Ca Dao, Dân Ca Khánh Hòa - 123doc

Đồng thời qua đó ta cũng thấy được sự đa dạng của thiên nhiên và địa hình mang đậm dấu ấn địa phương Khánh Hoà: • Suối Tiên với không gian yên tĩnh, khoáng đạt, với dòng nước trong mát,

1 Khái niệm ca dao, dân ca

 Ca dao là khái niệm tương đương, chỉ các thể loại trữ tình dân gian, diễn tả đời sống nội tâm con người Ca dao là một từ Hán-Việt, theo

từ nguyên, ca là bài hát có chương khúc, giai điệu; dao là bài hát ngắn, không có giai điệu, chương khúc Ca dao là bài hát có hoặc không có chương khúc, giai điệu, là một bộ phận lớn của nền Văn học dân gian Việt Nam

 Ca dao, dân ca là một Tuy nhiên, ca dao là thiên về nghiên cứu lời, còn dân ca là thiên về nghiên cứu về âm nhạc, giọng điệu, nhịp điệu

2 Khái quát về Khánh Hòa

 Khánh Hòa là một tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam, giáp với tỉnh Phú Yên về hướng Bắc, tỉnh Đắk Lắk về hướng Tây Bắc,

tỉnh Lâm Đồng về hướng Tây Nam, tỉnh Ninh Thuận về hướng Nam,

và Biển Đông về hướng Đông

 Khánh Hòa hiện nay bao gồm 2 thành phố trực thuộc tỉnh (Nha

Trang và Cam Ranh), 1 thị xã (Ninh Hòa) và 6 huyện (Vạn

Ninh, Diên Khánh, Khánh Vĩnh, Khánh Sơn, Cam Lâm và huyện đảo Trường Sa) Một phần quần đảo Trường Sa (huyện Trường Sa) nằm dưới sự quản lý của tỉnh Khánh Hòa, nhưng bị tranh chấp về chủ quyền bởi một số quốc gia khác

 Khánh Hòa có bờ biển dài hơn 200 km và gần 200 hòn đảo lớn nhỏ cùng nhiều vịnh biển đẹp như Vân Phong, Nha Trang,Cam

Ranh cùng Khu Du Lịch Quốc Tế Bắc Bán Đảo Cam Ranh, với khí hậu ôn hòa, và nhiều di tích lịch sử văn hóa nổi tiếng khác Với những lợi thế đó Khánh Hòa đã trở thành một trong những trung tâm du lịch lớn của Việt Nam

 Khánh Hoà là một miền đất độc đáo về địa lý và phong cảnh thiên nhiên “Non cao, biển rộng” đan xen, giao hoà làm nên một vẻ đẹp tự nhiên kỳ thú, một hòn ngọc quý mà tạo hoá ban tặng cho con người Một miền đất như thế ắt sẽ là cái nôi nuôi dưỡng những tâm hồn thi

ca, là môi trường diễn xướng của ca dao, dân ca

 Vốn là tiếng nói của người lao động, ca dao, dân ca “trao đổi với thiên nhiên nhiều hơn là giao tiếp với xã hội” Thiên nhiên càng hữu tình thì nhu cầu trao đổi, giao lưu của con người với thiên nhiên càng lớn Có thể coi đây là một giả thiết để xem xét trữ lượng ca dao, dân ca ở Khánh Hoà

 Tuy vậy cho đến nay chưa ai trả lời được câu hỏi ở Khánh Hoà có khoảng bao nhiêu bài ca dao, dân ca? Vì thế mà việc nghiên cứu sưu tầm văn học dân gian nói chung và ca dao, dân ca nói riêng ở Khánh Hoà còn gặp không ít khó khăn

3 Sưu tầm ca dao, dân ca các dân tộc ở Khánh Hòa

3.1 Ca dao, dân ca dân tộc Kinh

3.1.1 Ca dao, dân ca với phong cảnh và sản vật Khánh Hòa

3.1.1.1 Ca dao, dân ca với phong cảnh

 Ca dao, dân ca Khánh Hoà nhắc tên những miền đất như: Vạn Giã,

Tu Bông, Ninh Hoà, Nha Trang, Cam Ranh, Diên Khánh, …; những con sông, con suối như: sông Dinh, sông Cù, sông Cái, suối Tiên, suối

