BÀI TIỂU LUẬN MỸ HỌC ĐẠI CƯƠNG - 123doc

BÀN VỀ CÁI ĐẸP – PHẠM TRÙ TRUNG TÂM CỦA MĨ HỌC THỰC TRẠNG, GIẢI PHÁP NÂNG CAO GIÁ TRỊ THẨM MĨ VỀ CÁI ĐẸP VỚI SINH VIÊN KIẾN TRÚC TPHCM Cái đẹp có mặt kháp nơi trong cuộc sống quanh ta, được biểu hiện qua muôn vàn những sự vật hiện tượng với những kích thước, màu sắc, hình dáng, phẩm chất khác nhau. Từ những cái đẹp của thế giới tự nhiên do tạo hoá sinh ra như sông, núi, biển… cho đến những thành phố, làng mạc, nhà cửa… do bàn tay con người làm ra, và ngay cả bản thân con người với những hành động, cử chỉ, ánh mắt, lời nói và hình thể đều chứa đựng trong đó những yếu tố của cái đẹp. Đặc biệt trong nghệ thuật, chúng ta có thể tìm thấy vô số cái đẹp trong những bức tranh, pho tượng, bộ phim hay cuốn sách. Cái đẹp gần gũi và thân thiết với mỗi con người trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, cái đẹp là phạm trù phức tạp, từ xưa tới nay con người luôn gặp phải trở ngại trong việc đưa ra một chân lý khái quát, phổ biến về cái đẹp. Không dễ gì nhận diện được bản chất mang tính khái quát của nó và khó khăn hơn nữa là cái đẹp không hoàn toàn mang tính khách quan. Trong việc đánh giá về cái đẹp có một phần rất quan trọng nếu không muốn nói là quyết định, ở phía chủ quan. Mà nói đến chủ quan là nói đến những tiêu chuẩn đánh giá rất khác biệt nhau do những thước đo thực tiễn xã hội và cá nhân không giống nhau. Đó là lý do giải thích vì sao nhân loại đã mất hàng ngàn năm đi tìm kiếm một khái niệm phổ biến về cái đẹp mà vẫn chưa thể minh định được rõ ràng. ... Nhu cầu thưởng thức cái đẹp luôn thường trực trong ý thức con người cho dù là lúc lao động hay vui chơi,lúc học tâp cũng như khi giải trí,trong gia đình và trong cả đời sống xã hội.Bởi đó là thước đo chuẩn mực và là cái chân,cái thiện,cái mĩ. Tìm và hiểu cái đẹp sẽ bồi dưỡng cho chúng ta những cảm quan về mọi sự vật hiện tượng ngoài tự nhiên và xã hội,giúp mỗi con người sống đẹp và sâu sắc hơn.

DÀN BÀI

I- BÀN VỀ CÁI ĐẸP – PHẠM TRÙ TRUNG TÂM CỦA MĨ HỌC

1 Cái đẹp là gì?

2 Bản chất của cái đẹp

3 Những biểu hiện của cái đẹp:

II- THỰC TRẠNG, GIẢI PHÁP NÂNG CAO GIÁ TRỊ THẨM MĨ VỀ CÁI ĐẸP

VỚI SINH VIÊN KIẾN TRÚC TPHCM

1 Thực trạng

2 Giải pháp

III- KẾT LUẬN

I- BÀN VỀ CÁI ĐẸP – PHẠM TRÙ TRUNG TÂM CỦA MĨ HỌC

1 Cái đẹp là gì?

Trong cuộc sống:

Khi đứng trước 1 cô gái:

A: Wao! Cô ấy đẹp quá!!!

B: Mày nghĩ sao á, người gì đâu mà sonphấn lòe loẹt, ăn mặt hở hang, nhìn cònkhông muốn nữa là!

Nhìn vào một bức tranh của danh họaPicasso, cũng xuất hiện nhiều lời bìnhkhác nhau, có khen, có chê

Tương tự như vậy khi đứng trước một tác phẩm âm nhạc, cũng xuất hiện nhữnglời bình khác nhau.

 Vậy, Thế nào thì được gọi là một cô gái đẹp, một tác phẩm mỹ thuật có giá trị,hay một giọng hát sáng giá?

