xít

Ố mấy lội, lội, lội sông

Ố mấy đi tìm, em nhớ thương ai

Đôi con mắt ố mấy lim dim

Đôi con mắt ố mấy lim dim

Một bầy tang tình con nhện

Ô ố ô ô mấy giăng tơ

Giăng tơ ô mấy đi tìm, em nhớ thương ai

Duyên nợ khách tang bồng

Duyên nợ khách tang bồng…

https://www.youtube.com/watch?v=ShA14i4uDaY

Tình bằng có cái trống cơm khen ai khéo vỗ…

Tôi sinh ra và lớn lên ở đồng bằng sông Hồng, gần xứ Kinh Bắc.

Thuở nhỏ, toàn thấy người lớn hát và dạy hát là “con nít” chứ không phải là “con xít”.

Các bậc cao niên thì bảo:

Hát trống cơm nhưng không phải là nói cái trống cơm.

Toàn bộ bài thơ dân ca như sau:

“Trống cơm ai vỗ nên bông

Một bầy con nít lội sông đi tìm

Thương ai con mắt lim dim

Một bầy con nhện đi tìm giăng tơ

Duyên nợ khách tang bồng”.

Chỉ có đúng một câu đầu nói về cái trống cơm.

Còn lại toàn nói chuyện tính chuyện tình.

Chuyện tình duyên này là “duyên nợ khách tang bồng”.

Muốn phân tích để hiểu bài thơ dân gian này, phải đi từ cuối lên đầu, đi từ kết quả lần về nguyên nhân.

Điển cố văn học cả dân gian và bác học khi nói đến “con nhện giăng tơ”, thì rõ không phải tơ nhện, mà là tơ duyên.

Vậy chuyện tơ duyên ở đây cụ thể là cái gì?

Hồi còn nhỏ, tôi thấy các vị cao niên bảo rằng:

Bài hát trống cơm là diễu vui người đàn bà chửa (miền Nam gọi là mang bầu).

Cái trống cơm khi sử dụng thì đeo trước bụng, còn cái trống cơm do “tình bằng” mà có thì là cái trống người đàn bà đeo nó suốt 9 tháng 10 ngày.

Khi nghe hát “một bầy (tang tình) con nít, (nó mới lội, lội…) lội sông (nó mới) đi tìm” thì hầu hết người ta hiểu rằng đám con nít này lội sông tìm về nơi có tiếng trống.

Và chính sự hiểu này dẫn đến người ta thay từ “con nít” bằng “con xít/sít”, một loài chim lội nước.

Không đơn giản thế.

Đám con nít này xuất phát từ hư vô, chúng lội qua con sông đời để đi tìm về cái trống của người đàn bà.

Thế đấy!

Khi nghe hát “một bầy (tang tình) con nít, (nó mới lội, lội…) lội sông (nó mới) đi tìm” thì hầu hết người ta hiểu rằng đám con nít này lội sông tìm về nơi có tiếng trống

Đến lượt con nhện, thì chúng giăng tơ tìm về đôi mắt người đàn bà, khiến nó lim dim.

Cái tơ con nhện giăng ở đây cũng là cái tơ duyên ảo diệu.

Ai sung sướng cũng lim dim, thông thường là thế.

Bài hát còn chỉ rõ hơn là bài thơ nguyên bản:

“Em nhớ thương ai, con mắt (nó mới) lim dim”.

Toàn bộ bài thơ cũng như bài hát không hề có câu nào thừa.

Câu nào cũng có công dụng của nó.

Kể cả những từ đệm vào theo truyền thống quan họ:

Tình bằng, khen ai, ấy mới, tang tình, thương ai… khiến cho âm nhạc biểu cảm sự châm chích vui vẻ mà rộn ràng.

Nếu ai đó bảo bài hát nói về trống cơm thì vô lý.

Loại nhạc cụ này dùng cơm căng mặt trống, dùng trong lễ tiết, kể cả việc tang ma.

Nhưng bài trống cơm quan họ lại tinh nghịch, vui vẻ, dí dỏm.

Đi xa hơn giai thoại nói bài Trống cơm là chế người đàn bà chửa, có ông còn bảo đó là người đàn bà chửa hoang ngày xưa.

Cho nên mới có câu “duyên nợ khách tang bồng”.

Cái trống mà người đàn bà mang đây là cái duyên nợ của một người đã đi đâu rồi, là “khách tang bồng”, tức là khách đi xa rồi không biết ở đâu.

Nguồn gốc dân ca quan họ còn tranh cãi nhiều, nhưng rõ ràng ca từ của các bài ca đầy tính bác học.

Tu từ rất chỉnh.

Mẫu mực về thể loại giao duyên.

Dân ca đồng bằng sông Hồng và miền núi phía bắc phần lớn là vui tươi, giao duyên (không như miền Trung, miền Nam còn có âm hưởng oán thán, buồn bã).

Nhiều bài quan họ nói chuyện tình duyên đầy ý nhị, kín đáo, như cái duyên thầm phụ nữ mà người xưa từng tôn thờ.

Xe chỉ luồn kim, không chỉ là chuyện kim chỉ.

Ngồi tựa mạn thuyền không chỉ là mạn thuyền, bèo dạt mây trôi đâu chỉ là chuyện bèo mây…

NGUYỄN XUÂN HƯNG

Nguồn: Một Thế Giới

Chia sẻ:

• Facebook
• X

Thích Đang tải...

Có liên quan