Uy Linh Tiên: Giải Mã Về Công Dụng Giảm đau Thần Kỳ

Nội dung bài viết

• 1. Giới thiệu Uy linh tiên
• 2. Thành phần hóa học
• 3. Công dụng
• 4. Một số bài thuốc kinh nghiệm

Trong sách Bản thảo cương mục ghi rằng cái tên Uy linh tiên mang ý nghĩa là vị thuốc mãnh liệt, có tác dụng như thần tiên đối với sức khỏe con người, đặc biệt là giảm đau nhức. Vậy thật sự loại thảo dược này có công dụng thần kỳ như thế nào? Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về đặc điểm, công dụng và cách dùng của Uy linh tiên.

1. Giới thiệu Uy linh tiên

• Tên thường gọi: Uy linh tiên, Dây ruột gà, Thiết cước uy linh tiên…
• Tên khoa học: Radix et Rhizoma Clematidis.
• Họ khoa học: Họ Mao Lương (Ranunculaceae).

1.1. Đặc điểm sinh trưởng và thu hái

Uy linh tiên phân bố chủ yếu ở Trung Quốc. Hiện nay, vài địa phương phía Bắc ở nước ta có trồng loại cây này như Cao Bằng, Lạng Sơn, Lào Cai. Cây thường mọc trong các savan cây bụi.

Cây ra hoa và sai quả vào tháng 6 – 10 hằng năm. Thông thường, hoa tháng 6 – 8, quả tháng 9 – 10. Ngoài ra, có thể thu hoạch rễ quanh năm. Uy linh tiên mọc rất nhiều rễ, mỗi cụm rễ có khoảng vài trăm sợi và chiều dài có khi lên đến 60 cm. Tuy nhiên chỉ dùng loại rễ rậm dài, bề ngoài đen sẫm, bên trong có màu trắng và rắn chắc, sau đó rửa sạch, thái mỏng phơi khô để dùng.

1.2. Mô tả toàn cây

Uy linh tiên là loài thực vật thân nhỡ, có xu hướng mọc trườn ra mặt đất hoặc bám vào các cây khác. Thân hơi hóa gỗ, hình trụ, nhăn, có cạnh và khía dọc, phân nhiều cành mảnh.

Lá kép mọc đối, lá chét 5, hình bầu dục, gốc tròn hoặc hơi hình tim, đầu nhọn, hai mặt nhẵn hoặc có ít lông thưa và áp sát. Cuống lá dài bằng lá chét, thường vặn xoắn.

Cụm hoa mọc ở nách lá thành xim, màu trắng, có lá bắc chia 1 – 3 lá chét, khá phát triển. 

Quả bế hình trứng dẹt, bên ngoài có lông mềm vàng nhạt, tận cùng là 1 vòi nhụỵ có lông dài hơn 4 lần bầu.

1.3. Bộ phận làm thuốc bào chế

Rễ của cây được thu hái làm thuốc. Rửa sạch, loại bỏ rễ con và tạp chất, rồi chế biến thành dược liệu theo cách sau:

• Uy linh tiên phiến: Đem rễ rửa sạch để ráo nước, cắt đoạn 3 – 5 cm, phần gốc rễ thái phiến, phơi hoặc sấy khô.
• Chích rượu (Uy linh tiên 10 kg, rượu 2 kg): Đem rượu trộn vào Uy linh tiên ủ 1 giờ, rồi sao tới khô.
• Sao khô: Đem dược liệu đã cắt đoạn, sao nhỏ lửa cho đến khi khô.

Vị thuốc Uy linh tiên có hình trụ tròn, dài 10 – 20 cm, đường kính 0,15 – 0,20 cm, hơi cong queo. Mặt ngoài màu nâu đen, có những vân nhỏ, chất chắc giòn, thịt trắng, vị hơi đắng, mùi thơm nhẹ.

1.4. Bảo quản

Bảo quản vị thuốc ở nơi khô ráo, tránh ẩm thấp và mối mọt.

