BÀI 518 - GAI TẦM XOỌNG: Vị Thuốc Chữa Phong Thấp

Cây gai tầm xoọng là một vị thuốc nam quý được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như: cây gai xanh, tầm xoọng, gai xanh, cúc keo,… Trong một số tài liệu của Đông y cổ truyền cho biết, vị thuốc này có vị đắng, tính mát hơi ấm, có tác dụng lý khí chỉ thống, khu phong giải thử và hóa đàm chỉ khái.

1. Tên gọi – Phân nhóm
2. Đặc điểm sinh thái của cây tầm xoọng
   1. Mô tả cây gai tầm xoọng
   2. Cây gai tầm xoọng phân bố chủ yếu ở đâu?
3. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản
4. Thành phần hóa học của cây gai tầm xoọng
5. Tác dụng dược lý của cây gai tầm xoọng
   1. Theo nghiên cứu của giới y học hiện đại
   2. Theo sự ghi nhận của Y học cổ truyền
6. Công dụng của cây quýt gai
   1. Cách dùng:
7. Ba đặc điểm để phân biệt cây quýt gai thật giả

Tên gọi – Phân nhóm

• Tên gọi khác: Tầm xoọng, Gai xanh, Cúc keo, Quýt rừng, Cây gai xanh, Tửu bính lặc, Độc lực, Cam trời, Mền tên,…
• Tên khoa học: Severinia monophylla
• Họ: Thuộc họ Cam (Rutaceae)

Đặc điểm sinh thái của cây tầm xoọng

Mô tả cây gai tầm xoọng

Cây gai tầm xoọng là một cây nhỡ và được phân thành nhiều nhánh nhỏ. Chiều cao trung bình của cây dao động từ 1 – 2m. Thân cây nhẵn, có gai nhọn dài chừng 3 – 4 cm, thường nằm ở nách lá.

Lá của cây gai tầm xoọng là lá nguyên, rất dai, có hình trái xoan, tròn hay lõm ở phần đầu và thon hẹp hoặc tròn ở gốc. Lá dài chừng 1,5 – 5 cm. Lá dày, cứng, không lông. Gân xuất hiện khít nhau và gần sát mép lá. Cuống lá ngắn, khoảng 3 – 4mm.

Cây gai tầm xoọng có hoa màu trắng, hầu như không có cuống. Hoa xếp thành từng nhóm nhỏ ở các nách lá. Quả nạc, hình cầu, màu đen với đường kính khoảng 10 – 12mm. Mỗi quả có chứa 2 hạt.

Thời điểm cây gai tầm xoọng ra hoa là vào tháng 6 – 8 và kết quả vào khoảng tháng 9 – 12 hằng năm.

Cây gai tầm xoọng phân bố chủ yếu ở đâu?

Cây gai tầm xoọng xuất nhiều ở các tỉnh phía Nam Trung Quốc và Việt Nam. Ở nước ta, loại cây này thấy nhiều ở các tỉnh miền Bắc và dọc các tỉnh duyên hải miền Trung.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

+ Bộ phận dùng: Sử dụng phần lá, rễ và cả quả của cây gai tầm xoọng để bào chế thành thuốc.

+ Thu hái: Thu hái rễ và lá của cây gai tầm xoọng quanh năm. Đối với quả, chủ thu hoạch những quả còn xanh.

+ Chế biến: Sau khi thu hoạch về, đem toàn bộ dược liệu rửa sạch qua nhiều lần nước để loại bỏ bụi bẩn và tạp chất, sau đó đem phơi khô để dùng dần. Riêng phần rễ và lá cần thái phiến trước khi đem phơi và nên phơi lá trong bóng râm.

+ Bảo quản: Bảo quản dược liệu khô trong bao bì kín và đem cất trữ ở nơi thoáng mát, tránh nơi ẩm ướt. Thi thoảng cần đem ra phơi 1 ngày nắng để phòng tránh tình trạng dược liệu nổi mốc meo.

Thành phần hóa học của cây gai tầm xoọng

Trong một số tài liệu nghiên cứu của các nhà khoa học cho biết, toàn cây gai tầm xoọng chủ yếu chứa tinh dầu. Ngoài ra, quả xanh chứa chất nhầy và vỏ rễ có chứa severifolin, atalaphylin, N-methylseverifolin, N-methylatalaphylin, 5-hydroxy-N-methyl-severifolin.