Đổ, suối Ngổ, …; những hòn đảo và núi như: hòn Hèo, hòn Đỏ, hòn Kẽm, hòn Chữ, hòn Dữ, hòn Dung, hòn Chồng, …

 Việc nhắc đến nhiều địa danh không những chứng tỏ sự phong phú của ca dao, dân ca Khánh Hoà mà còn là căn cứ quan trọng để xác định ca dao, dân ca Khánh Hoà, phân biệt với ca dao, dân ca của các miền đất khác Đồng thời qua đó ta cũng thấy được sự đa dạng của thiên nhiên và địa hình mang đậm dấu ấn địa phương Khánh Hoà:

• Suối Tiên với không gian yên tĩnh, khoáng đạt, với dòng nước trong mát, êm trôi đã tạo nên sự hài hòa giữa thiên nhiên, mang lại cho con người những phút thư giãn, sảng khoái Đó là cảnh đẹp nơi trần thế Suối Tiên nước chảy lững lờ

Tiên đi đâu, để bàn cờ rêu phong

Nước mây vắng vẻ tăm mòng Bền gan nay vẫn rày mong mai chờ

Mỗi một con người Khánh Hòa chắc hẳn không ai là không nhớ về sự tích

các tảng đá ở giữa dòng suối và mơ màng về cái thuở Tiên còn về trần thế.

• Bãi biển Nha Trang, một phong cảnh hữu tình, nên thơ:

Bãi biển Nha Trang mịn màng trắng trẻo

Nước trong leo lẻo, gió mát trăng thanh Đêm đêm thơ thẩn một mình

Đố sao cho khỏi vương tình nước mây

tình cảm con người, đó là nỗi vấn vương, cùng khát vọng giao hoà với thiên nhiên của con người

• Thiên nhiên thơ mộng, thuận hoà là đặc điểm của vùng đất:

Tỉnh Khánh Hoà đậm đà mưa nắng Non chồng nghĩa nặng, nước chứa tình thâm Ngọn gió bay phảng phất hương trầm Mây xây Tháp Bút, trăng dầm Bến Ngân

Chỉ với bốn câu mà đã khái quát được đặc trưng khí hậu Khánh Hoà mưa nắng rất điều độ và mùa mưa không “lạnh cắt ruột”,“lạnh nhức xương” như

ở Huế, ở Cao Nguyên Trong mưa có khí ấm, trong nắng có khí mát Đúng

là cái mưa, cái nắng cũng có mối tình sâu đậm với con người Nó là thứ keo gắn kết con người với quê hương xứ sở, để ai đó vì một lý do gì phải đi xa vẫn hướng về quê hương thiết tha, chung thuỷ

• Nhiều địa danh thuộc tỉnh Khánh Hòa được nhắc đến trong

mảng ca dao, dân ca nói về thời tiết:

Bao giờ Hòn Đỏ mang tơi Hòn Hèo đội mũ thì trời sắp mưa

• Đặc biệt, ở Khánh Hòa có khu di tích Tháp Bà, thuộc phường Vĩnh Phước, TP Nha Trang Đây là một trong những kiến trúc đền tháp Chăm còn lại đẹp nhất hiện nay, đã được Nhà nước công nhận là di

(xóm của những người hát bóng chuyên nghiệp) Trước khi Nhà nước

ta xếp hạng, công nhận di tích này, ca dao địa phương đã lưu giữ nó trong tâm trí nhiều người:

Ai về Xóm Bóng quê nhà Hỏi thăm điệu múa Dâng Bà còn không?

Điệu múa Dâng Bà đã trở thành nghi lễ trong lễ hội, để tưởng nhớ, ca ngợi

Bà mẹ xứ sở Thiên Y A Na Như thế tình yêu quê hương đã gắn liền với ý thức giữ gìn, trân trọng những truyền thống lịch sử, văn hoá

 Ca dao, dân ca về phong cảnh Khánh Hoà mang tính chất địa phương, đặc thù rõ nét: Khác với ca dao Bắc Bộ, phong cảnh thiên nhiên là những cánh đồng bát ngát, thẳng cánh cò bay, những ngọn núi xa

