Bộ Não Kì Diệu Của Con Người

Nội dung bài viết

• Cấu tạo bộ não
• Dịch não tủy
• Các động mạch cung cấp máu cho não
• Hàng rào máu não
• Chức năng

Não là một trong những cơ quan lớn nhất và phức tạp nhất trong cơ thể con người. Nó được tạo thành từ hơn 100 tỷ thần kinh trong hàng nghìn tỷ kết nối được gọi là các khớp thần kinh. Bộ não với tủy sống tạo nên hệ thống thần kinh trung ương. Theo dõi bài viết của bác sĩ Hoàng Thị Việt Trinh để cùng tìm hiểu cấu tạo chi tiết và các chức năng của bộ não nhé!

Cấu tạo bộ não

Bộ não người trưởng thành nặng trung bình khoảng 1.2 – 1.4 kg, chiếm khoảng 2% tổng trọng lượng cơ thể, với thể tích khoảng 1260 cm³ ở nam và 1130 m³ ở nữ.1

Đại não

Đại não là phần não lớn nhất của bộ não con người. Nó được chia thành hai bán cầu. Mỗi bán cầu được chia thành bốn thùy: thùy trán, thuỳ thái dương, thuỳ đỉnh và thuỳ chẩm.1

Thùy trán

Thuỳ trán hay còn được gọi là thuỳ chính.1

Chịu trách nhiệm giải quyết vấn đề và phán đoán các chức năng vận động.2 

Thuỳ trán còn được liên kết với các chức năng điều hành. Bao gồm tự kiểm soát, lập kế hoạch, lý luận, suy nghĩ trừu tượng, hành vi, giải quyết vấn đề và tính cách.1

Thùy đỉnh

Chịu trách nhiệm chính cho các cảm giác xúc giác của cơ thể.2

Thùy đỉnh xử lý thông tin giác quan theo nhiều cách thức, bao gồm cảm giác về không gian và định hướng.3

Thuỳ thái dương

Thuỳ thái dương đảm nhiệm chức năng kiểm soát thính giác và trí nhớ.2

Thuỳ chẩm

Thuỳ chẩm là vùng nhỏ nhất của bộ não.1

Chức năng chính của nó là tiếp nhận hình ảnh, xử lý hình ảnh – không gian, chuyển động và nhận dạng màu sắc.1

Trong mỗi thùy, các vùng vỏ não được liên kết với các chức năng cụ thể, chẳng hạn như vùng cảm giác, vận động và phối hợp. Mặc dù bán cầu não trái và phải tương tự nhau về hình dạng và chức năng, một số chức năng liên quan một bên, chẳng hạn như ngôn ngữ ở bên trái và khả năng không gian thị giác ở bên phải.1

Xem thêm: Các loại thực phẩm giúp phát triển trí não trẻ

Thân não và vỏ não

Thân não

Đại não được kết nối với tủy sống với thân não. Thân não bao gồm trung não, cầu não và hành não.1

Thân não nằm giữa tủy sống và phần còn lại của não. Các chức năng cơ bản như thở và ngủ được kiểm soát ở đây.2

Vỏ não1

Vỏ não là một lớp chất xám bên ngoài, bao phủ lõi chất trắng bên trong.

Bên dưới vỏ não là một số cấu trúc quan trọng, bao gồm đồi thị, biểu mô, tuyến tùng, vùng dưới đồi, tuyến yên, hệ rìa, lớp đệm, các hạch nền,…

Hoạt động của não được thực hiện nhờ sự liên kết của các tế bào thần kinh và sự giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh để đáp ứng với các xung thần kinh. 

Não được bảo vệ bởi hộp sọ, lơ lửng trong dịch não tủy và cách ly với dòng máu bởi hàng rào máu não.

Tuy nhiên, não vẫn dễ bị tổn thương, bệnh tật và nhiễm trùng. Tổn thương có thể được gây ra bởi chấn thương, hoặc mất nguồn cung cấp máu, còn gọi là đột quỵ.

