XỨ SỞ CỦA CHÚ BÉ NGƯỜI GỖ PINOCCHIO - Báo Nhân Dân

Bởi thế, gom nhặt những câu chuyện thú vị về nhân vật được yêu thích bậc nhất này là cái đích được tôi ưu tiên hàng đầu, trên hành trình khám phá đất nước hình chiếc ủng.

Từ nguyên mẫu tồn tại trong đời thực

Biết bao thế hệ độc giả Việt Nam đã từng say mê "Chiếc chìa khóa vàng hay chuyện ly kỳ của Buratino" của nhà văn Nga nổi tiếng Aleksey Tolstoy. Chú bé mũi dài được khơi gợi cảm hứng từ nhân vật nguyên gốc Pinocchio cùng ông bố thợ mộc Carlo, lão chủ gánh xiếc Karabas và nàng tiên tóc xanh Malvina đã trở thành miền ký ức tuyệt đẹp của những đứa trẻ sinh ra và lớn lên suốt những tháng năm bao cấp khốn khó, trong đó có tôi. Tuy chưa được thưởng thức nguyên tác của nhà văn Carlo Collodi nhưng bí mật mà tôi vô tình được biết, khi lang thang trên những nẻo đường Florence đã khiến tôi thật sự phấn khích. Người ta luôn mặc định Pinocchio là sản phẩm của trí tưởng tượng, là nhân vật hư cấu. Nhưng nỗ lực kiên trì của các nhà khoa học đã chứng minh một điều ngược lại.

Chuyện kể rằng, tròn hai thập kỷ trước, một nhóm khảo cổ người Mỹ đã tình cờ dạo chơi quanh một nghĩa địa gần điểm khai quật và phát hiện ra ngôi mộ của Lorencini (1826-1890) - "cha đẻ" của Pinocchio. Sau phút mặc niệm nhà văn sở hữu bút danh Carlo Collodi, họ ngạc nhiên khi nhìn thấy nơi an nghỉ của Pinocchio Sanchez (1790-1834) chỉ cách đó có chục bước chân. Một giả thiết nảy ra trong óc các nhà khoa học, rằng về lý thuyết, ông Pinocchio này có thể đã từng gặp cậu bé Lorencini lúc sinh thời. Chỉ là một tia sáng loé lên, nhưng trực giác mách bảo họ đang đi đúng hướng. Thất bại khi không tìm được manh mối gì từ thư tịch cổ, họ làm đủ cách để cuối cùng có trong tay tấm giấy phép khai quật ngôi mộ. Và từ di cốt ông Pinocchio, họ vui mừng nhận ra ông là "một người gỗ", đúng hơn là sở hữu cặp chân giả cùng cái mũi bằng gỗ vốn đều là sản phẩm khắc hai chữ cái viết tắt của người thợ thủ công có tên Carlo Bestulgi. Những ghi chép của nhà thờ cung cấp thêm nhiều thông tin hữu ích. Rằng dù chiều cao rất đỗi khiêm tốn, ông vẫn phải đăng lính và phục vụ trong quân ngũ tới 15 năm. Trong một lần tập trận, ông bị rơi xuống vực, bị gãy cả hai chân và xương mũi vỡ vụn. Chia tay đồng đội với những bộ phận cơ thể hỏng hóc đã được thay thế bằng gỗ, ông về quê nhà. Sức khỏe không còn, trợ cấp thương tật cạn kiệt, may nhờ lời mời của một gánh xiếc rong, Pinocchio mới có thể kiếm sống lần hồi nhiều năm sau đó. Và ông mất, sau khi liều mạng thực hiện một cú nhào lộn nguy hiểm chết người.

Chỉ còn một mắt xích đang thiếu, để chứng minh người đàn ông đó chính là nguyên mẫu tạo cảm hứng giúp Carlo Collodi sáng tạo ra chú bé mũi dài huyền thoại. Thêm khá nhiều thời gian tìm kiếm, các nhà khảo cổ đã cầm trong tay một mảnh thư tay rách nát, trong đó nhà văn chia sẻ với cô em họ về lý do đưa "ông Pinocchio bất hạnh nhưng dũng cảm vô song" vào tác phẩm. Hồi hộp chờ đợi giám định mẫu giấy cùng nét chữ, họ vỡ òa trong niềm hạnh phúc khi nhận kết quả. Nguyên mẫu có thật của chú bé người gỗ đã được chứng thực, bằng những luận giải khoa học logic và chính xác tuyệt đối.

Nguồn cảm hứng sáng tác bất tận

Tác phẩm Những cuộc phiêu lưu của Pinocchio (The Adventures of Pinocchio) của nhà văn Carlo Collodi đã ra mắt độc giả thiếu nhi từ năm 1883. Sau 138 năm, đây là câu chuyện được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất, với hơn 300 ngôn ngữ và nằm trong nhóm đầu những cuốn sách bán chạy nhất mọi thời đại.

