Từ điển Tiếng Việt "kinh Tế Tư Bản Chủ Nghĩa" - Là Gì?

nền kinh tế mà đặc trưng là dựa trên cơ sở chế độ sở hữu tư nhân và bóc lột giá trị thặng dư. Trong nền kinh tế ấy, có hai giai cấp cơ bản: giai cấp tư bản và giai cấp vô sản. Giai cấp tư sản là những người sở hữu tư liệu sản xuất và bóc lột giá trị thặng dư; giai cấp vô sản là những người không có tư liệu sản xuất buộc phải bán sức lao động của mình và bị bóc lột. KTTBCN ra đời từ thế kỉ 17, từ tư bản thương nghiệp trở thành tư bản công nghiệp (thế kỉ 18); chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh trở thành chủ nghĩa tư bản độc quyền, bước sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc là giai đoạn cao nhất của chủ nghĩa tư bản và xuất hiện chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước, trong đó nhà nước can thiệp vào kinh tế và giúp đỡ cho tư bản tư nhân duy trì và nâng cao lợi nhuận tối đa. So với chế độ phong kiến, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa tiến bộ hơn nhiều, vì nó làm cho lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ, năng suất lao động cao, thực hiện việc xã hội hoá lao động và sản xuất trên quy mô lớn. Mâu thuẫn cơ bản của nền KTTBCN là mâu thuẫn giữa tính chất xã hội của sản xuất và hình thức chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa. Chủ nghĩa tư bản ngày nay tiếp tục có những phát triển mới trên cơ sở những thành tựu khoa học, kĩ thuật và công nghệ cũng như những thành tựu mới về tổ chức và quản lí; áp dụng những biện pháp thích ứng với tình hình chính trị - kinh tế và xã hội có những thay đổi lớn trong quan hệ trong nước giữa giai cấp tư sản và nhà nước tư sản với giai cấp công nhân và nhân dân lao động, cũng như trong quan hệ giữa các nước trên thế giới. Chế độ tư bản chủ nghĩa tìm cách khắc phục những bệnh cố hữu trong nền KTTBCN (thất nghiệp, lạm phát, khủng hoảng thừa đi đến tổng khủng hoảng...), song mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản vẫn tồn tại và phát triển, và chính mâu thuẫn này tất yếu sẽ đưa chủ nghĩa tư bản tới chỗ diệt vong, sự phát triển của lịch sử tất yếu sẽ thay thế chế độ KTTBCN bằng chế độ tiến bộ hơn - chế độ kinh tế xã hội chủ nghĩa.

KTTBCN có những biến đổi trong thời đại ngày nay, trên cơ sở vật chất - kĩ thuật mới và trong mối quan hệ giữa KTTBCN với kinh tế các nước xã hội chủ nghĩa và các nước dân tộc chủ nghĩa. Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước không khắc phục được mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản, dù có lực lượng sản xuất, khoa học - kĩ thuật rất cao và có những sự điều chỉnh nhằm chống và tránh khủng hoảng. Từ sau Chiến tranh thế giới II, KTTBCN đã trải qua những giai đoạn điều chỉnh sau: 1) giai đoạn khôi phục (1946 - 52); 2) giai đoạn tăng trưởng nhanh (1953 - 72); 3) giai đoạn khủng hoảng trì trệ (1973 - 82); 4) giai đoạn tăng trưởng chậm. KTTBCN trên phạm vi thế giới đã lâm vào khủng hoảng cơ cấu do cách mạng khoa học - công nghệ và do mâu thuẫn của chủ nghĩa đế quốc. Để giảm bớt mâu thuẫn nội tại và khủng hoảng của KTTBCN hiện đại, nhà nước tư bản chủ nghĩa có những điều chỉnh quan trọng, thực hiện chức năng người tổ chức, điều hành, trung tâm điều tiết vĩ mô nền kinh tế quốc dân; phát triển hệ thống tài chính - ngân hàng - tiền tệ để hỗ trợ cho các nhà tư bản; phát triển mạnh các tổ chức độc quyền quy mô lớn vượt quá giới hạn ngành nghề, quốc gia. Trên cơ sở những biến đổi kinh tế - kĩ thuật, có những biến đổi về chính trị - xã hội (kết cấu giai cấp, vai trò nhà nước và cơ cấu quyền lực chính trị, quy mô và tính chất của đấu tranh giai cấp, các xu hướng chính trị - tư tưởng cách mạng và cải lương...). KTTBCN phát triển cao đi đến tư bản độc quyền hiện đại, tất yếu dẫn đến xu thế toàn cầu hoá và hình thành những tổ chức kinh tế đa quốc gia, xuyên quốc gia chi phối kinh tế thế giới, đặc biệt là kinh tế của các nước đang phát triển. Vô luận như thế nào, KTTBCN hiện đại vẫn mang những mâu thuẫn cơ bản, và tất yếu dẫn đến cách mạng của giai cấp vô sản và nhân dân lao động, dẫn đến chủ nghĩa xã hội mà chủ nghĩa tư bản đã chuẩn bị tạo ra những tiền đề. Đó là địa vị lịch sử của chủ nghĩa tư bản hiện đại.