ÂM NHẠC CHÍNH LÀ SỰ SẮP XẾP CỦA TÂM HỒN - Tp

nguồn: http://webnghesi.bluemelodyvn.com/thanhbinh/begin.php?mode=tintuc_id&id=4867&id_chinh=368

Âm nhạc chính là sự sắp xếp của tâm hồn ” LTS: Mỹ học âm nhạc là chuyên ngành hãy còn ít được đề cập ở Việt Nam, kể cả ở các nhạc viện. Trong khi đây là những cơ sở lý luận hết sức cần thiết và bổ ích cho việc sáng tác, trình diễn, thưởng thức và phê bình âm nhạc. Chính vì thế GĐX mạn phép trích dịch “lời tựa” cuốn “The Aesthetics of Music” của Roger Scruton, một tác giả được nhận định là “Khó có ai phù hợp hơn ông trong việc viết về mỹ học âm nhạc”… Triết học âm nhạc là một chuyên ngành cũ nhất và cũng là chuyên ngành có ảnh hưởng mạnh nhất của mỹ học, được các nhà vũ trụ học từ những môn đồ của Pythagor, qua Plato, Ptolemy, St Augustine, Plotinus và Boetius cho đến những thi sĩ và triết gia thời kỳ Trung cổ quan tâm phát triển. Cuộc cách mạng của nhà thiên văn học Copernic đã phá vỡ ngành vũ trụ học cổ xưa và phá vỡ cả những triết học sản sinh ra nó. Mặc dù Schopenhauer đã từng ca ngợi sự rực rỡ của “ siêu hình học âm nhạc”, như lệ thường, các triết gia hiện đại vẫn mạo muội xét lại lãnh địa này với một chút ít liều lĩnh khi lọai bỏ vầng hào quang vây phủ bên ngòai sự vật, và thậm chí phê phán cả những lý thuyết của Schopenhauer, một lý thuyết vốn dựa nhiều vào hệ thống tòan thể hơn là dựa vào những nghiên cứu chi tiết về nghệ thuật của các nhà soạn nhạc.

Còn như Kant và Hegel- hai nhà mỹ học hiện đại khổng lồ- không một người nào có đôi tai có thể “đọc” được những lời bình phẩm đầu tiên về âm nhạc vì thiếu kiến thức sâu sắc đến nỗi nhiều hay ít giống như bị điếc đặc trước âm nhạc, và họ là những người tự thú nhận là ít sành về nghệ thuật, nhưng dường như đã đạt được sự hòan thiện trong suốt nhiều chương sách cống hiến cho âm nhạc trong những bài giảng về mỹ học của mình. Sau cùng, Croce, người kế thừa xuất sắc của Kant và Hegel đã bỏ qua tất cả mọi chủ đề. Trong sâu xa, đó là một kinh nghiệm riêng biệt, để đọc tiểu luận của Croce về mối quan hệ giữa nữ Bá tước và Cherubino trong “ Đám cưới của Figaro” của Beaumarchais, và để khám phá ra rằng tác giả không hề đề cập đến Mozart, người mà bằng âm nhạc của mình đã làm cho mối quan hệ này trở nên sinh động và rõ ràng hơn.

Sự xao nhãng này của mỹ học âm nhạc vốn là đặc điểm cố hữu của triết học hiện đại thể hiện qua lịch sử của nó. Mặc dù Descartes đã viết một chuyên luận về âm nhạc, ông đã không có phát hiện gì trong chủ đề nhằm cảnh báo sức mạnh triết lý của mình, và chỉ đơn thuần nhai lại căn bản lý thuyết hòa âm thời phục hưng. Leiniz đưa ra thêm được một vài bình luận mơ hồ và thú vị mới về chủ đề này cũng như mọi chủ đề khác; riêng Spinoza, Locke, Berkeley, và Hume, âm nhạc đã được quan tâm đề cập sâu hơn. Sự tái sinh của mỹ học âm nhạc thế kỷ XVIII nhờ có những công trình nghiên cứu của Johan Mattheson và Charles Batteux, sau đó mãi về sau mới có tiểu luận về nguồn gốc của ngôn ngữ và từ điển âm nhạc, còn hầu hết các nhà triết học đều thảng hoặc lắm mới quay trở lại mỹ học âm nhạc.

Rousseau không chỉ là một triết gia: ông còn là một tiểu thuyết gia và là một người có nhiều khảo luận. Ngòai ra, ông còn là một nhà sọan nhạc, từng viết vở opera Le Devin du village, một vở opera được trình diễn hơn 400 lần trong khỏang thời gian từ năm 1972-1879, và còn nhận được sự tán dương của cả bậc thầy như Gluck. Tuy thế, những bài viết với cảm hứng nhiệt tình và sâu sắc về âm nhạc của Rousseau đã không đưa ra được tư tưởng triết học về chủ thể thẩm mỹ, một chủ đề được quan tâm rộng rãi hiện nay.