“mây mù che phủ”, khác với ca dao, dân ca Nam bộ, phong cảnh thiên nhiên là những miệt vườn, sông nước, kinh rạch, trong ca dao, dân ca Khánh Hoà, phong cảnh thiên nhiên nổi bật lên hình ảnh non nước,

núi biển Không ở đâu non và nước giao thoa một cách sống động và

ân tình đến thế

3.1.1.2 Với sản vật

 Phong cảnh thiên nhiên Khánh Hoà không chỉ đẹp một cách đơn thuần mà bao giờ cũng gắn liền với những sản vật quý, đặc trưng cho một miền quê nào đó:

ca đã làm nên tính chất địa phương Khánh Hoà Cho nên trầm hương, yến sào không dừng lại ở giá trị sản vật mà đã trở thành biểu tượng của quê hương non nước Khánh Hoà

Khánh Hòa là xứ trầm hương Non cao, biển rộng, người thương đi về

Yến sào ngon ngọt tình quê

Sông sâu đá tạc lời thề nước non

Hoặc:

Khánh Hòa biển rộng non cao Trầm hương Vạn Giã, yến sào Nha Trang

• Trầm hương quý còn bởi nó được dùng làm thuốc chữa bệnh Nó gắn

bó với con người khi ốm đau, trái gió trở trời, thất thường mưa nắng, với tình chồng, nghĩa vợ hôm sớm, buồn vui, tan hợp Trầm hương nhắc người ta đừng quên nhân nghĩa ân tình:

Anh ngồi trong bếp lửa đau cái bụng

Em ngoài cửa nát nửa lá gan

Biết thuốc chi mà chữa bệnh cho chàng Lấy trầm hương cho uống sao chàng vội quên

• “Miếng ngon nhớ đời” Từ nỗi nhớ vị ngon ngọt của món ăn, người ta nhớ đến tên đất, tên làng, tên sông, tên hồ… quê hương của vị ngon ngọt đó:

Yến sào hòn Nội

Vịt lội Ninh Hoà

Tôm hùm Bình Ba

Nai khô Diên Khánh

Cá tràu Võ Cạnh

Sò huyết Thuỷ Triều

Đời anh cay đắng đã nhiều

Về đây ngọt sớm, ngon chiều với em.

 Sản vật có loại do thiên nhiên ưu đãi, cũng có loại do con người vất vả làm ra, nhưng tất cả đều được ca dao, dân ca nhắc đến bằng một thái

độ trân trọng tự hào:

Khoai lang hòn Chúa, đậu phụng hòn Dung Chồng đào vợ mót đổ chung một gùi

 Ca dao, dân ca về sản vật Khánh Hoà thường đi đôi với tình cảm con người mà nhất là tình yêu đôi lứa Không ít những câu ca dao, dân ca mượn sản vật để tỏ tình, hay giãi bày tâm sự buồn vui, yêu thương, hờn giận:

Cây quế Thiên Thai mọc bên khe đá Trầm nơi Vạn Giã hương toả Sơn lâm Đôi đứa mình đây như quế với trầm Trời xui, đất khiến sắt cầm trăm năm

3.1.1.3 Tóm lại

Có thể nói ca dao, dân ca về phong cảnh và sản vật Khánh Hoà khá phong phú Đó là sự phong phú của một miền đất nhiều cảnh đẹp, nhiều sản vật quí, nhiều thức ăn ngon Trong bối cảnh đó, con người là nhân vật trung tâm, với tình yêu thiên nhiên đất nước vô bờ, tình yêu con người đằm thắm sâu nặng và một thái độ trân trọng lịch sử

3.1.2 Ca dao, dân ca với xã hội và con người Khánh Hòa

Một bộ phận lớn ca dao, dân ca Khánh Hoà đề cập đến con người, nói thiên nhiên, nói sản vật cũng để nói về con người Trước tiên ta xem xét con người Khánh Hoà ở góc độ xã hội

3.1.2.1 Với xã hội

 Nếu như ca dao, dân ca Bắc bộ và Nam bộ chứa đựng những bức tranh xã hội rộng lớn và đậm nét thì ca dao, dân ca Khánh Hoà ít đề cập đến mâu thuẫn xã hội, đấu tranh giai cấp, vấn đề giàu nghèo, thân phận con người