Ba câu chuyện trên có thể đã nói lên sự phức tạp của vấn đề thẩm mỹ trong sinh hoạtvăn nghệ và trong đời sống hằng ngày

So với các phạm trù thẩm mỹ khác, cái đẹp ra đời sớm nhất Cảm xúc thẩm mỹ

do cái đẹp gợi ra trong buổi bình minh của lịch sử nhân loại gắn liền với các công cụ

và sản phẩm lao động trong đó cái tiện lợi còn hòa nhập với cái thẩm mỹ Dần dàcùng với sự phát triển của tư duy và tình cảm, cái thẩm mỹ tách ra khỏi cái tiện lợi,song vẫn liên hệ ở mức độ này mức độ khác, bằng cách này cách khác với cái tiện lợi.Mặc dầu lịch sử của cái đẹp hầu như gắn liền với lịch sử của loài người, mặc dùcon người trong suốt quá trình sinh sống từ cổ xưa đến ngày nay không ngừng tìm

hiểu và lý giải cái đẹp, song để đi đến một quan niệm thống nhất tương đối về cái đẹp

quả không mấy dễ dàng Bởi cái đẹp là một phạm trù thẩm mỹ phổ biến không chỉ có

trong thiên nhiên mà còn có trong xã hội, không chỉ có nơi con người mà còn cótrong mọi hoạt động và sản phẩm gắn liền với con người Đó còn bởi sự cảm nhận về

cái đẹp vô cùng tinh tế và muôn vẻ Người ta có thể dễ dàng nói “cái gì đẹp?” nhưng rất khó trả lời “cái đẹp là gì?”.

Nói vậy hoàn toàn không có nghĩa cái đẹp là “bất khả tri” đối với con người,

cũng không có nghĩa không có sự tương đồng ở một mức độ nhất định trong quanniệm về cái đẹp thuộc các tầng lớp, các dân tộc ở các giai đoạn, các thời đại khácnhau Đành rằng cái đẹp là một phạm trù lịch sử – cụ thể, luôn biến đổi trong khônggian và thời gian Không ít cái xưa cho là đẹp nay lại cho là xấu, cũng không ít cáigợi lên cảm xúc thẩm mỹ tích cực ở người này nhưng lại tạo ra cảm xúc thẩm mỹ tiêu

cực ở người kia… Tuy nhiên, vẫn có thể tìm ra mẫu số chung nào đó, nhất là trong

quan niệm của những ai thật lòng muốn đi tìm một cái đẹp đích thực

Đã có những quan niệm về cái đẹp đạt tới sự thừa nhận rộng rãi, chẳng hạn như

coi hài hòa là quy luật phổ biến của cái đẹp Hài hòa của các sự vật, hiện tượng trong

tư nhiên và xã hội là sự thống nhất hữu cơ giữa các yếu tố, giữa các bộ phận với cáitoàn thể, giữa vẻ bên ngoài với phẩm chất bên trong Sự hài hòa đặc biệt được biểu lộ

nơi con người - kiểu mẫu của muôn loài Có vẻ hài hòa cụ thể lại có vẻ hài hòa trừu

tượng Hài hòa cụ thể thường bộ lộ ra bên ngoài, đập mạnh vào các giác quan của con

người Đó có thể là vẻ cân xứng hoặc không cân xứng nhưng bao giờ cũng thống nhất

với nhau trong một chỉnh thế Có hai dạng kết hợp tạo ra sự hài hòa cụ thể Sự kếthợp giữa các mặt đối lập tương phản và sự kết hợp giữa các mặt không đối lập khôngtương phản Chiếc caravat màu sẫm nổi bật trên nền áo sơ mi màu trắng là hài hòa.Chiếc caravat màu sẫm cùng với bộ veston cũng màu sẫm lại tạo nên một sự hài hòakhác, không phải không hấp dẫn và đáng chú ý Nếu sự hài hòa cụ thể thường liênquan đến các vật vô cơ, cảnh trí thiên nhiên, hình thể con người… thì trái lại, sự hàihòa trừu tượng chủ yếu liên quan đến vẻ đẹp của thế giới hữu cơ, của con người vàcủa tác phẩm nghệ thuật Sự hài hòa lớn nhất đối với một tác phẩm nghệ thuật là sựthống nhất sinh động giữa nội dung và hình thức Nội dung nghệ thuật bao giờ cũng

là nội dung của một hình thức nhất định, và ngược lại, hình thức nghệ thuật bao giờcũng nhằm thể hiện một nội dung nào đó Không bao giờ có một nội dung trừu tượngcũng như không hề có một hình thức chung chung Nội dung nghệ thuật và hình thức

nghệ thuật trong một tác phẩm gắn bó hữu cơ với nhau Như tác phẩm nghệ thuật, vẻđẹp của con người được tạo bởi nhiều yếu tố hỗ trợ cho nhau, hài hòa với nhau, baotrùm nhất là sự hài hòa giữa phẩm chất bên trong và dáng vẻ bên ngoài Riêng đối vớiphẩm chất bên trong của con người, đó là sự hài hòa giữa tài và đức, trí tuệ và tìnhcảm, suy nghĩ và hành động, riêng và chung… Để nhận biết được vẻ đẹp của sự hàihòa trừu tượng, cần nâng trực quan sinh động lên tư duy khái quát Ở đây vai trò củaphán đoán, so sánh là rất to lớn Song nhận thức cảm tính không vì thế mà tỏ ra vôhiệu Với đời sống thẩm mỹ, trực giác tinh nhạy bao giờ cũng cần thiết và ít khi lừađối chúng ta.