Không phải chỉ riêng Rouseau là một triết gia sọan nhạc trong thời hiện đại, mà Nietzsche và Adorno cũng là những người có được sự tài hoa tương tự, trong khi những triết gia lớn của thế kỷ của chúng ta như Wittgenstein, nếu không phải là một nhà sọan nhạc thì cũng là người am hiểu sâu sắc về âm nhạc. Nhưng những bài viết về âm nhạc của ba tác giả vừa nêu, ngay cả khi họ tuyên bố tư tưởng Adorno như một thứ “triết học về âm nhạc” mới, đều ít đề cập đến những vấn đề mà tôi tin là có ý nghĩa nguyên tắc trọng tâm. Đó là mối quan hệ giữa âm thanh (sound) và âm điệu (tone), là việc phân tích ý nghĩa của âm nhạc, cũng như vấn đề bản chất của kinh nghiệm âm nhạc thuần khiết. Lịch sử giải quyết những vấn đề này tùy thuộc nhiều hơn vào những đóng góp của những nhà phê bình tài tử như Hanslick và Gurney, hay những công trình nghiên cứu của các nhà tâm lý học hành vi và những nhà phê bình theo khuynh hướng này như Victor Zuckerkandl.

Tuy nhiên, trong những thập kỷ cuối, có một giai đọan bùng phát những công trình nghiên cứu về mỹ học âm nhạc trong giới triết học và âm nhạc học. Hiện tượng bùng phát này đặc biệt được thổi bùng cảm hứng từ những người có cơ hội thực hành những tri thức đã được đúc kết trước đó, do mong muốn có được một thuật ngữ diễn đạt chính xác hơn như “triết học phân tích”, là triết học chấp nhận một quá trình tranh luận kỹ càng về những vấn đề nền tảng nhưng ít nhiều vẫn còn thiếu sự chuẩn bị kỹ càng hay thiếu tính hệ thống. Những gương mặt lỗi lạc có những bài viết nổi bật trong lĩnh vực mỹ học âm nhạc là Jerrold Levinson, Peter Kivy, Malcolm Budd, Stephen Davies, Michael Tanner, Nicholas Wolterstorff, Kendall Walton và Diana Raffman. Đó cũng là những người mà tôi thừa nhận đã có ảnh hưởng đến suy nghĩ của tôi và tôi cũng xin lỗi vì đã bỏ qua những luận cứ của họ trong nhiều ấn bản của riêng tôi.

Sự chú ý của tôi cũng tập trung vào hai nhà triết học đã bất chấp sức mạnh của lối phân tích truyền thống, đã tiếp cận đến chủ thể thẩm mỹ theo tinh thần của Schopenhauer, bằng cách cung cấp một hệ thống tòan thể hợp lý không phụ thuộc vào điều có thực (chân lý) về âm nhạc. Triết gia đầu tiên tôi muốn nhắc đến là Suzanne Langer, người đã tiếp cận khá sớm với triết học phân tích nhằm đúc kết lại mỹ học của trường phái Croce, là lọai mỹ học tuy ít có sức hấp dẫn nhưng vẫn còn sống sót. Triết gia thứ hai là Nelson Goodman, người nổi tiếng trong giới triết học do đã viết lại trong những công trình logic học của mình những vấn đề mỹ học bằng thuật ngữ duy danh luận. Do ảnh hưởng khác thường của hai tác giả này trong lĩnh vực triết học âm nhạc nên tôi đã dành một số trang để thảo luận về quan điểm của họ. Tuy nhiên, tôi đoan chắc rằng những lời phê bình gần đây ít nhiều đã làm giảm bớt sức ảnh hưởng của những lập luận của họ, những lập luận mà không cần thiết phải nói một cách lòng vòng và chán ngắt để cuối cùng cũng chỉ nhằm bác bỏ chúng.

Do đó, trong cuốn sách này, tôi bắt đầu từ những nguyên tắc đầu tiên và thừa nhận chủ thể nhằm tạo điều kiện soi sáng cho những luận cứ. Thật ngạc nhiên khi một câu hỏi vô vị như “Âm thanh là gì?” rốt cuộc lại dẫn đến một triết học về văn hóa hiện đại. Tôi đã suy nghĩ nhiều hơn về vũ trụ học của trường phái Pythagor và ý nghĩa thật sự của sự hài hòa, có lẽ tôi nên sớm biết rằng sự sắp xếp của âm thanh được nghe như âm nhạc chính là sự sắp xếp của tâm hồn…

(Còn tiếp)

Nguyễn Thanh Bình

– Lược dịch lời tựa cuốn “The Aesthetics of Music” của Roger Scruton; Oxford University Press Inc., NewYork; 1999) (*)Tựa bài do GĐX đặt.

Chia sẻ:

• X
• Facebook
• Email
• In

Có liên quan