• Dưới chế độ phong kiến, những vùng đất dù khác nhau cũng đều chung một gầm trời Bất công, đau khổ, đói nghèo là căn bệnh vô phương cứu chữa của xã hội cũ Vậy mà trong ca dao, dân ca Khánh Hoà ít khi có tiếng thở dài, than thân, trách phận, những lời phản kháng, hay thái độ vùng lên…

• Những bi kịch của người phụ nữ như: cảnh mẹ chồng nàng dâu, chồng ngược đãi, cảnh lẽ mọn, lao động nặng nhọc, nghèo túng… trong ca dao, dân ca Khánh Hoà cũng không đậm nét như ca dao, dân ca của một số vùng đất khác

• Cái nghèo được nói đến trong ca dao, dân ca Khánh Hoà nhưng chủ yếu là lời tâm sự, sẻ chia, không nhuốm màu bi quan, trái lại chứa đựng niềm hy vọng ở sự đổi đời:

Đừng than cái áo rách tay Trời kia ngó lại vá may mấy hồi

 Ca dao, dân ca Khánh Hoà đôi khi cũng có những lời than thở về tình duyên trắc trở, đổi thay, tan vỡ Tình trạng gả bán, ép duyên, sản phẩm của những luật lệ phong kiến hà khắc: trọng nam khinh nữ, cha

mẹ đặt đâu con ngồi đấy… đã đẩy con người đến chỗ bế tắc Họ yêu nhau nhưng không có quyền quyết định hạnh phúc của mình:

Lửa nhen mới bén duyên cầm Trách lòng cha mẹ nỡ cầm duyên con

 Tình yêu có thể vượt qua thử thách của không gian, đèo cao, dốc đứng, nhưng khó lòng vượt qua trở lực phong kiến mà hiện thân của

nó không ai xa lạ chính là mẹ, cha của chàng trai, cô gái:

Trèo lên Đèo cả

Ngó xuống Vạn Giã – Tu Bông Biết rằng phụ mẫu có đành không

Để em chờ, anh đợi uổng công hai đàng

4 Nhìn chung ca dao, dân ca Khánh Hoà ít nói đến cái nghèo, ít nói đến mâu thuẫn giai cấp và các quan hệ xã hội phức tạp khác Đây cũng là một đặc điểm rất đáng lưu ý Có lẽ nhờ sự ưu đãi của thiên nhiên nên

từ bao đời người Khánh Hoà kiếm miếng ăn không đến nỗi quá nhọc nhằn như ở những vùng đất khác Vì vậy mà trong ca dao, dân ca Khánh Hoà ta cũng ít gặp những cảnh một nắng hai sương, lên thác xuống gềnh Mặt khác thiên nhiên Khánh Hoà không chỉ mưa nắng thuận hoà, thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp, mà còn rất hữu tình, chính thiên nhiên dã góp phần làm nên tâm hồn tính cách của người Khánh Hoà: gắn bó, giao hoà với cảnh vật, non nước và chan chứa tình yêu con người

Ninh Hòa có núi có non

Có song có biển, có hòn Vọng Phu

Có hòn Khói, có hòn Du

Có lăng Bà Vú, có tiên du hòn Hèo

Chùa Kì vắng vẻ trăng treo

Kỳ lân dạo sớm bắt heo, bắt gà

Từ khi giặc nổi cau qua

Xa em, hòn Giữ, hòn Bà cũng xa

4.1.1.1 Với con người

 Tính cách con người ở một địa phương, một vùng đất nào đó được hình thành bởi rất nhiều yếu tố như: hoàn cảnh tự nhiên, xã hội, điều kiện lao động và quá trình lịch sử…

• Người Khánh Hoà có lòng yêu quê hương đất nước sâu nặng Tình yêu ấy thể hiện ở niềm tự hào về phong cảnh xinh đẹp, sản vật phong phú và những con người anh hùng đã làm rạng rỡ non sông

• Giá trị cao quí của độc lập tự do đã được người dân Khánh Hoà nhận thức sâu sắc Mượn lời mẹ nói với con, thế hệ trước nói với thế hệ sau, ca dao đã nhắc nhở mọi người nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc độc lập

tự do Yêu nước, xả thân vì đất nước được xem là chuẩn mực đạo đức, tài năng của con người:

Nghe lời mẹ đứng lên

Nước không độc lập sống gì hỡi con

Trai tài yêu nước, yêu nhà Nước kia có trọn thì nhà mới yênm

• Người Khánh Hoà vốn không ưa khuếch trương, sống thiên về nội tâm, tình cảm rất dồi dào và chân thành Cách nói, cách bộc lộ tình cảm của ca dao Khánh Hoà không sôi nổi, bóng gió và có phần hoa

mỹ như ca dao Bắc bộ, cũng không thẳng thắn, bộc trực như ca dao Nam Bộ Tình yêu, tình vợ chồng, tình me ïcon, gia đình, tình

người… tất cả được diễn đạt một cách rõ ràng, cụ thể, ít ẩn dụ xa xôi

mà rất thắm thiết, rất thật:

Gió đâu bằng gió Tu Bông Thương ai bằng thương cha , thương mẹ, thương chồng thương con

Tu Bông là một vùng làng dưới chân đèo Cả, ba bề có núi bao bọc tạo thành cái rốn gió, xưa kia đất này còn gọi là Tụ Phong Tục ngữ có câu “Mưa Đồng Cọ, gió Tu Bông” Mưa Đồng Cọ rất lớn Gió Tu Bông rất mạnh và xoáy Tình cảm gia đình được ví như cái gió Tu Bông nồng nàn, mãnh liệt

• Tình cảm mẹ con không chỉ được sánh với núi cao, biển rộng, với những cơn gió quê nhà, mà còn được thể hiện bằng việc làm cụ thể, lao động chăm chỉ để phụng dưỡng mẹ già

Cầm cần câu cá liệt xuôi

Lấy tiền mua gạo mà nuôi mẹ già

 Hôn nhân là một đề tài lớn trong ca dao, dân ca của mọi miền đất nước Từ các khía cạnh của đời sống hôn nhân và gia đình, ca dao, dân ca phản ánh những vấn đề xã hội Hình ảnh “đèo”, “hòn” xuất hiện nhiều trong ca dao Khánh Hoà Có lẽ đây cũng là một nét chung của ca dao miền Nam Trung bộ, dải đất Khu V dằng dặc, chạy ven biển, lắm núi, nhiều đèo, nhiều đảo

• Vợ chồng nghĩa nặng tình thâm cũng ví như con đèo sừng sững,

ví như hòn đảo trơ gan giữa đất trời

Đèo nào cao bằng đèo Rọ Tượng Nghĩa nào trượng bằng nghĩa phu thê

• Trai gái yêu nhau mượn hình ảnh con đèo, cái hòn để tỏ tình, thề thốt Anh đứng ở Nha Trang

Trông sang xóm Bóng

Ánh trăng lờ mờ, lượn sóng lăn tăn

Gần nhau chưa kịp nói năng

Bây giờ sông cách, biển ngăn ngại ngùng!

Biển sâu con cá vẫy vùng

Sông sâu không dễ mượn dòng đưa thư

Anh nguyền cùng em:

Bao giờ Hòn Chữ bể tư

Biển Nha Trang cạn nước anh mới từ nghĩa em Hòn Chữ là một hòn đá rất to như một ngôi nhà nằm nơi bãi sông Cù, trên

có khắc chữ Chăm cổ Các nhà khảo cổ học ngờ rằng hòn đá xưa kia nằm trên núi Tháp Bà do đất lở, lăn xuống dòng song

Hay:

Anh thương em đặng nghĩa vuông tròn Mấy sông cũng lội mấy hòn cũng qua

Hay:

Đứng ở Hòn Chồng, trông sang Hòn Yến

Lên Tháp Bà, về viếng Sinh Trung Giang Sơn cẩm tú chập chùng Đôi ta gắn bó thủy chung một lòng

 Ca dao Khánh Hoà nói về biển, về cá tôm cũng nhiều như nói về những con đèo Đã từ lâu đời người Khánh Hoà sống chủ yếu bằng nghề đi núi và đi biển Do đó tình yêu, tình người gắn với quế, với trầm, với tôm cá, đó , đăng:

Đôi ta như cặp cá bè

Lênh đênh trên biển ai dè gặp nhau

Đôi ta như cặp cá sơn

Ăn trên mặt nước, đợi cơn mưa rào

• Và để nhắn nhủ nhau yêu thương, chung thuỷ, trai gái thường nhắc đến các công việc quen thuộc thường ngày của nghề biển:

Anh đừng ham đó, bỏ đăng Ham lê quên lựu, ham trăng quên đèn

 Từ ca dao Khánh Hoà ta có thể hình dung được diện mạo con người Khánh Hoà: yêu nhiều hơn ghét, thương nhiều hơn giận, lấy hoà khí

làm trọng, không ưa đấu lý, lao động chân chỉ, luôn luôn có một niềm tin ở thời gian, cuộc sống và những giá trị

Dó lâu năm dó thành kỳ

Đá kia lăn lóc có khi hoá vàng

Đó cũng là lý do vì sao những tâm trạng buồn chán, thất vọng bi lụy thường vắng bóng trong ca dao Khánh Hoà

 Để giữ gìn non sông tươi đẹp, để bảo vệ thành quả lao động của cha ông, nhiều khi người dân đã phải cầm vũ khí chống giặc ngoại xâm Dưới hình thức hỏi đáp, ca dao Khánh Hòa đã tạc bia ghi công những người con ưu tú của tỉnh nhà:

Đầu tiên cô gái hỏi:

"Tiếng đồn anh hay chữ

Lại đây em hỏi thử

Đôi câu lịch sử Khánh Hòa

Từ ngày Tây cướp nước ta

Những ông nào đã dựng cờ khởi nghĩa,

Anh hãy nói ra cho em tường?"

Chàng trai trả lời:

Nghe lời em hỏi mà thương!

Thương người nghĩa kiệt, tơ vương vấn lòng

Vì thù non sông

Thề không đội trời chung với giặc

Từ Nam chí Bắc

Thiếu chi trang dạ sắt, gan đồng

Ở Khánh Hòa thì có ba ông

Ông Trần Đường giữ đèo Dốc Thị

Ông Trịnh Phong trấn nơi biển Cù

Ông Nguyễn Khanh lo việc quân nhu

Ba ông một bụng nghìn thu danh truyền"

Cô gái đâu đã "chịu thua":

"Ba ông là bậc anh hiền

Gọi "Khánh Hòa tam kiệt"

Người người đều biết

Đều thương đều tiếc

Chưa thỏa nguyền núi sông

Tấm thân xem nhẹ như lông hồng

Hỏi anh còn nhớ "Quảng Phước tam hùng" là ai?"

Cũng may là chàng trai không phải tay vừa:

"Dám đâu quên kẻ anh tài

Rèn gan sắt đá khôn nài bể dâu

Gương phấn dũng làu làu Phạm Chánh

Cùng Phạm Long chung gánh nước non

Cha con trung nghĩa vẹn tròn

Cùng Nguyễn Sung nguyện mất còn có nhau Bao phen cay đắng hận thù

Tam hùng, tam kiệt nghìn thu trăng rằm"

4.2 Ca dao, dân ca các dân tộc ít người

4.2.1 Ca dao, dân ca của dân tộc Raglai

Đốt cây lồ ô vướng cây le Khôn nhìn mặt, dại nhìn gan Nói nhiều lỏng lạt, nói ít nắm chặt

Lội nước ước chân, uống rượu xỉn mặt

4.2.2 Ca dao, dân ca của dân tộc Thái

 Bài đồng dao:

Lưới yêu tính bằng nào

Bằng quả núi nái

Mắt yêu tính bằng nào

Bằng vào cửa

Vào bản mương ăn con nhỏ nhà ai

Ăn con nhỏ chúng mày

Thử tìm ăn xem nào…

 Hát giao đài, chào hỏi:

Nam hát mở:

Châu chấu bay, cào cào nhảy Anh em chúng tôi đây lòng vui rủ nhau chân bước

Sẵn sàng từ biệt bố mẹ sang chơi Biết sĩ đến đây mẹ yêu còn chạy tìm áo Vội vã đưa khăn…

Nữ đáp:

Em đây khó nghĩ trăm bề

Thang ba bậc còn trên rừng dương Dứng sáu bậc còn ở mái rừng giang Một mình em không đi lấy được…

 Ca ngợi nương rẫy;

Bước cây mòi xem ruộng Bước lên bãi cỏ xanh xem nương