Thực ra, cái đẹp có những tiêu chuẩn riêng cho từng sự vật và sự việc,

và nó thay đổi theo sự phát triển của từng thời kỳ văn hoá và văn minh của loàingười Từng thời kỳ một có thể kéo dài qua nhiều thế kỷ hoặc chỉ từng thế kỷ, cáckhái niệm về cái đẹp nối tiếp nhau thay đổi bởi sự đòi hỏi của cuộc sống con người,mặc dù không thiếu những tranh cãi thường xuyên và liên tục về những tiêu chuẩncủa cái đẹp Các triết gia từ Socrates xa xưa cho đến Hegel đã nối tiếp nhau đi tìmmột định nghĩa thống nhất cho cái đẹp phi vật chất (la beauté immatérielle) và coiviệc nghiên cứu cái đẹp là một khát vọng vĩnh cửu Và mỹ học đã trở thành mộtchuỗi hạt ngọc về tư tưởng quanh cái đẹp không ngừng được bổ sung và tiếp tục suynghiệm theo mỗi bước đi của thời đại Cái đẹp ở trong vô số dạng thức khác nhaunhư văn học, âm nhạc, mỹ thuật, sân khấu, điện ảnh, kiến trúc, thời trang, thân xác,ngoại cảnh, nội thất; và bao trùm lên hết thảy là vẻ đẹp phi vật chất, như Socrates đãnói: “Nhìn là giác quan tinh vi nhất của cơ thể, đồng thời cái đẹp cũng đã nhận từ sựphân chia của tạo hóa cái phần đáng yêu nhất.” Tựu trung, nói theo cách đơn giảnhơn, để cảm nhận được cái đẹp, chúng ta phải nhờ vào hai điều kiện: 1 cảm tính; 2.kiến thức Những người không có điều kiện học đầy đủ thường chọn lựa vẻ đẹp theobản năng, cảm tính của mình Nhưng sự cảm thụ cái đẹp trong các công trình nghệthuật lại không thể dễ dàng với tầng lớp công chúng bình dân vì họ ít được tiếp cận

và thiếu cập nhật với các thông tin về những trào lưu sáng tạo mới xuất hiện Ngay cảtrong giới trí thức và văn nghệ sĩ chúng ta cũng không có nhiều người thường xuyêntiếp xúc với nghệ thuật mới và các thông tin về hoạt động sáng tạo mỹ thuật của cáccộng đồng khác trên thế giới, nên tình trạng dễ bị tụt hậu và bảo thủ là điều khôngtránh khỏi.

Mỗi thời đại, riêng đối với mỹ thuật, các tiêu chuẩn của cái đẹp trước hết đượcđịnh ra bởi những nhà sáng tạo Các hoạ sĩ cổ điển thời tiền phục hưng cho đến cáchoạ sĩ thời tân cổ điển kéo dài từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 19 đã thiết lập và giữ vững cáctiêu chuẩn của cái đẹp dựa vào sự cân đối, hài hoà, nhịp nhàng và chặt chẽ về bố cục,màu sắc, đường nét,ánh sáng bằng một bút pháp tinh tế và nắn nót Đầu thế kỷ 20, cácnhà tiền phong thời hiện đại đã phủ lên những tiêu chuẩn ấy một tấm vải liệm bằngnhững khái niệm hoàn toàn mới về cái đẹp của những tác phẩm mỹ thuật Những sựphá vỡ phép cân đối, luật viễn cận, không gian hai chiều và tình hoà hợp của màu,khởi từ trường phái Ấn tượng đến Trừu tượng đã làm thay đổi lớn lao các tiêu chuẩncủa cái đẹp trong tác phẩm mỹ thuật

Một ví dụ rất cụ thể cho sự thay đổi mau chóng quan niệm về cái đẹp hình tượng conngười: chỉ trong không hơn ba thập niên đầu của thế kỷ 20, từ mẫu mực vẻ đẹp đẫy

đà phồn thực của Auguste Renoir chuyển sang hình mẫu dài và buồn của Modigliani,

và lại được Francis Bacon lập ra một hình mẫu con người tật nguyền, biến dạng vàcực kỳ cô đơn Các nhà mỹ học đã gọi đây là thời đại của “thẩm mỹ chông chênh”(esthétique de choc) Thẩm mỹ chông chênh này đã tồn tại không quá 50 năm ởphương Tây

