Vũ Trụ Giãn Nở – Wikipedia Tiếng Việt

Bước tới nội dung

Nội dung

chuyển sang thanh bên ẩn

• Đầu
• 1 Tham khảo
• 2 Liên kết ngoài

• Bài viết
• Thảo luận

Tiếng Việt

• Đọc
• Sửa đổi
• Sửa mã nguồn
• Xem lịch sử

Công cụ Công cụ chuyển sang thanh bên ẩn Tác vụ

• Đọc
• Sửa đổi
• Sửa mã nguồn
• Xem lịch sử

Chung

• Các liên kết đến đây
• Thay đổi liên quan
• Trang đặc biệt
• Liên kết thường trực
• Thông tin trang
• Trích dẫn trang này
• Lấy URL ngắn gọn
• Tải mã QR

In và xuất

• Tạo một quyển sách
• Tải dưới dạng PDF
• Bản để in ra

Tại dự án khác

• Wikimedia Commons
• Khoản mục Wikidata

Giao diện chuyển sang thanh bên ẩn Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Là một phần trong loạt bài về
Vũ trụ học vật lý
Vụ Nổ Lớn · Vũ trụ Tuổi của vũ trụ Niên đại của vũ trụ
Vũ trụ sơ khai Phình to · Tổng hợp hạt nhân Nền Sóng hấp dẫn (GWB) Vi sóng (CMB) · Neutrino (CNB)
Sự giãn nở · Tương lai Định luật Hubble · Dịch chuyển đỏ Mở rộng metric của không gian FLRW metric · Phương trình Friedmann Vũ trụ không đồng nhất Tương lai của một vũ trụ giãn nở Số phận sau cùng của vũ trụ Vụ Rách Lớn Vụ Co Lớn Vụ Nảy Lớn
Thành phần · Cấu trúc Thành phần Mô hình Lambda-CDM Năng lượng tối · Chất lỏng tối · Vật chất tối Cấu trúc Hình dạng vũ trụ Galaxy filament · Hình thành thiên hà Large quasar group Cấu trúc tầm mức lớn Tái ion hóa · Hình thành cấu trúc Khoảng trống vũ trụ
Thí nghiệm Black Hole Initiative (BHI) BOOMERanG Vệ tinh COBE Dark Energy Survey Illustris project Kính thiên văn không gian Planck Khảo sát Bầu trời Kỹ thuật số Sloan (SDSS) 2dF Tàu thăm dò Bất đẳng hướng Vi sóngWilkinson (WMAP)
Nhà khoa học Aaronson Alfvén Alpher Bharadwaj Copernicus de Sitter Dicke Ehlers Einstein Ellis Friedman Galileo Gamow Guth Hawking Hubble Lemaître Mather Newton Penrose Penzias Rubin Schmidt Smoot Suntzeff Sunyaev Tolman Wilson Zel'dovich Danh sách nhà vũ trụ học
Lịch sử Sự khám phá bức xạ nềnvi sóng vũ trụ Lịch sự của thuyết Vụ Nổ Lớn Các giải thích tôn giáocủa thuyết Vụ Nổ Lớn Thời gian biểu các thuyết vũ trụ học
Thể loại Cổng thông tin Thiên nhiên Cổng thông tin Thiên văn học Cổng thông tin Vật lý
x t s

Biểu thời gian lịch sử tự nhiên
Hộp này: xem thảo luận sửa
−13 —–−12 —–−11 —–−10 —–−9 —–−8 —–−7 —–−6 —–−5 —–−4 —–−3 —–−2 —–−1 —–0 —	Thời kỳ Tăm tối Tái ion hóaThời kỳvật chất lấn átMở rộng gia tăngNước trên Trái ĐấtSự sống đơn bàoQuang hợpSự sốngđa bàoĐ.V. có xương sống	← Vũ trụ sớm nhất ← Ngôi sao sớm nhất ← Thiên hà sớm nhất ← Chuẩn tinh / Hố đen ← Omega Centauri ← Thiên hà Andromeda ← Xoắn ốc Ngân Hà ← Cụm sao NGC 188 ← Alpha Centauri ← Trái Đất / Hệ Mặt trời ← Sự sống sớm nhất ← Oxy sớm nhất ← Oxy khí quyển ← Sinh sản hữu tính ← Nấm sớm nhất ← Động vật / cây cối sớm nhất ← Vụ bùng nổ Cambri ← Thú vật sớm nhất ← Vượn người / người sớm nhất Sống
(tỉ năm trước)

Trong vũ trụ học vật lý, vũ trụ giãn nở hay phình to vũ trụ (tiếng Anh: cosmic inflation, cosmological inflation, hay inflation) là sự mở rộng của vũ trụ trong vũ trụ ban đầu với tốc độ nhanh hơn ánh sáng. Giai đoạn phình to kéo dài từ 10−36 giây sau Vụ Nổ Lớn cho đến 10−33 tới 10−32 giây sau Vụ Nổ Lớn. Sau giai đoạn giãn nở, vũ trụ tiếp tục giãn nở với tốc độ chậm hơn trước.

