Bài 21 Lịch Sử 11: Phong Trào Yêu Nước Chống Pháp Của Nhân Dân ...

Bài trước Tiếp theo

Sau cuộc phản công tại kinh thành Huế thất bại, một phong trào khởi nghĩa vũ trang mới dưới danh nghĩa Cần Vương đã diễn ra sôi nổi, kéo dài đến năm 1896. Bên cạnh đó, còn có những cuộc đấu tranh tự vệ của nông dân và nhân dân các dân tộc thiểu số vùng núi, tiêu biểu nhất là khởi nghĩa Yên Thế. Và hôm nay, chúng ta sẽ học về những nội dung nêu trên thông qua bài “Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX” lịch sử 11

A. Kiến thức trọng tâm

I. Phong trào Cần Vương bùng nổ.

1.Cuộc phản công quân Pháp của phái chủ chiến tại Kinh thành Huế và sự bùng nổ phong trào Cần vương.

a. Nguyên nhân:

• Những hành động của phái chủ chiến nhằm chuẩn bị cho một cuộc nổi dậy chống Pháp giành chủ quyền.
• Thực dân Pháp âm mưu tiêu diệt phe chủ chiến

=> Tôn Thất Thuyết quyết định ra tay trước.

b. Diễn biến:

• Đêm 4 rạng 5/7/1885,Tôn Thất Thuyết hạ lệnh tấn công Pháp vào tòa Khâm sứ và đồn Mang Cá.
• Rạng sáng 5/7/1885,Pháp phản công.Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi ra khỏi kinh thành lên Tân Sở (Quãng Trị).
• 13/7/1885,Tôn Thất Thuyết lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi xuống chiếu Cần vương,kêu gọi nhân dân giúp vua cứu nước.

2. Các giai đoạn phát triển của phong trào Cần vương.

Giai đoạn 1 (1885 – 1888)	Giai đoạn 2 (1888 – 1896)
Lãnh đạo	Hàm Nghi,Tôn Thất Thuyết, các văn thân,sĩ phu yêu nước	Các văn thân,sĩ phu yêu nước
Lực lượng	Đông đảo nhân dân,có cả dân tộc thiểu số	Đông đảo các tầng lớp nhân dân
Địa bàn	Phạm vi rộng lớn nhất là ở Trung Kì và Bắc Kì.	Thu hẹp,qui mô thành trung tâm lớn,chủ yếu ở miền núi và trung du
Kết quả	Cuối năm 1888,Hàm Nghi bị Pháp bắt và lưu đày sang Angiêri.	Đến năm 1896 phong trào thất bại.
Đặc điểm	Dưới sự chỉ huy chung của triều đình, phong trào diễn ra mạnh mẽ với qui mô rộng lớn.Tiêu biểu là Bắc Kì và Trung Kì.	Dưới sự chỉ huy của văn thân,sĩ phu,phong trào tiếp tục phát triển và quy tụ thành những trung tâm ở miền núi và trung du.

II. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương và phong trào đấu tranh tự về cuối thế kỉ XIX.

1. Khởi nghĩa Bãi Sậy, Ba Đình, Hương Khê

Khởi nghĩa Bãi Sậy	Khởi nghĩa Ba Đình	Khởi nghĩa Hương Khê
Lãnh đạo	Nguyễn Thiện Thuật	Phạm Bành, Đinh Công Tráng	Phan Đình Phùng,Cao Thắng
Địa bàn hoạt động	Căn cứ chính:Bãi Sậy (Hưng Yên).Hoạt động sang cả Hải Dương, Bắc Ninh	Căn cứ chính: Ba ĐìnhĐịa bàn ở ba làng: Mậu thịnh, Thượng Thọ, Mỹ Khê (Nga Sơn – Thanh Hóa)	Căn cứ chính: Hương Khê (Hà Tĩnh).Hoạt động rộng khắp 4 tỉnh Bắc Trung Kì.
Hoạt động chính	1885 đến 1887:Nghĩa quân đẩy lùi nhiều cuộc càn quét, gây cho địch nhiều thiệt hại.1888 đến 1892:Nghĩa quân chiến đấu quyết liệt, di chuyển linh hoạt, đánh thắng một số trận lớn.	Xây dựng căn cứ kiên cố, độc đáo.Xây dựng lực lượng tập trung có khoảng 300 người.Hoạt động chủ yếu chặn đánh các đoàn xe, toán lính đi qua căn cứ gây cho Pháp nhiều khó khăn.	1885 đến 1888:Chuẩn bị lực lượng, xây dựng căn cứ, chế tạo vũ khí, tích trữ lương thực.1888 đến 1896:Chiến đấu quyết liệt, mở các cuộc tập kích, đẩy lùi quân địch, chủ động tấn công nhiều trận lớn.
Kết quả, ý nghĩa	Khi quân Pháp bao vây, Nguyễn Thiện Thuật phải sang Trung Quốc, Đốc Tít ra hàng (1889).Để lại những kinh nghiệm tác chiến ở vùng đồng bằng.	Cuộc khởi nghĩa bị dập tắt sau khi Pháp mở cuộc tấn công vào căn cứ, Pháp cũng bị nhiều thiệt hại.Quân Pháp triệt hạ ba làng nhưng không thể xóa được ảnh hưởng to lớn của cuộc khởi nghĩa.Thể hiện truyền thống chiến đấu bất khuất, cổ vũ tinh hần đấu tranh của nhân dân ta.	Phan Đình Phùng hi sinh, đến 1896 khởi nghĩa thất bại.Là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương.