Bên cạnh đó quan niệm “Cái đẹp là cuộc sống” của nhà mỹ học người Nga ở thế

kỷ XIX Tsecnưsepxki cũng được nhiều người tán đồng Cái đẹp có trong đời sống,

trong ta và ở quanh ta Cái đẹp đa dạng và phong phú như chính cuộc sống của con người Ở đây, bất cứ cái gì gợi cho con người mối liên tưởng về sự sống thường được

coi là đẹp Một người đẹp không thể là một người xanh xao, yếu ớt; một tán cây đẹp

phải sum suê, xanh tốt… Sự liên tưởng này thường phức tạp và đa dạng Có sự liêntưởng trực tiếp với sự sống Một em bé bụ bẫm chẳng hạn Lại có liên tưởng gián tiếpnhư son phấn trong trang điểm của người phụ nữ Không phải vô cớ khi má phơn

phớt hồng ở người phụ nữ lại gợi lên sự hấp dẫn Tuy nhiên, quan niệm “Cái đẹp là

cuộc sống” cần được hiểu một cách bao quát hơn Cái đẹp không chỉ gợi nên sức

sống Có thể nói tất cả những gì liên quan đến sự sống nói chung đều gần gũi với cái

đẹp Theo ý nghĩa ấy, hoàng hôn kết thúc một ngày vẫn có sức cuốn hút chúng ta.

“Một tồn tại được gọi là đẹp là tồn tại trong đó chúng ta nhìn thấy cuộc sống đúng như quan niệm của mình, một đối tượng đẹp là đối tượng chứng tỏ nó mang một cuộc sống hay gợi cho chúng ta ý niệm về cuộc sống” – Tsecnưsepxki đã nhấn mạnh như

vậy Và nếu đặt quan niệm của ông vào thời đại ông sống thì ý nghĩa của nó càng

tăng gấp bội Thời ấy, không ít quan niệm mỹ học duy tâm bằng cách này cách khác

tách cái đẹp ra khỏi thực tế đời sống lại tỏ ra có ưu thế Gắn liền với ý định đó là việcđặt cái đẹp nghệ thuật lên trên cái đẹp đời sống Hegel từng tuyên bố loại bỏ cái đẹptrong tự nhiên ra khỏi phạm vị đối tượng nghiên cứu của mỹ học Vì sao vậy? Vì

chúng là “bàng quan”, không tự do, nên không có tiêu chuẩn gì có thể thống nhất trong sự phán đoán về cái đẹp Khi khẳng định dứt khoát “Cái đẹp là cuộc sống”,

Tsecnưsepxki kiên quyết bảo vệ lập trường mỹ học duy vật của mình Đừng đi tìmcái đẹp ở bên trên và bên ngoài cuộc sống của con người Vẻ đẹp đích thực tồn tạitrong cuộc đời trần tục, không hề xa lạ Và cái đẹp nghệ thuật có thể tập trung hơn,đậm đặc hơn cái đẹp đời sống nhưng đều được bắt nguồn, được nâng cao, được kếttinh từ chính cái đẹp đời sống

Vẻ đẹp đời sống muôn hình vạn trạng Đó là cái đẹp trong thiên nhiên, trong xã

hội và bản thân chủ nhân của thiên nhiên, xã hội – con người Thiên nhiên là nơi khởi

nguyên của cái đẹp Vẻ đẹp thiên nhiên là thước đo đầu tiên của vẻ đẹp trong đời sống và trong nghệ thuật Bản thân mối quan hệ mật thiết giữa thiên nhiên và nghệ

thuật đã khẳng định vai trò của cái đẹp trong tự nhiên Từ bao đời nay, thiên nhiên là

một trong những đối tượng thể hiện hấp dẫn nhất của nghệ thuật Đọc Truyện Kiều,

liệu có ai không nhớ câu thơ diễn tả cảnh đẹp mùa thu này:

Long lanh đáy nước in trời

Thành xây khói biếc, non phơi bóng vàng

Cảm hứng nghệ thuật bắt nguồn từ đất trời, sông núi, cỏ cây, hoa lá… thật vôcùng tận Biết bao kiệt tác nghệ thuật được khởi nguồn từ đó Và không chỉ có nhưvậy, chính vẻ đẹp thiên nhiên đã từng là thước đo ban đầu của nghệ thuật Đây chính

là cơ sở của quan niệm “bắt chước” khi giải thích bản chất của nghệ thuật trong các học thuyết mỹ học Hy Lạp thời cổ đại Âm nhạc là sự “bắt chước” âm thanh tự nhiên của chim chóc, sông suối… Hội họa thì là sự “bắt chước” sắc màu và đường nét của

cây cối, động vật…

Cái đẹp trong xã hội vô cùng phong phú, đó là cái đẹp trong đời sống hàng ngày,

trong lao động và trong đấu tranh Không nên xem thường cái đẹp bình dị hàng ngày

của cuộc sống đời thường Một hành vi, một lối cư xử, một nếp sống, một thóiquen… trong gia đình và nơi cộng cộng đều cần được đánh giá theo tiêu chuẩn củacái đẹp Và cuộc đời của mỗi người cũng như cuộc sống của mỗi cộng đồng sẽ có ýnghĩa biết bao nếu ở đâu, vào thời điểm nào, cái đẹp cũng luôn ngự trị trong ý thứccũng như trong thực tế Văn hóa thẩm mỹ chỉ được phát triển trong môi trường thẩm

mỹ lành mạnh và phong phú Song nếu lao động là thước đo giá trị của con người, làtiêu chuẩn xem xét ý nghĩa của một đời người thì cái đẹp thông qua quá trình laođộng và ở thành quả lao động cần được đặc biệt coi trọng

