Xuyên Tâm Liên | BvNTP - Bệnh Viện Nguyễn Tri Phương

Theo Y học cổ truyền, xuyên tâm liên có vị đắng, tình hàn có tác dụng tiêu thũng chỉ thống, hoạt huyết và thanh nhiệt giải độc. Chính vì vậy, thuốc thường dùng chủ trị các căn bệnh như viêm nhiễm đường hô hấp do vi khuẩn, vi rút, viêm da,…

Xuyên tâm liên – Vị thuốc chữa bệnh từ dân gian

+ Tên khác: Cây lá đắng, công cộng, nhất kiến kỷ, hùng bút, khô đảm thảo, lam khái liên, nguyên cộng

+ Tên khoa học: Andrographis paniculata

+ Họ: Ô rô (Acanthaceae)

I. Mô tả cây xuyên tâm liên

+ Đặc điểm sinh thái của cây xuyên tâm liên

Xuyên tâm liên mọc thẳng đứng, có nhiều cành, chiều cao trung bình 0,3 – 0,8 m. Cây lá nguyên, mềm, mọc đối xứng và có cuống ngắn. Phiến lá hình trứng, thuôn dài hoặc hơi có hình mác với hai đầu nhọn. Lá có chiều dài 3 – 12 cm và rộng 3,5 cm. Hoa mọc thành chùm hình chùy ở đầu cành hoặc nách lá. Hoa có màu trắng, điểm hồng. Quả dài, hơi nhẵn có chiều dài 15 mm và rộng 3,5 mm. Hạt xuyên tâm liên hình trụ.

+ Phân bố

Xuyên tâm liên có nguồn gốc từ Ấn Độ và Sri Lanka. Sau đó cây du nhập và trồng phổ biến ở các nước khu vực Đông Nam Á và Nam Á. Hiện nay, xuyên tâm liên được trồng chủ yếu ở các nước như Châu Phi, Caribe, Australia và Trung Mỹ.

+ Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

• Bộ phận dùng: Toàn bộ cây, bao gồm cả phần lá, thân và rễ
• Thu hái: Xuyên tâm liên được thu hoạch quanh năm. Cụ thể, rễ thường hái vào mùa đông, lá và thân thu hoạch vào mùa hè
• Chế biến: Sau khi hái, rửa sạch, cắt ngắn và phơi khô
• Bảo quản: Nơi kín gió, khô ráo

+ Thành phần hóa học

Các hoạt chất hóa học được tìm thấy trong xuyên tâm liên như tanin, glucozit đắng như androgaphiolide và neoandrographiolide.

II. Vị thuốc

+ Tính vị

Tính mát, vị đắng

+ Quy kinh

Đi vào 2 kinh Phế và Can

+ Tác dụng dược lý

#. Theo Y học cổ truyền

Tài liệu ghi chép cổ của Trung Quốc, xuyên tâm liên có tác dụng thanh nhiệt thải độc giúp điều trị các bệnh đường hô hấp, đường tiết niệu, viêm da, dạ dày, viêm họng,… Bên cạnh đó, nhà nghiên cứu dược học Đỗ Tất Lợi cho, cây thuốc dân gian này có thể dùng để chữa đau nhức xương khớp và trị rắn cắn.

Ngoài ra, dựa vào kinh nghiệm dân gian, xuyên tâm liên thường dùng làm thuốc bổ cho phụ nữ sau sinh, bế kinh nguyệt. Đồng thời, chúng còn được dùng chữa các bệnh viêm nhiễm do vi rút, vi khuẩn gây ra trên tất cả các bộ phận cơ thể, ngay cả bệnh cấp hay mạn tính.

Vị thuốc xuyên tâm liên dùng chữa viêm nhiễm đường hô hấp, tai mũi họng do vi khuẩn

#. Theo Y học hiện đại

Một số nghiên cứu y học hiện đại đã công bố tác dụng có lợi của cây xuyên tâm liên đối với sức khỏe. Một thử nghiệm đối chứng của Burgos và các cộng sự của ông cho biết, xuyên tâm liên giúp giảm nhanh các triệu chứng của bệnh cảm cúm như mêtj mỏi, sổ mũi, sốt, đau cổ họng và nhức đầu. Sử dụng khoảng 1200 mg xuyên tâm liên tươi mỗi ngày (tương đương 5 – 6 gram bột khô), chỉ sau 4 ngày dùng, triệu chứng bệnh sẽ thuyên giảm rõ rệt.

Một nghiên cứu khác của Thụy Điển cũng chứng minh xuyên tâm liên mang lại tác dụng trị liệu tốt đối với các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp do vi khuẩn, vi rút gây ra. Cụ thể, các hoạt chất chiết xuất từ vị thảo dược này có tính kháng khuẩn, chống viêm giúp giảm nhanh triệu chứng và rút ngắn thời gian điều trị bệnh cảm cúm, viêm màng não, cúm gà và sốt xuất huyết.