Thuật ngữ "phình to" chỉ đến giả thuyết cho rằng vũ trụ từng phình to, đến lý thuyết phình to, hoặc đến giai đoạn phình to. Lý thuyết phình to được đưa ra năm 1980 bởi nhà vật lý Mỹ Alan Guth; ông là người đầu tiên gọi hiện tượng này là "sự phình to".[1] Ngày 17 tháng 3 năm 2014, các nhà vật lý thiên văn thuộc chương trình cộng tác BICEP2 tuyên bố phát hiện các sóng hấp dẫn phình to trong phổ năng lượng công suất (power spectrum) của tín hiệu B-mode, chứng minh lý thuyết phình to của Guth và Vụ Nổ Lớn một cách có sức thuyết phục.[2][3][4]

Sự phình to đưa đến hệ quả rằng vũ trụ đẳng hướng, tức mọi phương hướng có vẻ bằng nhau, và bức xạ phông vi sóng vũ trụ được phân bố đều đặn trên khắp vũ trụ. Lý thuyết phình to giải câu hỏi hóc búa cơ bản về lý thuyết Vụ Nổ Lớn: tại sao vũ trụ có vẻ bằng phẳng, thuần nhất, và đẳng hướng theo nguyên lý vũ trụ học, trong khi vũ trụ đáng lẽ phải rất cong và hỗn tạp, theo vật lý của Vụ Nổ Lớn? Sự phình to cũng giải thích nguồn gốc của cấu trúc quy mô của vũ trụ quan sát được. Các thăng giáng lượng tử trong khu vực phình to hiển vi được phóng to để trở thành nguồn gốc của các cấu trúc trong vũ trụ.[5]

Tuy cơ cấu vật lý hạt chi tiết của sự phình to chưa được phát hiện, một số dự đoán từ mô hình giãn nở đã được xác nhận qua quan sát thực nghiệm.[6] Giả thuyết cho rằng sự phình to được gây bởi một hạt sơ cấp hay trường với tên gọi inflaton.[7]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Peebles, Philip James Edwin (1993). “Inflation”. Principles of Physical Cosmology (bằng tiếng Anh). Nhà xuất bản Đại học Princeton. ISBN 0-691-01933-9.
2. ^ Clavin, Whitney (ngày 17 tháng 3 năm 2014). “NASA Technology Views Birth of the Universe” (Thông cáo báo chí) (bằng tiếng Anh). NASA. Truy cập ngày 17 tháng 3 năm 2014.
3. ^ Overbye, Dennis (ngày 17 tháng 3 năm 2014). “Detection of Waves in Space Buttresses Landmark Theory of Big Bang”. The New York Times (bằng tiếng Anh). Công ty New York Times. Truy cập ngày 17 tháng 3 năm 2013.
4. ^ Ade, P. A. R.; Aikin, R. W.; Barkats, D.; Benton, S. J.; Bischoff, C. A.; Bock, J. J.; Brevik, J. A.; Buder, I.; Bullock, E.; Dowell, C. D.; Duband, L.; Filippini, J. P.; Fliescher, S.; Golwala, S. R.; Halpern, M.; Hasselfield, M.; Hildebrandt, S. R.; Hilton, G. C.; Hristov, V. V.; Irwin, K. D.; Karkare, K. S.; Kaufman, J. P.; Keating, B. G.; Kernasovskiy, S. A.; Kovac, J. M.; Kuo, C. L.; Leitch, E. M.; Lueker, M.; Mason, P.; Netterfield, C. B.; Nguyễn Trọng Hiền; O'Brient, R.; Ogburn, R. W. IV; Orlando, A.; Pryke, C.; Reintsema, C. D.; Richter, S.; Schwartz, R.; Sheehy, C. D.; Staniszewski, Z. K.; Sudiwala, R. W.; Teply, G. P.; Tolan, J. E.; Turner, A. D.; Vieregg, A. G.; Wong, C. L.; Yoon, K. W. (ngày 17 tháng 3 năm 2014). “BICEP2 I: Detection of B-mode Polarization at Degree Angular Scales” (PDF) (bằng tiếng Anh). arXiv:1403.3985. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 17 tháng 3 năm 2014. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2014. Chú thích journal cần |journal= (trợ giúp)
5. ^ Tyson, Neil deGrasse; Goldsmith, Donald (2004). Origins: Fourteen Billion Years of Cosmic Evolution (bằng tiếng Anh). W. W. Norton & Company. tr. 84–5.
6. ^ Tsujikawa Shinji (ngày 28 tháng 4 năm 2003). “Introductory review of cosmic inflation”. arXiv.org (bằng tiếng Anh).
7. ^ Guth, Alan H. (1997). The Inflationary Universe: The Quest for a New Theory of Cosmic Origins (bằng tiếng Anh). Basic Books. tr. 233–234.[liên kết hỏng]