Bàn tay ta làm nên tất cả

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm

(Hoàng Trung Thông)

Con người càng được tự do thì lao động càng không là việc làm khổ sai, nặngnhọc Họ tích cực tự giác cải tạo thiên nhiên vì mục đích của chính con người Vẻ đẹptrong lao động tạo ra những sản phẩm tinh thần cũng như vật chất khi ấy càng có điềukiện lung linh chói sáng Đấy là lý do giải thích vì sao mỹ học hiện đại lại tập trungnghiên cứu mặt thẩm mỹ trong lao động nhiều đến như vậy Tuy nhiên, muốn vươntới tự do, con người không chỉ cần được giải thoát ra khỏi sự lệ thuộc vào tự nhiên.Nhiều thế lực và mối ràng buộc xã hội khác nhau luôn đe dọa con người, khiến conngười phải đứng lên giành và giữ cuộc sống và khát vọng tự do của mình.

Trên đời ngàn vạn điều cay đắng

Cay đắng chi bằng mất tự do

(Hồ Chí Minh)

Vẻ đẹp nảy sinh trong quá trình và thành quả đấu tranh xã hội chân chính xưanay được mỹ học đặc biệt đề cao Vẻ đẹp không thể đứng ngoài cuộc xung đột giữachân và ngụy, thiện và ác, chính và tà Đó cũng là sự khác biệt chủ yếu giữa cái đẹptrong xã hội và cái đẹp trong thiên nhiên Nói khác đi, nếu cái đẹp là một phạm trùgiá trị, thì giá thị thẩm mỹ trong đời sống của con người bao giờ cũng gắn chặt vớigiá trị chính trị, giá trị nhận thức và giá trị đạo đức Cái đẹp không bao giờ tách rakhỏi cái tiến bộ, cái chân và cái thiện là vì thế!

Tiêu biểu cho vẻ đẹp trong xã hội là vẻ đẹp nơi con người Tục ngữ có

câu “Người ta là hoa đất” Nhà thơ dân tộc Giáy là Lò Ngân Sủn thì viết:

Người đẹp là ước mơ

Treo nước mắt mọi người…

Vẻ đẹp có ở khuôn mặt, vóc dáng, hình hài nơi con người Thật may mắn cho

những người được trời phú cho một vẻ đẹp bề ngoài hấp dẫn Câu “Cái nết đánh chết

cái đẹp” chỉ đúng khi có sự đắn đo, cân nhắc giữa “sắc” với “tài” và “đức” Còn

nhìn chung, không một ai có trí tuệ lành mạnh tích cực lại xem nhẹ vẻ đẹp của thân

xác con người Những trí tuệ lành mạnh tích cực đồng thời đề cao vẻ đẹp của phẩm

chất bên trong con người Trong trường hợp này, đi cùng với cái đẹp là cái duyên Vẻ

đẹp bề ngoài có thể phôi phai theo năm tháng, riêng cái duyên thì ít bị biến đổi hơnnhiều

Tất cả vẻ đẹp của thiên nhiên, xã hội và con người được tập trung trong nghệ

thuật – nơi hội tụ của cái đẹp Đã đành ở đâu và trong bất cứ lãnh vực nào, con người

cũng mong muốn “sáng tạo theo quy luật của cái đẹp” Song chỉ trong nghệ thuật,

con người mới có dịp tiếp xúc với cái đẹp rõ rệt và thường xuyên hơn cả Vì đây làmột lĩnh vực sản sinh ra cái đẹp một cách có ý thức nhất, chuyên biệt nhất Cái đẹp

trong tác phẩm nghệ thuật mang vẻ hoàn thiện, đẹp cả về nội dung lẫn hình

thức Trong nội dung tác phẩm, dễ thấy hơn là đối tượng đẹp (con người đẹp, môi

trường đẹp, cảnh trí đẹp…) Thể hiện cái xấu cũng nhằm hướng tới cái đẹp

Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng

Nét son điểm rõ mặt văn khôi

(Nguyễn Khuyến)