Não người già dễ bị thoái hóa, như bệnh Parkinson, chứng mất trí nhớ như bệnh Alzheimer và bệnh đa xơ cứng. Tình trạng tâm thần, bao gồm tâm thần phân liệt và trầm cảm lâm sàng, được cho là có liên quan đến rối loạn chức năng não.

Vỏ não được chia thành hai khu vực chức năng chính: vỏ não vận động và vỏ não cảm giác.

Dịch não tủy

Dịch não tủy là một chất lỏng trong suốt, không màu, lưu thông trong khoang dưới nhện, trong hệ thống não thất và trong ống trung tâm của tuỷ sống.1

Bốn tâm thất, hai bên, một bên thứ ba và một bên thứ tư, tất cả đều chứa một đám rối màng mạch sản xuất dịch não tủy. Nó liên tục được tái sinh, hấp thụ, và được thay thế khoảng 5 – 6 giờ một lần.1

Các động mạch cung cấp máu cho não

Các động mạch cảnh trong cung cấp máu có oxy cho phía trước não và các động mạch đốt sống cung cấp máu cho phía sau của não. Hai vòng tuần hoàn này tham gia vào vòng tròn Willis.1

Động mạch cảnh trong là nhánh của các động mạch cảnh chung. Các động mạch đốt sống nổi lên như các nhánh của động mạch dưới đòn trái và phải.1

Não có hai mạng lưới tĩnh mạch chính: mạng tĩnh mạch bên ngoài hoặc bề mặt và mạng tĩnh mạch bên trong. Hai mạng mạch máu này thông với nhau qua các tĩnh mạch nối. Các tĩnh mạch của não chảy vào các khoang lớn hơn của xoang tĩnh mạch, thường nằm giữa màng cứng và vỏ sọ.1

Hàng rào máu não

Những mạch máu nhỏ nhất trong não, được lót bằng các tế bào, được nối bởi các mối nối chặt chẽ. Do đó chất lỏng không thấm vào hoặc rò rỉ ra, điều này tạo ra hàng rào não máu.1

Rào chắn này ít thấm vào các phân tử lớn, nhưng vẫn thấm nước, carbon dioxide, oxy và hầu hết các chất tan trong chất béo (bao gồm cả thuốc gây mê và rượu).1

Chức năng

Chức năng vận động

Tạo ra và kiểm soát các chuyển động của cơ thể1

Hệ thống vận động của não chịu trách nhiệm tạo ra và kiểm soát các chuyển động.

Thùy trán có liên quan đến lý luận, điều khiển vận động, cảm xúc và ngôn ngữ. Nó chứa vỏ não vận động, có liên quan đến việc lập kế hoạch và điều phối chuyển động.

Vỏ não trước trán, chịu trách nhiệm cho hoạt động nhận thức ở cấp độ cao hơn, và khu vực Broca, cần thiết cho việc tạo ra ngôn ngữ.

Các chuyển động được tạo ra truyền từ não qua các dây thần kinh đến các tế bào thần kinh vận động trong cơ thể, điều khiển hoạt động của cơ bắp. Đường dẫn truyền vỏ não – tủy sống mang các chuyển động từ não, qua tủy sống, đến thân và các chi.

Các dây thần kinh sọ não mang các chuyển động liên quan đến mắt, miệng và mặt.

Chuyển động thô1

Sự vận động và chuyển động của tay và chân – được tạo ra ở vỏ não được gọi là chuyển động thô.

Chúng được chia thành ba phần:

• Vỏ não vận động chính.
• Khu vực vận động chính.
• Khu vực vận động bổ sung.

Vùng vận động bàn tay và miệng có diện tích dành riêng cho chúng lớn hơn so với các bộ phận khác của cơ thể, cho phép chuyển động tốt hơn.

Các xung động được tạo ra từ vỏ não vận động đi dọc theo đường vỏ não dọc theo mặt trước của hành tủy và bắt chéo tại các kim tự tháp của tủy. Sau đó chúng đi xuống tủy sống, lần lượt kết nối với các tế bào thần kinh vận động thấp hơn trong chất xám tủy sống sau đó truyền xung động di chuyển đến các cơ bắp.