2. Khởi nghĩa Yên Thế (1884 – 1913)

a. Nguyên nhân:

• Kinh tế nông nghiệp sa sút, một bộ phận cư dân đồng bằng Bắc Kì phải phiêu tán lên Yên Thế sinh sống.
• Khi Pháp mở các cuộc hành quân bình định, cuộc sống người dân bị xâm phạm, nông dân Yên Thế đã đứng dậy khởi nghĩa.

b. Diễn biến:

• 1884 – 1892: dưới sự chỉ huy của Đề Nắm, nghĩa quân đẩy lùi nhiều cuộc tấn công của giặc Pháp.
• 1893 – 1897: do Đề Thám lãnh đạo, hai lần tạm hòa với Pháp, nghĩa quân làm chủ 4 tổng ở Bắc Giang (Nhã Nam, Mục Sơn, Yên Lễ, Hữu Thượng).
• 1898 – 1908: 10 năm hòa hoãn, sản xuất luyện tập quân sự, hội tụ những nghĩa sĩ yêu nước.
• 1909 – 1913: Pháp ra sức tấn công, nghĩa quân di chuyển nhiều nơi. Tháng 2/1913, Đề Thám bị sát hại, khởi nghĩa tan rã.

c. Ý nghĩa:

• Thể hiện tiềm năng, ý chí, sức mạnh to lớn của nông dân trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Hướng dẫn trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1: Trang 125 – sgk lịch sử 11

Phong trào Cần Vương bùng nổ trong hoàn cảnh nào?

Trả lời câu hỏi Bài 21 lịch sử 11: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX

Sau hai hiệp ước Hác – măng và Pa-tơ-nốt, thực dân Pháp và hoàn thành cơ bản về cuộc xâm lược Việt Nam.

Trong khi đó, nhân dân vẫn nổi dậy các phong trào phản đối hai hiệp ước 1883 và 1884 diễn ra rất sôi nổi. Nhiều toán nghĩa quân hoạt động mạnh ở các vùng xung quanh Hà Nội, Bắc Ninh…

Phong trào chống Pháp của nhân dân ta tiếp tục phát triển.Dựa vào đó phái chủ chiến trong triều đình do Tôn Thất Thuyết đứng đầu mạnh tay hành động.

Những hành động của phái chủ chiến nhằm chuẩn bị cho một cuộc nổi dậy chống Pháp giành chủ quyền đất nước

Trước sự uy hiếp cuả kẻ thù, phái chủ chiến đứng đầu là Tôn Tất Thuyết quyết định đánh trước để giành thế chủ động.

Cuộc phản công kinh thành Huế của phái chủ chiến đêm 4 ngày 5 tháng 4 năm 1885 cuối cùng bị thất bại. Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Ngày 13/7/1885 lấy danh nghĩa Hàm Nghi, ông hạ chiếu Cần vương, kêu gọi nhân dân giúp vua cứu nước.

Câu 2: Trang 128 – sgk lịch sử 11

Tóm lược diễn biến 2 giai đoạn của phong trào Cần Vương chống Pháp cuối thế kỉ XIX và rút ra đặc điểm của mỗi giai đoạn?

