Tục Thờ Rắn – Wikipedia Tiếng Việt

Con người khắp nơi trên trái đất này thờ cúng loài rắn vì nhiều lẽ khác nhau, trong đó có thể thấy những tín lý đáng chú ý là:

Sự phức tạp

sửa

 

Ý nghĩa biểu trưng của rắn xuất phát từ chính sự phức tạp của bản thân loài rắn. Đối với con người thì rắn vừa có hại, vừa có lợi (rắn bắt chuột bảo vệ mùa màng, làm thuốc). Ở một số nước, người dân không sợ rắn, họ coi rắn như những người bạn và có thể sống chung, nuôi rắn trong nhà, một số nơi khác, rắn là con vật hiểm ác, đáng sợ, không thân thiện với con người, vì đặc tính đó mà con người thần thánh hóa loài rắn, thờ cúng rắn như một vị thủy thần để cầu thân với rắn, mong muốn không bị rắn làm hại. Việc tôn thờ rắn xuất phát từ các huyền thoại thần rắn lông chim, rắn lông vũ, quái vật nửa người nửa rắn, rắn cầu vồng rất ly kỳ.

Sự có mặt một cách phong phú của rắn từ rất sớm cùng với những đặc tính của nó đã ảnh hưởng đến cuộc sống và nhận thức của người nguyên thủy, nhất là xuất phát từ hình dáng, đặc điểm thực tế của loài vật này. Rắn sống ở hầu hết mọi nơi, có đủ các màu sắc, kích cỡ, có thể sống được ở hầu hết các môi trường tự nhiên, từ trên núi cao đến biển sâu, từ sa mạc đến rừng rậm, trên cây hay dưới đất. Tuy không chân nhưng khả năng di chuyển của rắn rất nhanh mà không gây ra tiếng động, có thể di chuyển nhiều tư thế như bò ngang, thẳng, nửa dưới đất nửa thẳng đứng và có thể thình lình xuất hiện.

Vì rắn là đối tượng rất khó nắm bắt, luôn mang đến cho con người sự ngạc nhiên và bí ẩn, không thể giải thích được, nó trở thành nỗi ám ảnh và kích thích trí tưởng tượng, mong muốn giải thích của người nguyên thủy, nhưng lại không đủ tri thức và sự hiểu biết để giải thích về đối tượng, nên họ thần thánh hóa con vật này và loài rắn thường được thần thánh hóa.[1][3] Rắn là loài vật gây cảm giác sợ hãi và kính nể, rắn vừa có sức cuốn hút đặc biệt, và cũng như cỗ máy giết người. Trong những câu chuyện giải thích lý do con người tôn thờ rắn, thì loài vật này được miêu tả có hình dáng lạ và có uy lực rất khủng khiếp.

Sự liên tưởng

sửa Bài chi tiết: Hình tượng con rắn trong văn hóa

 

 

 

Hình dạng và đặc điểm di chuyển của loài rắn là cơ sở để người xưa hình dung và đồng nhất rắn với những con sông hay nguồn nước, nhìn con sông từ trên cao xuống khá giống với hình ảnh một con rắn đang bò. Loài rắn hổ mang khi cáu thường phát ra (rít) tiếng gió phì phì được cho là mang ý nghĩa biểu trưng của bão tố. Rắn có đặc điểm ngủ đông lạnh và xuất hiện lại với mùa mưa, chúng bơi tốt, và nhiều loài được nhìn thấy trong nước, trong các hồ và sông. Hình ảnh tia chớp (dấu hiệu của mưa) có những nét tương đồng với lưỡi rắn. Màu sắc và các sọc của loài rắn (nhiều loài rắn có các sọc chạy dọc theo cơ thể với các màu sắc rất sặc sỡ) được liên hệ rắn với cầu vồng (rắn cầu vồng).

Loài rắn thường đẻ trứng và mắn đẻ, rắn đực thường có dương vật to gấp hai lần bình thường, một số cá thể còn có dạng bán dương vật; cử động của đầu rắn cũng làm cho người ta liên hệ đến cơ quan sinh dục đực (dương vật người trong quá trình cương cứng và ngọ nguậy), khi rắn giao phối chúng trình diễn vũ điệu loài rắn, một số loài có màn kết thành quả cầu rắn, đây là cơ sở của biểu trưng cho sự mắn đẻ, các nghi lễ cầu thai. Huyền thoại về nước của dân tộc cho biết rằng khi trời và đất giao phối với nhau, các tinh khí bắn ra và tạo thành mưa, làm cho vận vật sinh sôi nảy nở.