Mỉa mai “tiến sĩ giấy”, có danh mà không có thực, là một cách khẳng định vẻ

thực chất vốn xa lạ với mọi sự khoa trương, trống rỗng ở đời Sâu xa hơn trong nội

dung tác phẩm nghệ thuật là vẻ đẹp tư tưởng, tình cảm của người nghệ sĩ gửi gắm

qua hình tượng Nghệ thuật không chỉ giải thích thế giới, nghệ thuật còn nâng cao

tầm nhìn, mài sắc cái nhìn của con người vào thế giới Tấm lòng và suy nghĩ củangười nghệ sĩ mới đáng nói và đáng chia sẻ hơn tất cả Đó cũng là đặc điểm dễ thấycủa cái đẹp nghệ thuật so với cái đẹp ngoài đời sống Tiếp xúc với cái đẹp trong nghệthuật con người không thể dửng dưng, ấy là bởi vẻ đẹp trong nghệ thuật thấm đậm

cảm xúc và tư tưởng của nhà sáng tạo Cái đẹp trong nghệ thuật đặc biệt được bộc lộ

qua chất liệu và qua cách thức thể hiện nội dung Trong nghệ thuật, nói cái gì cố

nhiên là quan trọng Nói như thế, bằng cách nào quan trọng cũng không kém Hoàntoàn không giống với các sản phẩm vật chất và tinh thần khác, tác phẩm nghệ thuậtphải ngời tỏa vẻ đẹp hình thức Hiệu quả nghệ thuật tùy thuộc vào lao động nghệthuật say mê và cực nhọc Tính hoàn thiện hoàn mỹ bao giờ cũng là mục tiêu phấnđấu của người nghệ sĩ Nhờ thế mà tác phẩm nghệ thuật chân chính mới sống mãicùng thời gian

Vậy là, không thể nói đến cái đẹp mà quên nói đến nghệ thuật Tuy nhiên, cái đẹp

và nghệ thuật không phải là một Cái đẹp không phải chỉ có trong nghệ thuật và nghệ

thuật không phải chỉ có nhiệm vụ sáng tạo ra cái đẹp Đồng nhất giữa cái đẹp và nghệthuật sẽ sai lầm không kém việc hoàn toàn tách biệt chúng, không thấy mối liên hệgiữa chúng

2 Bản chất của cái đẹp

Cái đẹp có mặt kháp nơi trong cuộc sống quanh ta, được biểu hiện qua muôn vànnhững sự vật hiện tượng với những kích thước, màu sắc, hình dáng, phẩm chất khác

nhau Từ những cái đẹp của thế giới tự nhiên do tạo hoá sinh ra như sông, núi, biển…cho đến những thành phố, làng mạc, nhà cửa… do bàn tay con người làm ra, và ngay

cả bản thân con người với những hành động, cử chỉ, ánh mắt, lời nói và hình thể đềuchứa đựng trong đó những yếu tố của cái đẹp Đặc biệt trong nghệ thuật, chúng ta cóthể tìm thấy vô số cái đẹp trong những bức tranh, pho tượng, bộ phim hay cuốn sách.Cái đẹp gần gũi và thân thiết với mỗi con người trong cuộc sống hàng ngày Tuynhiên, cái đẹp là phạm trù phức tạp, từ xưa tới nay con người luôn gặp phải trở ngạitrong việc đưa ra một chân lý khái quát, phổ biến về cái đẹp Không dễ gì nhận diệnđược bản chất mang tính khái quát của nó và khó khăn hơn nữa là cái đẹp không hoàntoàn mang tính khách quan Trong việc đánh giá về cái đẹp có một phần rất quantrọng nếu không muốn nói là quyết định, ở phía chủ quan Mà nói đến chủ quan là nóiđến những tiêu chuẩn đánh giá rất khác biệt nhau do những thước đo thực tiễn xã hội

và cá nhân không giống nhau Đó là lý do giải thích vì sao nhân loại đã mất hàngngàn năm đi tìm kiếm một khái niệm phổ biến về cái đẹp mà vẫn chưa thể minh địnhđược rõ ràng

Trải qua hàng ngàn năm với các trường phái Mỹ học khác nhau Dưới ánh sángcủa chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, Mỹ học Mác-Lêninkhẳng định rằng Bản chất của cái đẹp là sự thống nhất biện chứng giữa 2 nhân tốkhách quan và chủ quan

Cái đẹp gắn liền với ý thức chủ quan, với sự đánh giá của con người, nhưng đókhông phải là những ý niệm được mang từ bên ngoài vào sự vật mà nó phải xuất phát

từ cơ sở khách quan, từ chính những phẩm chất thẩm mỹ tồn tại bên trong bản thân

sự vật Cơ sở của những quan niệm chủ quan về cái đẹp bắt nguồn từ chính cái đẹpkhách quan tức là từ những thuộc tính của sự vật có khả năng gợi lên ở con ngườimột thái độ thẩm mĩ tích cực Đó là kích thước, đường nét, màu sắc, âm thanh, nhịpđiệu v.v Được kết hợp với nhau theo một trật tự và tỉ lệ hài hoà toàn vẹn và cân đối