Trả lời câu hỏi Bài 21 lịch sử 11: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX

Giai đoạn từ năm 1885 đến năm 1888:

• Lãnh đạo: Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết, văn thân, sĩ phu yêu nước.
• Lực lượng: đông đảo nhân dân, có cả dân tộc thiểu số.
• Địa bàn: rộng lớn, khắp Bắc và Trung Kì. Tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa của Mai Xuân Thưởng ở Bình Định, Đề đốc Tạ Hiện (Thái Bình), Nguyễn Thiện Thuật (Hưng Yên), …
• Cuối năm 1888, do sự phản bội của Trương Quang Ngọc, vua Hàm Nghi rơi vào tay giặc. Nhà vua đã hiên ngang cự tuyệt mọi sự dụ dỗ của Pháp, chịu án lưu đày sang An-giê-ri (Bắc Phi).

Giai đoạn từ năm 1888 đến 1896:

• Lãnh đạo: văn thân, sĩ phu yêu nước.
• Địa bàn: Thu hẹp, quy tụ dần thành các trung tâm lớn, chuyển trọng tâm hoạt động lên vùng trung du và miền núi. Tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa Hùng Lĩnh do Cao Điển và Tống Duy Tân lãnh đạo, khởi nghĩa Hương Khê do Phan Đình Phùng và Cao Thắng lãnh đạo….
• Năm 1896, phong trào Cần Vương chấm dứt.

Câu 3: Trang 129 – sgk lịch sử 11

Trình bày diễn biến chính của khởi nghĩa Bãi Sậy?

Trả lời câu hỏi Bài 21 lịch sử 11: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX

Diễn biến khởi nghĩa Bãi Sậy:

• Từ năm 1885 đến 1887, xây dựng căn cứ Bãi Sậy, tỏa ra hoạt động ở đồng bằng, khống chế các tuyến giao thông đường bộ, đường sông Thái Bình, sông Hồng, sông Đuống.
• Nghĩa quân tổ chức thành những phân đội nhỏ từ 10 – 15 người, trà trộn vào dân để hoạt động .
• Từ năm 1888, bước vào chiến đấu quyết liệt. Pháp xây dựng hệ thống đồn bốt dày đặc, “dùng người Việt trị người Việt” để cô lập nghĩa quân. Quân ta di chuyển linh hoạt, đánh thắng một số trận lớn, đặc biệt là trận Liêu Trung, tiêu diệt được chỉ huy của Pháp.

Câu 4: Trang 131 – sgk lịch sử 11

Mô tả cấu trúc của căn cứ Ba Đình? Trình bày diễn biến của khơi nghĩa Ba Đình?

Trả lời câu hỏi Bài 21 lịch sử 11: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX

• Cấu trúc của căn cứ điểm Ba Đình được xây dựng ở Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mĩ Khê.
  • Bao bọc xung quanh căn cứ là lũy tre dày đặc và một hệ thống hào rộng, rồi đến lớp thành đất cao đến 3 mét, chân thành rộng từ 8 mét đến 10 mét, trên thành có các lỗ châu mai. Phía trong thành có hệ thống giao thông hào dùng để vận động và tiếp tế khi chiến đấu. Ở những nơi xung yếu đều có công sự vững chắc. Các ngôi đình của ba làng được biến thành các chốt đóng quân, nối với nhau bằng hệ thống giao thông hào, có thể hỗ trợ nhau.
• Diễn biến của trận Ba Đình:
  • Cuộc chiến đấu quyết liệt từ tháng 12/1886 đến tháng 1/1887 khi giặc Pháp mở cuộc tấn công vào quy mô vào căn cứ.
  • Tháng 12/1886, thực dân Pháp tập trung 500 quân, mở cuộc tấn công vào căn cứ Ba Đình, nhưng chúng đã bị thất bại.
  • Ngày 6/1/1887, Pháp lại huy động khoảng 2500 quân, dưới sự chỉ huy của Đại tá Brít – xô tấn công vào Ba Đình. Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt cả hai bên đều bị thương vong rất nhiều.
  • Trước sức tấn công áp đảo của địch, đêm 20/1/1887, nghĩa quân đã mở đường máu rút lên Mã Cao. Sáng ngày 21/1/1887, khi chiếm được căn cứ, thực dân Pháp điên cuồng đốt phá và sau đó ra lệnh xóa tên ba làng Thượng Thọ, Mậu Thịnh, Mĩ Khê.
  • Nghĩa quân phải rút về Ma Cao, cầm cự một thời gian, rồi bị đẩy vào miền Tây Thanh Hóa và sát nhập vào đội quân của Cầm Bá Thước.

Câu 5: Trang 133 – sgk lịch sử 11

Tại sao khởi nghĩa Hương Khê được coi là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương?