Loài rắn có đặc tính lột da, do vậy nó biểu trưng cho sự tái sinh, bất tử, các Pharaong Ai Cập đã mang trên mình hình ảnh rắn với mong muốn được bất tử như loài rắn. Trên thực tế loài rắn không hề bất tử như người cổ xưa tưởng tượng. Trong quá trình phát triển, lớp da bao bọc bên ngoài không còn phù hợp với kích cỡ mới nên rắn lột da, và chúng cũng có tuổi thọ như bao nhiêu động vật khác. Nhưng dù sao, việc rắn thường lột da để lớn và để loại bỏ các ký sinh trùng trên da nên rắn cũng là biểu trưng của sự tái sinh, hồi phục, tuần hoàn luân hồi và bất tử.[1]

Người nguyên thủy chưa có tri thức để giải thích các hiện tượng tự nhiên xung quanh mình, đó là những nhận thức và lý giải chủ yếu bằng tưởng tượng, nhân cách hóa các hiện tượng tự nhiên. Các hiện tượng tự nhiên như vòi rồng ở biển, các cơn lốc xoáy với hình thù uốn lượn đã được nhân cách hóa thành hình tượng rắn. Cột nước thường xuất hiện ở bờ biển Nhật Bản được dân địa phương coi là những con rồng đuôi dài bay lên trời rất êm đềm nhưng cũng rất nhanh. Người Trung Quốc cho rằng cột do rồng bay lên và xuống nước tạo ra.[1]

Hình tượng rắn trong tín ngưỡng dân gian được đồng nhất với hiện tượng tự nhiên là nước. Hình tượng con rắn đã được phóng đại cho phù hợp với sức mạnh dữ dội, hủy diệt của lũ lụt. Trong tín ngưỡng người Việt không phải bao giờ thủy thần cũng là thần rắn mà có thể là thuồng luồng, rồng, cá. Kể cả khi như vậy thì những hình tượng trên cũng liên quan đến rắn. Hoặc là biến thể về mặt tên gọi, hoặc là cùng một tính chất thủy quái. Việc thờ rắn là một hình tượng cơ bản tiêu biểu nhất của tục thờ thủy thần là tín ngưỡng tự nhiên của người Việt cổ.[4]

Xuất phát từ môi trường tự nhiên gắn với điều kiện sông nước, hình tượng rắn đã được đồng hóa với thủy thần, đi vào tâm thức dân gian từ rất sớm và thường gắn với tục thờ các vị thần tự nhiên. Trong văn hóa của người Việt cổ, tín ngưỡng phổ biến và quan trọng bậc nhất, phản ánh quan niệm, ứng xử của họ với nước là tục thờ thủy thần. Đó không chỉ là nguồn nước uống cho con người và vạn vật mà nước còn gây ra những tai họa khủng khiếp (lũ lụt). Nước có thể hủy diệt mọi thứ nhưng đồng thời đánh thức sự hồi sinh. Sự tàn phá kinh khủng của hiểm họa thiên nhiên này làm cho con người vừa muốn chế ngự vừa muốn sùng bái và tục thờ rắn ra đời trên cơ sở tâm lý ấy.

Các ý nghĩa biểu trưng của rắn chủ yếu được hình thành bằng tư duy huyền thoại chủ yếu tập trung vào những vấn đề siêu hình, bí ẩn, của sự sống và cái chết, qua huyền thoại và tục thờ loài rắn, các biểu trưng của rắn thường theo đối lập và cặp đôi. Từ biểu trưng cho nhận thận thức đơn giản cho đến các cặp đôi mang tính phức tạp hơn và để ẩn dụ, biểu trưng cho các vấn đề của giới tự nhiên, xã hội và các trạng thái phức tạp của tình cảm con người trong xã hội và trình độ nhận thức thì rắn là một sự lựa chọn hàng đầu.[1] Giữa hình tượng rắn với các hiện tượng tự nhiên (mặt trời, chớp, gió bão, mưa) và đời sống (sinh sản) có một mối liên hệ, việc nhận thức và tôn thờ rắn đã thể hiện nhận thức về thế giới tự nhiên và đời sống của người thời cổ.[1]

Nỗi sợ rắn

sửa Bài chi tiết: Hội chứng sợ rắn và Rắn cắn

 

Con người nhìn chung là sợ rắn, và vì sợ nên con người thần thánh hóa loài rắn, thờ cúng rắn để mong rắn bảo vệ cho mình. Trong quan niệm dân gian, rắn là con vật hiểm ác, tinh quái và có phần gian xảo, độc địa. Nhưng cũng chính vì những đặc tính đó mà con người thần thánh hóa loài rắn, thờ cúng rắn như một vị thủy thần để cầu thân với rắn, mong rắn không làm hại người. Từ nỗi sợ mang tính nguyên thủy này, con người đã thần thánh hóa loài rắn với tục thờ rắn từ thời cổ đại xuất phát từ nhiều chuyện hoang đường về rắn.

Chẳng hạn như những lời lưu truyền về những con mãng xà, ác xà, độc xà, những con rắn hổ mây khổng lồ hay những quan niệm cho rằng loài rắn có khả năng thôi miên bằng ánh mắt long sòng sọc của con mãng xà, hay những con trăn lớn một khi nó đã nhìn thấy người nào thì kẻ xấu số chỉ có nắm phần chết vì chúng sẽ lần theo dấu vết con mồi một cách âm thầm lặng lẽ, ngày này qua ngày khác. Đây là nỗi sợ mang tính bản năng xuất phát từ tổ tiên linh trưởng của loài người vốn là con mồi của các loài rắn lớn. Vì vậy khi vào rừng rú hang đá mà gặp trăn lớn, mọi người chạy thật nhanh vì loài trăn sống trong hang rất dễ có đôi, nếu chậm trễ con còn lại mà nhìn thấy người thì chỉ có nắm phần chết.[5]