2. Thành phần hóa học

Uy linh tiên chứa các thành phần hóa học như đường, protoanemonin, anemin, ranuculin, anemonol, clematosidphenol, saponin, oleanolic acid, sterol, tannin, acid amin, acid hữu cơ…

3. Công dụng

3.1. Y học hiện đại

• Tác dụng lên cơ trơn: Những thực nghiệm của Uy linh tiên trên loài chó và thỏ cho các kết quả: Tần số nhu động thực quản tăng, biên độ lớn hơn. Vì vậy, người sau khi hóc xương cá, vùng trên của thực quản và họng co thắt khi uống thuốc làm giãn cơ, tăng nhu động thực quản. Ngoài ra, vị thuốc còn có khả năng đối kháng, ức chế tác dụng gây co bóp của histamin, lợi mật (tăng lưu lượng mật tiết và làm cơ vòng Oddi giãn ra).
• Kháng khuẩn và kháng nấm: Nước sắc từ vị thuốc (có anemonol, anemonin) làm ức chế tụ cầu vàng, trực khuẩn lị Shigella. Ngoài ra, thành phần này còn ức chế đối với một số khuẩn Gram dương và Gram âm, nấm.
• Thành phần anemonin trong thuốc có thể kích thích gây mụn phỏng ngoài da, xung huyết niêm mạc nên tiếp xúc lâu sẽ nổi phồng. Uống liều cao bị xuất huyết dạ dày, gây tử vong.
• Giảm đau: Theo Viện Y học Cổ truyền Hà Nội.

3.2. Y học cổ truyền

Rễ vị đắng tính ôn. Thân có vị ngọt nhạt, hơi đắng tính mát.

Quy kinh Bàng quang.

Công dụng:

• Khu phong, trừ thấp, thông kinh lạc, giảm đau. Dược liệu tính thông suốt đi 12 kinh lạc, khắp nơi trong cơ thể, không chỗ nào không đến, tác dụng giảm đau rất hiệu quả.
• Thân Uy linh tiên có tác dụng lợi tiểu nhuận tràng, tiêu viêm. Cao chiết từ thân ngâm trong rượu vang, uống khi bị tổn thương cơ học, dập ngã, xuất huyết trong.

Chủ trị:

• Các chứng đau dai dẳng lâu ngày do ngoại tà. Lưng, đầu gối chân tay đau nhức và các khớp khuỷu co duỗi khó khăn.
•  Người tiểu tiện khó, nấc nghẹn, hóc xương.

3.3. Cách dùng và liều dùng

Tùy thuộc mục đích sử dụng mà dùng vị thuốc Uy linh tiên theo nhiều cách khác nhau. Dùng riêng hoặc kết hợp với các vị thuốc khác đều được. Trong đó, dược liệu được dùng phổ biến nhất ở dạng thuốc sắc với liều khuyến cáo 3 – 9 g.

Chú ý:

• Người suy nhược nặng, thiếu máu, gân co rút không nên dùng.
• Không nên uống chung vị thuốc với nước chè hay ăn canh miến (Dược tài học).
• Lá của cây có thể gây sưng da, sẹo tím và nổi mụn phỏng (Lưu ngọc Thư, Học báo Trung y dược 1978, 2:43).

4. Một số bài thuốc kinh nghiệm

4.1. Trị đau khớp, viêm đa khớp, chân tay co rút

Uy linh tiên, Tần giao, Phòng kỷ, Bạch chỉ, Hải phong đằng, Nhũ hương, Đào nhân, Hoàng bá, Độc hoạt, Xuyên khung, các vị đều 12 g. Sắc uống (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

4.2. Chữa hóc xương

Rễ Uy linh tiên 3 phần, Thảo quả 2 phần, rễ Bạch liễm 2 phần. Sắc đến tỉ lệ 1:1, uống dần dần mỗi lần 10 – 15 ml, phối hợp cùng thể tích giấm.

4.3. Trị phụ nữ bụng dưới đau do khí bị trệ, lạnh bụng (do hàn)

Đương quy 20 g, Mộc hương 20 g, Một dược 20 g, Quế tâm 20 g, Uy linh tiên 40 g. Tán bột, mỗi lần dùng 4 g với rượu nóng (Uy Linh Tán – Phụ Nhân Đại Toàn Lương Phương).

Có thể nói rằng, Uy linh tiên là vị thuốc có công dụng mạnh mẽ và được dùng nhiều trong các bài thuốc chữa bệnh cũng như cuộc sống hằng ngày. Tuy nhiên, để có thể phát huy hết công dụng của vị thuốc đối với sức khỏe, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để kiểm soát rủi ro và những tác dụng không mong muốn. Hãy chia sẻ bài viết nếu thấy hữu ích.

Bác sĩ Phạm Lê Phương Mai