Trả lời câu hỏi Bài 21 lịch sử 11: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX

Khởi nghĩa Hương Khê được là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương vì:

• Địa bàn hoạt động của khởi nghĩa rộng cả bốn tỉnh Bắc Trung Kì.
• Khởi nghĩa kéo dài suốt 10 năm (Từ năm 1885 đến 1895).
• Lãnh đạo khởi nghĩa là những người có uy tín, đức độ tài năng như Phan Đình Phùng, Cao Thắng.
• Lực lượng nghĩa quân tham gia khởi nghĩa đông, gồm cả nam, nữ và gồm các dân tộc.
• Khởi nghĩa đã từng giành được những thắng lợi to lớn như trận phục kích địch ở núi Vụ Quang, tiêu diệt hàng chục tên địch.

Câu 6: Trang 135 – sgk lịch sử 11

Tóm lược các giai đoạn phát triển của cuộc khởi nghĩa Yên Thế từ năm 1884 đến năm 1913?

Trả lời câu hỏi Bài 21 lịch sử 11: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX

• Diễn biến:
  • 1884 – 1892: dưới sự chỉ huy của Đề Nắm, nghĩa quân đẩy lùi nhiều cuộc tấn công của giặc Pháp.
  • 1893 – 1897: do Đề Thám lãnh đạo, hai lần tạm hòa với Pháp, nghĩa quân làm chủ 4 tổng ở Bắc Giang (Nhã Nam, Mục Sơn, Yên Lễ, Hữu Thượng).
  • 1898 – 1908: 10 năm hòa hoãn, sản xuất luyện tập quân sự, hội tụ những nghĩa sĩ yêu nước.
  • 1909 – 1913: Pháp ra sức tấn công, nghĩa quân di chuyển nhiều nơi. Tháng 2/1913, Đề Thám bị sát hại, khởi nghĩa tan rã.

Hướng dẫn trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1: Trang 136 – sgk lịch sử 11

Cách tổ chức và chiến đấu của nghĩa quân Bãi Sậy có những điểm gì khác với nghĩa quân Ba Đình?

Trả lời câu hỏi

Khởi nghĩa Bãi Sậy	Khởi nghĩa Ba Đình
Lãnh đạo	Nguyễn Thiện Thuật	Phạm Bành, Đinh Công Tráng
Địa bàn hoạt động	Căn cứ chính:Bãi Sậy (Hưng Yên).Hoạt động sang cả Hải Dương, Bắc Ninh	Căn cứ chính: Ba ĐìnhĐịa bàn ở ba làng: Mậu thịnh, Thượng Thọ, Mỹ Khê (Nga Sơn – Thanh Hóa)
Hoạt động chính	1885 đến 1887:Nghĩa quân đẩy lùi nhiều cuộc càn quét, gây cho địch nhiều thiệt hại.1888 đến 1892:Nghĩa quân chiến đấu quyết liệt, di chuyển linh hoạt, đánh thắng một số trận lớn.	Xây dựng căn cứ kiên cố, độc đáo.Xây dựng lực lượng tập trung có khoảng 300 người.Hoạt động chủ yếu chặn đánh các đoàn xe, toán lính đi qua căn cứ gây cho Pháp nhiều khó khăn.
Kết quả, ý nghĩa	Khi quân Pháp bao vây, Nguyễn Thiện Thuật phải sang Trung Quốc, Đốc Tít ra hàng (1889).Để lại những kinh nghiệm tác chiến ở vùng đồng bằng.	Cuộc khởi nghĩa bị dập tắt sau khi Pháp mở cuộc tấn công vào căn cứ, Pháp cũng bị nhiều thiệt hại.Quân Pháp triệt hạ ba làng nhưng không thể xóa được ảnh hưởng to lớn của cuộc khởi nghĩa.Thể hiện truyền thống chiến đấu bất khuất, cổ vũ tinh hần đấu tranh của nhân dân ta.

Câu 2: Trang 136 – sgk lịch sử 11

Lập bảng hệ thống kiến thức về các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương theo mẫu sau?

