Truyện Kiều (tiếp Theo) - Trao Duyên - Củng Cố Kiến Thức

I. Tiểu dẫn

- Bọn sai nha gây nên vụ án oan với gia đình Thúy Kiều, nàng buộc phải bán mình để cứu cha và em. Sau khi thu xếp xong việc bán mình, Thúy Kiều nghĩ đến thân phận và tình yêu rồi nhờ em gái là Thúy Vân thay mình kết duyên với Kim Trọng.

- Đoạn trích Trao duyên (từ câu 723 đến câu 756) là lời Thúy Kiều nói cùng Thúy Vân.

II. Văn bản (SGK)

1. Việc Thúy Kiều nhắc đến những kỷ niệm của tình yêu có ý nghĩa gì?

- Việc Kim Trọng và Thúy Kiều hẹn ước Thúy Vân không hay biết. Vì vậy mà Thúy Kiều phải kể rõ ngọn ngành cho Thúy Vân nghe, trong khi kể, Kiều cũng sống lại với những kỷ niệm tình yêu:

+ Cảnh cùng chàng Kim tặng nhau quạt để ngỏ ý ước hẹn trăm năm "Khi ngày quạt ước".

+ Cảnh hai người ngồi uống chén rượu thề để nguyện chung thủy "khi đêm chén thề".

+ Những kỉ vật của tình yêu "Chiếc vành với bức tơ mây'', đặc biệt là Kiều tưởng nhớ lại sự kiện đêm thề nguyền thiêng liêng.

+ Cảnh Kim trọng cho thêm hương vào lò "mảnh hương nguyền", "đốt lò hương ấy".

+ Cảnh nàng đàn cho Kim Trọng nghe "phím đàn", "so tơ phím này" Thúy Kiều nói với Thúy Vân mà như nói với chính mình và nói cùng chàng Kim.

- Trong tâm hồn Kiều, những kỷ niệm tình yêu rất mãnh liệt. Vì hoàn cảnh, Thúy Kiều phải hy sinh tình yêu, trao duyên cho em gái nhưng lý trí không ngăn được tình cảm. Thúy Kiều đã để trái tim sống với tình yêu. Trong tình yêu, Thúy Kiều là người sâu sắc, tinh tế.

- Tất cả những kỷ niệm về tình yêu được Thúy Kiều cất giữ cẩn thận. Nàng trao duyên cho Thúy Vân nhưng không trao tình. Nàng trao cho Thúy Vân những kỷ vật nhưng không thể trao những kỷ niệm của tình yêu. Bi kịch đó khiến Kiều đau đớn.

2. Từ ngữ cho thấy Kiều nghĩ đến cái chết. Việc tập trung dày đặc những từ ngữ đó có ý nghĩa gì?

- Suốt quá trình trao duyên, Kiều luôn nghĩ đến cái chết. Trao kỉ vật cho Thúy Vân xong, Kiều lại nghĩ đến cái chết:

"Trông ra ngọn cỏ lá cây,

Thấy hiu hiu gió thì hay chị về”.

- Thúy Kiều lấy cả cái chết của bản thân ra để ủy thác:

"Chị dù thịt nát xương mòn,

Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây".

- Tiếng nói của Thúy Kiều là tiếng nói thương thân, xót phận của người con gái tha thiết với tình yêu và không được sống trong tình yêu, nguyện thủy chung với mối tình đầu mà đành chấp nhận "đứt gánh tương tư", "trâm gãy gương tan".

5. Kiều đối thoại với những ai? Phân tích diễn biến tâm trạng của Kiều qua lời đối thoại trong đoạn trích.

- Toàn bộ đoạn trích là lời Kiều nói với em gái. Tuy đôi khi, Kiều như đang nói với chính mình, có lúc lại nói với Kim Trọng. Việc chuyển đối tượng đối thoại thể hiện khả năng nắm bắt tinh tế quy luật diễn biến tâm trạng nhân vật của tác giả. Nếu chỉ đơn thuần là những lời dặn dò Thúy Vân thì cảm xúc của nhân vật không đạt tới cao trào, bi kịch của thân phận và tình yêu không được đẩy tới đỉnh điểm, nhân cách cao đẹp của Kiều không có điều kiện bộc lộ rõ.