Hài hoà là sự kết hợp thống nhất giữa yếu tố theo những tỉ lệ nhất định hết sức uyểnchuyển giữa các bộ phận, các mảng khối v.v… Sự toàn vẹn biểu hiện sự cân đối, tỷ lệhoà hợp cả cái bên ngoài và yếu tố bên trong giữa chất và lượng giữa hình thức và nộidung Cấu trúc hài hoà, toàn vẹn và cân đối là những phẩm chất quan trọng tạo nêncái đẹp Tuy nhiên, bản chất của cái đẹp không chỉ gắn liền với phẩm chất kháchquan của sự vật; hài hoà, cân đối, mực thước, toàn vẹn mà còn bao hàm trong đó cảquan niệm chủ quan của con người Một cái đẹp là có tính khách quan, hàm chứa yếu

tố hài hoà toàn vẹn Song vấn đề là ở chỗ cái gì qui định và thừa nhận tính hài hoà toàn vẹn đối với các sự vật và hiện tượng của con người Tại sao con người lại chorằng như thế này là hài hoá, như thế kia là toàn vẹn Giải quyết vấn đề này gắn liềnvới lịch sử hình thành ý thức thẩm mĩ, chuẩn mực đánh giá cái đẹp

-Đánh giá cái đẹp trong quan hệ khách thể, chủ thể trước hết là một sự đánh giáphức tạp, nó đạt tới cái chung thông qua cái riêng Cái đẹp được đánh giá mang tínhchủ thể và bộc lộ qua cá nhân Rộng hơn cái đẹp được bộc lộ qua nhóm người Theonguyên tắc này, quan niệm về cái đẹp được qui định bởi tính dân tộc Mỗi dân tộc cólãnh thổ riêng, ngôn ngữ, phong tục tập quán, lối sống riêng… Những sự vật, hiệntượng, lý tưởng, hành vi, nếp sống, nếp nghĩ… được xem là đẹp phụ thuộc rất lớn vàobản sắc riêng đó

Ngoài tính dân tộc, tính giai cấp, cái đẹp còn mang tính nhân loại Thể hiệnnhững qui chuẩn chung cho mọi nhóm người, mọi dân tộc, mọi giai cấp Cái đẹpmang tính nhân loại còn được thể hiện khi chủ thể tiếp xúc với khách thể đã vượt quamọi đặc tính riêng, có tính bộ phận để cùng qui tụ và vươn tới những chuẩn mựcchung có tính chung của toàn thể con người

Tính thời đại của cái đẹp liên quan đến tính vĩnh hằng qui chuẩn đẹp, chúng nằmtrong mối liên hệ biện chứng Dù là thời đại nào cũng có những quy chuẩn cái đẹpriêng Song cái qui chuẩn có tính thời đại đó lại cần những yếu tố của cái chung mà

mọi thời đại đều có thể chấp nhận Thực tế, đó là cái qui chuẩn có tính vĩnh hằng màmọi người, mọi thời đại đều chấp nhận Trước hết chính là cái yếu tố hài hoà - toànvẹn của cái đẹp khách quan qui định Sau đó được qui định bởi các tiêu chuẩn lýtưởng mà loài người chân chính muốn vươn tới - cái tiêu chuẩn mang tính nhân văncao cả - sự tiến bộ, sự hoàn thiện, hoàn mĩ.

Đây chính là nguyên nhân lý giải vì sao có những cái đẹp chỉ trong chốc lát hômnay đẹp, nhưng ngày mai rất có thể bị coi là xấu của một kiểu tóc, một mốt quần áo,mốt nhà cửa, thậm chí cả mốt chọn chồng Tuy nhiên bên cạnh đó là những tác phẩmkinh điển, trác tuyệt như truyện Kiều của Nguyễn Du, những vở kịch nổi tiếng củaSechxpia (Ôtenlô, Macbét…), những tác phẩm văn học của Victohuygo, những kiệttác của Moza Bettoven thì sẽ tồn tại mãi mãi trường cửu với thời gian

Như vậy, cơ sở để đánh giá một sự vật, hiện tượng là đẹp căn cứ theo hai hệ tiêuchí:

- Chân - Thiện - Mỹ:

Trong đó:

Chân - Sự đúng đắn, tính chân thực của cuộc sống

Thiện - Tính nhân bản, nhân văn tốt đẹp

Mỹ - Sự hoàn thiện, hoàn mỹ

Và tính nhân dân - dân tộc - tính nhân loại

Trong đó:

Tính nhân dân: cái đẹp phải phục vụ đại đa số nhân dân lao động: VD: Chèo Miền Bắc; Tuồng - miền Trung; Cải lương - Miền Nam ; nhạc thính phòng, giaohưởng - Đô thị, thành phố lớn

Tính dân tộc: Cái đẹp mang đậm bản sắc dân tộc - đa nhân loại có thể phân biệtanh là ai, thuộc dân tộc nào Cái đẹp mang đậm chân dung diện mạo dân tộc VD: Bản sắc dân tộc Việt Nam là tuồng, chèo, ca trù.