Tiểu não và hạch nền, đóng một vai trò trong các chuyển động phức tạp và phối hợp. Các liên kết giữa vỏ não và hạch nền kiểm soát trương lực cơ, tư thế và khởi động chuyển động. Chúng được gọi là hệ thống ngoại tháp.

Chức năng cảm giác1

Hệ thống thần kinh cảm giác có liên quan đến việc tiếp nhận và xử lý thông tin cảm giác. Thông tin này được nhận thông qua các dây thần kinh sọ, qua các dây thần kinh ở tủy sống.

Bộ não cũng nhận và xử lý thông tin từ các giác quan đặc biệt của thị giác, khứu giác, thính giác và vị giác.

Từ da, não nhận được thông tin về xúc giác, áp lực, đau, rung và nhiệt độ. Từ các khớp, não nhận thông tin về vị trí khớp.

Vỏ não cảm giác được tìm thấy ngay gần vỏ não vận động, và giống như vỏ não vận động, có các khu vực liên quan đến cảm giác từ các bộ phận cơ thể khác nhau.

Cảm giác được thu nhận bởi một thụ thể cảm giác trên da được thay đổi thành tín hiệu thần kinh, được truyền qua một loạt các tế bào thần kinh thông qua các đường dẫn truyền trong tủy sống.

Chức năng điều hòa

Chức năng tự động1

Các chức năng tự động của não bao gồm điều hòa, hoặc kiểm soát nhịp tim, nhịp thở, và duy trì cân bằng nội môi.

Huyết áp và nhịp tim bị ảnh hưởng bởi trung tâm vận mạch của tủy, khiến cho các động mạch và tĩnh mạch bị hạn chế phần nào khi nghỉ ngơi. Nó thực hiện điều này bằng cách ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh giao cảm và đối giao cảm thông qua dây thần kinh phế vị.

Não kiểm soát nhịp thở, chủ yếu bởi các trung tâm hô hấp ở hành tủy và cầu não.

Các trung tâm hô hấp kiểm soát hô hấp, bằng cách tạo ra các tín hiệu vận động được truyền xuống tủy sống, dọc theo dây thần kinh cột sống đến cơ hoành và các cơ hô hấp khác. Đây là một dây thần kinh hỗn hợp mang thông tin cảm giác trở lại các trung tâm.

Xem thêm: Chế độ ăn cho người bị cao huyết áp: Như thế nào cho hợp lý?

Điều chỉnh chức năng của cơ thể1

Vùng dưới đồi tham gia vào việc điều chỉnh nhiều chức năng của cơ thể.

Các chức năng bao gồm:

• Điều hòa thần kinh.
• Điều hòa nhịp sinh học.
• Kiểm soát hệ thần kinh tự chủ.
• Điều hòa chất lỏng và lượng thức ăn.

Nhịp sinh học được kiểm soát bởi hai nhóm tế bào chính ở vùng dưới đồi.

Vùng dưới đồi cũng đóng một vai trò trong điều hòa nhiệt. Khi được kích thích bởi hệ thống miễn dịch, có khả năng gây sốt. Nó bị ảnh hưởng bởi thận: khi huyết áp giảm, renin do thận giải phóng sẽ kích thích nhu cầu uống.

Vùng dưới đồi cũng điều chỉnh lượng thức ăn thông qua các tín hiệu tự động và giải phóng hormone của hệ thống tiêu hóa.

Bài viết trên đã cung cấp những thông tin cơ bản về cấu tạo và chức năng của bộ não. Não nắm giữ một vai trò cực kì quan trọng và tham gia điều khiển lời nói, suy nghĩ và mọi hoạt động của các cơ quan khác trong cơ thể. Chính vì vậy, bạn hãy thường xuyên bổ sung thực phẩm có lợi cho não, nghỉ ngơi và sinh hoạt hợp lí để có một bộ não khoẻ mạnh nhé.