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

• Inflation (cosmogony) tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)

Bài viết liên quan đến thiên văn học này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. x t s

Tiêu đề chuẩn	LCCN: sh89007075

x t s Dòng thời gian Vụ Nổ Lớn
Niên đại vũ trụ	Vụ Nổ Lớn Kỷ nguyên Planck Kỷ nguyên thống nhất lớn Kỷ nguyên điện từ yếu Kỷ nguyên lạm phát Hâm nóng Baryogenesis Kỷ nguyên quark Kỷ nguyên hadron Kỷ nguyên lepton Kỷ nguyên photon Tổng hợp hạt nhân Vụ Nổ Lớn Ưu thế vật chất Tái hợp Thời kỳ tối Kỷ nguyên Habitable Tái ion hóa
Số phận vũ trụ	Cái chết nhiệt của vũ trụ Vụ Rách Lớn Vụ Co Lớn Vụ Nảy Lớn Big Slurp
Đồ thị dòng thời gian của Vụ Nổ Lớn

x t s Thiên văn học sóng hấp dẫn
Sóng hấp dẫn Đài quan sát sóng hấp dẫn
Các thiết bị dò	Ăng tenkhối lượngcộng hưởng Đang hoạt động NAUTILUS (IGEC) AURIGA (IGEC) MiniGRAIL Mario Schenberg Ngừng hoạt động EXPLORER (IGEC) ALLEGRO (IGEC) NIOBE (IGEC) Stanford gravitational wave detector ALTAIR GEOGRAV AGATA Ăng ten cộng hưởng Weber Đề xuất TOBA Đề xuấttrong quá khứ GRAIL (giảm kích thước xuống MiniGRAIL) TIGA SFERA Graviton (giảm kích thước xuống Mario Schenberg) Giao thoa kếtrên mặt đất Đang hoạt động AIGO (ACIGA) CLIO Fermilab holometer GEO600 Advanced LIGO (Nhóm hợp tác khoa học LIGO) KAGRA Advanced Virgo (Đài quan sát sóng hấp dẫn châu Âu) Ngừng hoạt động TAMA 300 TAMA 20, later known as LISM TENKO-100 Giao thoa kế Caltech 40m Kế hoạch INDIGO (LIGO-Ấn Độ) Đề xuất Cosmic Explorer Kính thiên văn Einstein Đề xuấttrong quá khứ AIGO (LIGO-Australia) Giao thoa kếkhông gian Kế hoạch LISA Đề xuất Tàu quan sát Vụ Nổ Lớn DECIGO TianQin
Mảng định thời sao xung	EPTA IPTA NANOGrav PPTA
Phân tích dữ liệu	Einstein@Home PyCBC Zooniverse: Gravity Spy
Các quan sát	Các sự kiện Danh sách các quan sát Quan sát đầu tiên (GW150914) GW151012 GW151226 GW170104 GW170608 GW170729 GW170809 GW170814 GW170817 (sự kiện sao neutron sát nhập) GW170818 GW170823 GW190412 GW190521 (ánh sáng đầu tiên từ sự hợp nhất bh-bh) GW190814 (va chạm "khoảng cách khối lượng" lần đầu tiên) GW200105 (lỗ đen đầu tiên - sáp nhập sao neutron) Phương pháp Đo trực tiếp Giao thoa kế laser Thiết bị cộng hưởng khối lượng Đề xuất: Giao thoa kế nguyên tử Đo gián tiếp B-mode của CMB Mảng định thời sao xung Sao xung đôi
Lý thuyết	Thuyết tương đối rộng Các kiểm nghiệm thuyết tương đối rộng Các thuyết metric Graviton
Các hiệu ứng / tính chất	Phân cực Spin-flip Dịch chuyển đỏ Lan truyền với tốc độ ánh sáng h strain Chirp signal (chirp mass) Mang năng lượng
Các loại / nguồn phát	Ngẫu nhiên Lạm phát vũ trụ-thăng giáng lượng tử Chuyển pha Hệ đôi chuyển động Lỗ đen siêu khối lượng Lỗ đen sao Sao neutron Liên tục Sao neutron quay Chớp Siêu tân tinh hoặc từ những nguồn chưa biết Giả thuyết Dây vũ trụ và chạm và những nguồn chưa biết

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Vũ_trụ_giãn_nở&oldid=71030955” Thể loại:

• Sơ khai thiên văn học
• Phình to vũ trụ
• Vũ trụ học vật lý
• Khoa học năm 1980

Thể loại ẩn:

• Nguồn CS1 tiếng Anh (en)
• Lỗi CS1: thiếu tạp chí
• Bài có liên kết hỏng
• Bài viết có văn bản tiếng Anh
• Tất cả bài viết sơ khai
• Bài viết chứa nhận dạng LCCN