Bên cạnh những tác dụng này, các thầy thuốc ở Bắc Mỹ và Châu Âu sử dụng xuyên tâm liên với các mục đích như:

• Làm giảm đau nhức xương khớp và ngăn ngừa tình trạng viêm nhiễm khác
• Chữa viêm da
• Trị long đờm
• Thuốc chống đông máu, giúp phá các cục máu đông
• Điều trị viêm gan C
• Chữa herpes
• Trị chứng nhuận tràng
• Điều trị viêm quanh răng trong
• Bảo vệ gan, lợi mật
• Phòng ngừa ung thư hóa do hóa chất thực nghiệm

+ Cách dùng và liều lượng

Xuyên tâm liên dùng dưới dạng sắc thuốc hoặc thuốc bột. Liều dùng ở mỗi người khác nhau, tùy vào loại bệnh, cân nặng, độ tuổi và tình trạng sức khỏe của từng đối tượng bệnh. Chẳng hạn,

• Liều dùng để chữa bệnh sốt, cảm cúm và đau họng: 60 mg. Hoặc cũng có thể dùng 10 mg/kg
• Liều dùng ở trẻ em bị bệnh nhiễm trùng đường hô hấp: 30 mg/ngày. Thời gian dùng 10 ngày

+ Tác dụng phụ

Xuyên tâm liên có thể gây ra các tác dụng phụ như đau dạ dày, buồn nôn hoặc nôn mửa, vô sinh, hạ huyết háp. Vì vậy, người bệnh không nên lạm dùng, tránh gây ảnh hưởng đến sức khỏe.

III. Bài thuốc chữa bệnh từ xuyên tâm liên

+ Thanh nhiệt, giải độc cơ thể

Sử dụng 30 gram xuyên tâm liên khô đun nước và uống hàng ngày

+ Trị viêm gan B

Sử dụng 15 gram xuyên tâm liên sắc chung với 1 lít nước và các vị thuốc khác như 25 gram cây xạ đen, 25 gram cây cà gai leo. Sắc uống liên tục trong 3 tháng.

+ Điều trị viêm nhiễm ngoài da, mụn nhọt

Dùng lá cây xuyên tâm liên tươi đem rửa sạch, giã nát và đắp lên vùng da bị viêm nhiễm hoặc mụn nhọt. Đắp thường xuyên cho đến khi triệu chứng bệnh giảm dần.

+ Chữa viêm phổi, viêm phế quản, viêm xoang mãn tính và ho

Dùng 15 gram xuyên tâm liên, 10 gram củ bách bộ, 10 gram kim ngân hoa, 10 gram củ mạch môn. Sắc với 1 lít nước và uống trong ngày. Dùng liên tục 1 tuần để đạt được kết quả trị liệu tốt.

Xuyên tâm liên chữa viêm xoang, viêm phế quản

+ Chữa viêm nhiễm đường tiêu hóa, bệnh kiết lỵ

Sử dụng 20 gram xuyên tâm liên sắc chung với 10 gram khổ sâm. Uống mỗi ngày.

+ Trị rắn độc cắn

Dùng lá cây xuyên tâm liên giã nát đắp lên miệng vết rắn cắn. Đồng thời, dùng 30 gram thân cây nấu nước uống.

+ Điều trị ho do lạnh

Sử dụng 12 gram xuyên tâm liên, 10 gram tang bạch bì, 10 gram địa cốt bì và 8 gram cam thảo. Sắc uống. Dùng 5 – 7 ngày.

+ Chữa viêm họng, viêm amidan

Xuyên tâm liên, kim ngân hoa, mạch môn, huyền sâm, mỗi vị 12 gram.Sắc uống. Dùng liên tục 7 – 9 ngày.

+ Trị chứng tiểu buốt, nước tiểu vàng hoặc tiểu dắt

Hái 15 lá xuyên tâm liên tươi, giã nát và hoặc vào máy xay xay nhuyễn. Lọc lấy nước và thêm chút mật ong vào uống.

IV. Đối tượng không nên sử dụng xuyên tâm liên?

Xuyên tâm liên có thể gây tác dụng phụ không tốt đối với sức khỏe. Vì vậy, để đảm bảo an toàn, những đối tượng này không nên dùng:

• Phụ nữ mang thai và cho con bú
• Người tỳ vị hư hàn
• Bệnh nhân mắc các bệnh liên quan đến sinh sản, đặc biệt người khó có con
• Người có chứng máu không đông hoặc bệnh nhân bị chấn thương gây chảy máu, người sau phẫu thuật
• Bệnh nhân bị tụt huyết áp

V. Thận trọng khi uống xuyên tâm liên với các loại thuốc sau

Không nên sử dụng xuyên tâm liên với các loại thuốc sau:

• Thuốc chống đông máu
• Thuốc kháng tiểu cầu
• Thuốc chống đông máu
• Thuốc ức chế miễn dịch

Trên đây là tất cả những thông tin về tính vị, tác dụng cũng như cách dùng và liều lượng của cây xuyên tâm liên. Loại cây này có tác dụng chữa bệnh nhưng để dự phòng tác dụng phụ, bệnh nhân nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP

youtube.com/bvntp