- Với Thúy Vân, hai chữ "cậy" và "chịu" cùng cử chỉ "lạy", Kiều coi việc nhận lời của em là một sự hy sinh và Kiều đã "lạy" sự hi sinh ấy.

+ Thúy Kiều phân tích cho em hiểu về tình cảm hiện tại khiến nàng không còn cách lựa chọn nào khác "Sóng gió bất kì", “hiếu tình” không thể vẹn.

+ Rồi Kiều động viên, an ủi em "Ngày xuân em hãy còn dài".

+ Kiều viện đến tình máu mủ ruột rà "xót tình máu mủ" để làm một công việc tình nghĩa sâu nặng "thay lời nước non".

- Nguyễn Du đã để cho Kiều nói bằng ngôn ngữ của lí trí để Vân không có cơ hội từ chối, những lí lẽ mà kiều đưa ra, lí lẽ nào cũng có tình có lí, cách nói, lời nói, cử chỉ thiết tha, cầu khẩu như vậy khiến Thúy Vân không thể từ chối.

- Với bản thân:

+ Tâm trạng Thúy Kiều phải trải qua những giằng xé mâu thuẫn, đau đớn trong thời khắc trao kỉ vật cho Thúy Vân:

“Chiếc vành với bức tờ mây,

Duyên này thì giữ, vật này của chung”.

+ Mâu thuẫn nằm trong hai chữ "của chung", về lí trí Kiều muốn em nên vợ nên chồng với Kim Trọng, về tình cảm Kiều không thể nói đoạn tuyệt là đoạn tuyệt. Kỉ vật là hiện thân của mối tình vàng đá.

+ Mất tình yêu là mất mát quá lớn không gì có thể bù đắp được, Kiều rơi vào bi kịch đau thương. Nàng tự coi mình là kẻ đã chết bởi trao duyên là trao cả trái tim thì dù có sống cũng như chết. Nỗi đau trong tâm hồn đến cùng cực, nàng mong với sự trở về (dù là hồn ma) có thể gặp Kim Trọng nhưng cả sự trở về ấy cũng không thể an ủi được khiến nàng càng đau đớn hơn.

- Với Kim Trọng:

+ Tám câu cuối của đoạn trích, Kiều tâm sự với Kim Trọng trong tưởng tượng. Lời tâm sự chứa đầy mâu thuẫn, đối lập giữa khát vọng tình yêu mãnh liệt và hiện thực phũ phàng. Khát vọng là “kể làm sao xiết muôn vàn ái ân" còn hiện thực là "trâm gãy gương tan”, là 'tơ duyên ngắn ngủi”, là "phận bạc như vôi".

+ Hiện thực đau đớn đã trùm nên khát vọng ở hai câu cuối:

“Ôi Kim lang! Hỡi Kim lang!

Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!”.

Hai dòng thơ là tiếng gọi tuyệt vọng của Kiều đối với Kim Trọng, Kiều ngất đi trong hình bóng bao trùm của chàng Kim.

6. Nhận xét về mối quan hệ giữa quan hệ tình cảm và lí trí, nhân cách và thân phận của Kiều qua đoạn trích.

- Đoạn trích là những dòng thơ lâm li, đau đớn nhất trong Truyện Kiều, biểu hiện bi kịch tình yêu tan vỡ, bi kịch của một số phận bất hạnh, sự hi sinh của Kiều khiến nàng trở nên cao thượng. Nỗi đau đớn xót xa của nàng cho thấy cái giá của sự hi sinh. Mối quan hệ giữa tình cảm và lí trí, nhân cách và thân phận của Kiều đã được Nguyễn Du thể hiện sâu sắc, tinh tế.

- Kiều yêu Kim Trọng tha thiết, nhưng vì chữ "hiếu" nàng buộc phải chọn và hi sinh tình yêu. Kiều phải thuyết phục bằng mọi cách để Thúy Vân nhận lời; nhưng Kiều vẫn không sao ngăn được nỗi thổn thức, đau đớn, Kiều sẽ thanh thản về lí trí nhưng trái tim thì rớm máu. Mâu thuẫn giữa lí trí và tình cảm chính là mâu thuẫn giữa các phạm trù đạo đức thời phong kiến với tâm hồn con người. Với Thúy Kiều, cả lí trí và tình cảm đều sâu nặng, tạo nên nhân cách của nàng, một nhân cách trong sáng, đẹp đẽ, cao thượng...