Đĩnh đạc bước từ trang sách lên màn ảnh lần đầu vào năm 1940 bằng phim hoạt hình Pinocchio của hãng Walt Disney, phim ngay lập tức đoạt hai giải Oscar năm đó. Mới đây, phiên bản điện ảnh người đóng của đạo diễn Italia nổi tiếng Matteo Garrone, với sự góp mặt của ngôi sao màn bạc Roberto Benigni trong vai bác thợ mộc Geppetto vừa công chiếu tháng 7 năm 2020 tại thị trường Việt Nam đã kịp nhận tới 11 giải thưởng (trong 27 đề cử) tại các giải thưởng điện ảnh uy tín của Italia.

Không chỉ có thế, chú bé với chiếc mũi ngày một dài sau những lần nói dối đã trở thành biểu tượng văn hóa được yêu thích trên toàn cầu, đã trở thành nhân vật chính trong hàng trăm phiên bản thuộc nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau tại rất nhiều quốc gia, thuộc mọi châu lục. Không chỉ khiến trẻ em vô cùng yêu thích qua các phim hoạt hình, phim rối, phim người đóng, cậu bé người gỗ đã trở thành nhân vật xuyên suốt trong nhiều loạt phim truyền hình (TV Series), trong các vở opera cũng như nhạc kịch musical… Bộ phim musical Pinocchio do Netflix sản xuất là dự án mới nhất lấy chú bé làm nhân vật trung tâm cũng sẽ ra mắt khán giả trong năm 2021.

Và song hành trong thế giới tuổi thơ

Ngay tại khu vực trung tâm thủ đô Roma, sát đài phun nước Trevi nổi tiếng, tôi có cơ hội lạc vào thế giới vui nhộn, rực rỡ sắc mầu của hàng nghìn chú bé mũi dài, đủ mọi kích cỡ, đủ cách tạo hình. Cửa hiệu đồ chơi Bartolucci (Bartolucci Toy Store) đông nghẹt trẻ em. Ông chủ - cũng là nghệ nhân chế tác đồ chơi nổi danh như vừa bước từ những trang truyện tranh, với tạo hình bác thợ mộc Geppetto đã trở nên vô cùng quen thuộc với trẻ em khắp thế giới. Đầu hói, kính gọng đen trễ xuống tận giữa sống mũi, ông bình thản lia mạnh từng nhát bào, khéo léo tay búa tay đục để những chú bé sống động, ngộ nghĩnh dần thành hình giữa đống phoi bào xoăn tít. Trẻ em có thể thỏa sức kiếm tìm và sở hữu cho mình một Pinocchio tại đây, to như người thật cũng có mà bé xíu treo lủng lẳng như cái móc chìa khóa cũng có. Vì tất cả đều là đồ hand - made, đều chế tác thủ công nên giá cả không hề rẻ. Một chú bé mũi dài chơi nhạc, nằm khểnh thư giãn hay trưng ra những biểu cảm nghịch ngợm trong những động tác vui nhộn đều có giá trên dưới 50 Euros (khoảng 1,3 - 1,4 triệu đồng) dù chỉ sở hữu chiều cao khiêm tốn xấp xỉ 10 cm. Những đứa trẻ khẽ khàng nâng lên đặt xuống từng món đồ chơi trong cửa hàng hôm đó, không phải bé nào cũng có cơ hội ôm về một chú. Nhưng có hề gì, chỉ cần được ngắm, được chụp hình cùng Pinocchio cũng đã đủ vui, đủ hạnh phúc lắm rồi.

Nghệ nhân Bartolucci cho biết, có thể tìm thấy những mô hình cửa hàng đồ chơi Pinocchietto như của ông ở mọi điểm đến du lịch trên đất Ý. Nhưng nhiều nhất là ở Florence - quê hương của cả nhà văn lẫn nguyên mẫu nhân vật. Tại Rome, chú bé mũi dài trở thành thứ đồ chơi mà mọi trẻ em đều muốn sở hữu. Và cũng là món quà lưu niệm mà du khách quốc tế đặc biệt ưa thích lựa chọn cho những đứa con yêu quý khi trở về nhà.

Ông khoe, cái mũi dài đã trở thành biểu tượng cảm xúc (emoji) mà mạng xã hội lựa chọn với hàm ý nói dối. Và bài học quý giá mà ông nhớ nhất, khi còn bé là đừng bao giờ dối trá, nếu không muốn cái mũi trở nên biến dạng như Pinocchio. Sức hấp dẫn của chú bé người gỗ này sẽ không bao giờ vơi cạn, dù đã có tuổi đời hơn trăm năm. Với nghệ nhân có đôi bàn tay vàng này, nước Ý tự hào vì có Pinocchio, vì sở hữu một câu chuyện dành cho trẻ em vừa hấp dẫn vừa giàu tính giáo dục đến thế!

PHƯƠNG HỒ