Trả lời câu hỏi

Tên cuộc khởi nghĩa, thời gian, người lãnh đạo	Hoạt động nổi bật	Ý nghĩa và bài học kinh nghiệm
Khởi nghĩa Ba Đình(1886 – 1887)Phạm Bành,Đinh Công Tráng..	Xây dựng công sự kiên cố, có cấu trúc độc đáo.Trận đánh nổi tiếng nhất diễn ra vào tháng 1 – 1887	Tiêu hao sinh lực địch, làm chặn quá trình bình định vùng Bắc Trung Kì của thực dân PhápĐể lại bài học kinh nghiệm về tổ chức nghĩa quân và xây dựng căn cứ địa kháng chiến.
Khởi nghĩa Bãi Sậy (1885- 1892)Nguyễn Thiện Thuật	Xây dựng căn cứ Bãi Sậy (Hưng Yên) và Hai Sông (Hải Dương)Nghĩa quân được phiên chế thành những phân đội nhỏ (20 người), chăn đánh địch theo lối đánh du kích trên các tuyến giao thông thuỷ, bộ ở đồng bằng Bắc Kì.	Là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất của nhân dân ta ở vùng đồng bằng cuối thế kỉ XIX.Để lại bài học kinh nghiệm về tổ chức hoạt động và bài học về chiến tranh du kích.
Khởi nghĩa Hương Khê (1885- 1896)Phan Đình Phùng,Cao Thắng	1885 – 1888 : chuẩn bi lực lượng, xây dựng căn cứ, chế tạo vũ khí, tích trữ lương thực,…Từ năm 1889, liên tục tập kích đẩy lùi các cuộc hành quân càn quét cùa địch, chủ động tấn công và thắng nhiều trận lớn nổi tiếng.	– Là cuôc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương. – Để lại nhiều bài học kinh nghiệm vể tổ

Câu 3: Trang 136 – sgk lịch sử 11

Khởi nghĩa Yên Thế có những đặc điểm nào khác so với các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần vương chống Pháp?

Trả lời câu hỏi

Điểm khác của cuộc khởi nghĩa Yên Thế so với khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương chống Pháp là:

Khởi nghĩa Yên Thế	Các cuộc khởi nghĩa khác trong phong trào Cần Vương
Lãnh đạo	Là những người xuất thân từ nông dân	Quan lại, sĩ phu yêu nước.
Địa bàn hoạt động	Địa bàn được mở rộng, nhất là giai đoạn cuối	Nhỏ, hẹp, phân tán, thiếu sự lãnh đạo thống nhất
Phương thức đấu tranh	Khởi nghĩa vũ trang nhưng có giai đoạn hòa hoãn, có giai đoạn tác chiến.	Khởi nghĩa vũ trang
Thời gian tồn tại	Là cuộc khởi nghĩa tồn tại thời gian lâu nhất (30 năm)	Các cuộc khởi nghĩa chỉ hoạt động trong một thời gian ngắn và bị dập tắt

Giới thiệu về Hội Gia sư Đà Nẵng – Trung tâm gia sư dạy kèm tại nhà

Chúng tôi tư vấn miễn phí phụ huynh tuyển gia sư dạy kèm tại nhà Đà Nẵng.Chúng tôi luôn đặt chất lượng dạy và học lên hàng đầu, giới thiệu gia sư uy tín dạy các môn, các lớp từ cấp 1, 2, 3, luyện thi lớp 10, luyện thi đại học.Phụ huynh đừng quá lo lắng địa chỉ Hội Gia sư Đà Nẵng xa nhà của quý phụ huynh. Trong danh sách sinh viên cộng tác làm gia sư dạy kèm tại nhà, chúng tôi luôn sẵn sàng hàng trăm gia sư với tiêu chí:

• Trong khu vực gần nhà phụ huynh để tiện gia sư di chuyển
• Phù hợp với yêu cầu của phụ huynh về giới tính, kỹ năng, kinh nghiệm, chuyên môn
• Gia sư vui vẻ, nhiệt tình thân thiện.
• Xác định dạy kèm tại nhà cho học sinh lâu dài theo thời gian yêu cầu của phụ huynh.

Hội Gia sư Đà Nẵng tự hào là Trung tâm gia sư dạy kèm tại nhà uy tín với phụ huynh và gia sư

Tư vấn miễn phí phụ huynh tuyển gia sư dạy kèm tại nhà, giới thiệu gia sư nhiệt tình, hiệu quả.Điện thoại: 0934490995Địa chỉ: 159 Yên Khê 2, Thanh Khê, Đà Nẵng, Việt NamWebsite: https://hoigiasudanang.comFacebook: https://facebook.com/hoigiasudanangGoogle Maps: https://g.page/HoiGiasuDaNang

Gia sư dạy kèm tại nhà ở Đà Nẵng

Bài trước Tiếp theo (Visited 8.191 times, 1 visits today)