Tác dụng dược lý của cây gai tầm xoọng

Theo nghiên cứu của giới y học hiện đại

Nước sắc của cây gai tầm xoọng có tác dụng ức chế co bóp do acetylcholin và histamin gây ra. Bên cạnh đó, dược liệu này còn có tác dụng chống thắt cơ trơn, chống choáng phản vệ và giảm ho.

Theo sự ghi nhận của Y học cổ truyền

+ Công dụng: Cây gai tầm xoọng có tác dụng trừ thấp, giảm đau, thông kinh hoạt lạc, khu phong giải thử, lý khí chỉ thống và hóa đàm chỉ khái.

+ Chủ trị: Dược liệu cây gai tầm xoọng có tác dụng hỗ trợ điều trị đối với một số trường hợp sau:

• Các vấn đề liên quan đến đường hô hấp: ho, viêm phế quản
• Các vấn đề liên quan đến xương khớp: phong thấp, đau nhức vùng vai và cổ
• Cảm cúm
• Sốt rét
• Nhức đầu
• Đau dạ dày
• Kiết lỵ
• Bế kinh ở nữ giới
• Mụn nhọt sưng tấy
• Vết thương bị sưng gây đau

Công dụng của cây quýt gai

• Chỉ mới thấy dùng trong phạm vi nhân dân. Cành lá hái tươi sao vàng sắc đặc uống điều trị những bệnh về đường hô hấp: Ho, hen, cảm, sốt, thấp khớp, rắn cắn.
• Ngoài ra Gai tầm xoọng (gai tầm xoang) còn được sử dụng làm thuốc điều trị bệnh thận hư (Cây trở nên nổi tiếng với cái tên”cây quýt gai” trong bài thuốc nam 4 vị điều trị bệnh thận hư ở Bình Định”.

Cách dùng:

Ngày dùng 30-40g tươi.

Dùng điều trị bệnh thận hư:

Thành phần:

1. Quýt gai (Gai tầm xoọng) : 20g
2. Cây mực: ………. 20g
3. Cây nổ: …………. 20g
4. Cây muối:………. 20g

Sắc với 1,2 lít nước (sạch), đun cạn sao cho còn khoảng 1 bát nước, chia 3 lần uống trong ngày.

Lưu ý: Nguồn nước rất quan trọng với người suy thận, nước bẩn làm tăng nguy cơ tổn thương thận, giảm hiệu quả điều trị của thuốc. Do vậy cần hết sức chú ý khi dùng nguồn nước cho người bệnh suy thận.

Kiêng kỵ: Cua đồng, quả sung, cá mè, thịt trâu, thị chó, nước uống tăng lực, bia rượu, ăn ít muối.

Ngày trước cây còn mọc nhiều ở các bụi dậm sau nhà, trẻ con thường hái quả tươi để ăn.

Ba đặc điểm để phân biệt cây quýt gai thật giả

Là loài cây thuộc họ cam, có tinh dầu ở thân cây là lá nên khi phơi khô thân cây có mùi thơm của tinh dầu. Khi quý vị đặt mua cần chú ý điều này, nếu không có đặc điểm trên thì đó không phải là cây quýt gai.

Cây quýt gai, vỏ cây có màu xanh, khi phơi khô màu xanh cỏ vỏ thân cây vẫn còn và không bị mất đi. Nếu mua thuôc thấy cây không còn vỏ màu xanh, hoặc vỏ cây có màu lạ thì không phải quý gai.

Cây quýt gai chuẩn phải có cả lá, thân, cành to và cành nhỏ. Nếu mua chỉ có nguyên cành to, không có lá, cành nhỏ không có gai thì không nên mua bởi có thể đây là 1 loại cây dại nào khác chứ không phải cây thuốc ta đang cần.

LIÊN HỆ MUA SẢN PHẨM:0939714275tiemthuocbacsaithanhThuocbacsaithanh

CÁC BÀI VIẾT LIÊN QUAN:CÁT CÁNH LÀ GÌ?VỊ THUỐC TIỀN HỒ