VĂN TỪ, VĂN CHỈ - BIỂU TƯỢNG TINH THẦN HIẾU HỌC Ở LÀNG ...

Văn Từ, Văn Chỉ

Văn Miếu là biểu tượng cho tinh thần hiếu học của dân tộc Việt Nam, tương tự như vậy ở mỗi làng quê đồng bằng Bắc Bộ thì Văn Từ, Văn Chỉ cũng là một biểu tượng cho tinh thần hiếu học của làng quê ấy. Đó là một kiến trúc đặc biệt ở các làng quê xưa, mà đến nay do sự thay đổi biến thiên của lịch sử đang ngày càng ít được quan tâm và trở nên hiếm gặp.

Thời xưa, khi nền Nho học còn thịnh hành, mỗi làng quê đều có một nơi thờ tự Khổng Tử và các bậc thánh hiền trong Nho giáo khác. Có làng xây một ngôi đền nhỏ có đủ tường gạch mái che, thì gọi là Văn Từ. Có làng chỉ xây hoặc đắp một đàn tế bằng đất lộ thiên thì gọi là Văn Chỉ.

Ở những làng quê chưa có người đỗ đạt, thì Văn Từ hay Văn Chỉ chỉ thờ cúng Khổng Tử và các bậc thánh hiền Nho giáo (gián hoặc cũng có nơi thờ Văn Xương Đế Quân – một vị thần cai quản việc văn học) để chủ trương cho việc văn học của làng mình. Còn với những làng khoa bảng thì ở đó, người ta còn thờ cả những bậc đỗ đạt, những người học hành thành tài của chính làng mình để khuyến khích giới trẻ của làng gắng công học tập.

Ngày xưa, nếu trong làng có người đỗ đạt, khi vinh quy về phải ra lễ ở Văn Từ, Văn Chỉ để tạ ơn tiên hiền. Có thể nói, Văn Từ, Văn Chỉ chính là nơi tôn vinh nho học, diễn ra các hoạt động tế lễ, hay cổ vũ khuyến khích cho việc học hành thi cử. Ở nhiều làng xã, đó còn là nơi học tập, khảo hạch sĩ tử, đón rước tiến sĩ vinh quy. Đó chính là nơi bảo tồn truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo của làng quê xưa.

Ở khắp các làng quê Bắc Bộ hiện nay, cái tên “Văn Chỉ”, hay “ruộng Văn Chỉ”, “đồng Văn Chỉ” rất phổ biến, dù rằng nhiều người đã không còn hiểu xuất xứ của từ ấy nữa. Ngay trên phố Bạch Mai (Hà Nội) cũng có một con ngõ, với tên gọi “ngõ Văn Chỉ” – Đó chính là lối đi vào Văn Chỉ của huyện Thọ Xương cũ khi xưa.

Kiến trúc Văn Từ đến nay tuy cũng không còn nhiều, nhưng vẫn có thể thấy di tích khá nguyên vẹn ở một vài làng xã như tại làng Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội hoặc tại xã Hữu Bằng, huyện Thạch Thất, Hà Nội …