Các dân tộc phương Tây, chuẩn mực thẩm mỹ thường ngiêng về các yếu tố lý trí,trí tuệ, tính mực thước hay những nhịp điệu dần dập, mạnh mẽ

Các dân tộc phương Đông, nền văn hóa được hình thành chủ yếu từ nền kinh tếnông nghiệp làm cho con người gần gũi với thiên nhiên, trời đất; tâm hồn họ thườngtỏa ra với sông nước, vũ trụ bao la Chuẩn mực cái đẹp ở họ thường hòa đồng với cácđường nét, hình khối, màu sắc tự nhiên, núi sông thủy mặc, sơn thủy hữu tình

Với Việt Nam, nền kinh tế lúa nước đã hình thành nên những nét văn hóa truyềnthống khiêm tốn, giản dị; các chuẩn mực thẩm mỹ thường gắn bó với những gì nhẹnhành, duyên dáng, kín đáo, tinh tế…

-Tính nhân loại: Cái đẹp của từng dân tộc cộng lại - cái đẹp của nhân loại

Như vậy: Một sự vật, hiện tượng chưa thể gọi là đẹp khi nó mới chỉ đáp ứng mộtmặt nào đó hoặc chỉ là tính đúng đắn, chân thực của cuộc sống hay mới chỉ đáp ứngmặt tốt đẹp của các yêu cầu nhân sinh như những hành vi đạo đức… mà là một sựđánh giá thẩm định tổng hợp có ý nghĩa toàn vẹn: chân - thiện - mỹ

Và cuối cùng, mặc dù đã thừa nhận một thực tế là mọi sự cố gắng nhằm thu gọnbản chất của cái đẹp vào trong một định nghĩa súc tích đều tỏ ra bất lực nhưng chúng

ta có thể chấp nhận một kết luận khái quát rằng:

Cái đẹp là một phạm trù thẩm mĩ dung để chỉ một phẩm chất thẩm mĩ của sự vật khi nó phù hợp với quan niệm của con người về sự hoàn thiện và tính lí tưởng, có khả năng gợi lên cho con người một thái độ thẩm mĩ tích cực do sự tác động qua lại giữa đối tượng và chủ thể

3 Những biểu hiện của cái đẹp:

 Cái đẹp trong tự nhiên

Ví dụ: Kim cương, tức là cacbon tinh thể hóa, về thành phần hóa học đồng nhất

hoàn toàn với than thông dụng Cũng không nghi ngờ gì là tiếng hót của chim họa mi

và tiếng thét của con mèo động đực, về bản chất tâm sinh lý học chỉ là một, đích thị làbiểu hiện âm thanh của bản năng tính dục bột phát Nhưng kim cương thì đẹp và cáiđẹp của nó có giá đắt lắm, trong khi ấy thì ngay cả con người mọi rợ, ít đòi hỏi nhấtcũng vị tất muốn sử dụng cục than làm vật trang sức Và trong khi tiếng hót họa miđược ái mộ luôn luôn và ở mọi nơi như là một trong những biểu hiện của cái đẹptrong thiên nhiên

Vấn đề đặt ra ở chỗ tự nhiên rõ ràng đã tồn tại trước con người, vậy có cái đẹptrong tự nhiên không? Nếu có cái đẹp trong tự nhiên thì cái đẹp đó có tồn tại tự nó,mang tính khách quan và có trước con người?

Trước hết, chúng ta thấy, toàn bộ giới tự nhiên dù thể hiện dưới các hình thức các

sự vật, hiện tượng, hệ thống vật chất cụ thể khác nhau, thì nó luôn ở trong trạng tháivận động, biến đổi không ngừng; đồng thời nó tồn tại khách quan độc lập với ý thứccủa con người Còn sự xuất hiện con người, xã hội cũng chỉ là kết quả trong lịch sửphát triển của giới tự nhiên Không thể phủ nhận yếu tố sức sống của tự nhiên thamgia vào định chuẩn cái đẹp thẩm mỹ của con người Đó là các yếu tố sinh học, vật lýdưới các hình thức khác nhau về cấu trúc, hình dáng, mầu sắc, tính chất của tự nhiên,

nó tương quan với hoạt động thẩm mỹ của con người

Tự nhiên là nơi bắt đầu của mọi cái đẹp, vẻ đẹp của mây, gió, trăng, hoa, tuyết

núi sông là nguồn cảm hứng và đồng thời là đối tượng miêu tả của nghệ thuật, cũng

như nó thể hiện tính đa dạng, phong phú, sinh động trong quan hệ thẩm mỹ của conngười